Acı taleli qız

(Əvvəli ötən şənbə sayımızda)

Əlbəttə, bu, fantastik bir ideyadır, məgər bir əsr əvvəl fantastik kimi görünənlər sonra həyatda öz təsdiqlərini tapmadılarmı? Marsda bəlkə də heç vaxt həyat olmayacaqdır. Həyat Yer üzündə yaranmış və öz mövcudluğunu burada davam etdirir. Lakin kimsə Yer üzünün nüvə arsenalından bəşəriyyətin birdəfəlik xilas olmasını təklif etmişdirsə, onun bu nəcib təşəbbüsünü yalnız təqdir etmək lazımdır.

Dünyada ticarət, kommersiya geniş miqyas aldı. Vaxtilə avtarkiya yolu ilə özünü qidalandıran və idarə edən dövlətlər də geniş ixrac-idxal əməliyyatlarına qoşuldu. Hər bir ölkədəki mağazalar indi dünya istehsalı nümunələrinin sərgisini andırır, hamı istehsal edə bildiyi malı, əldə etdiyi təbii sərvəti dünya bazarına çıxarır, onun əvəzində özünə lazım olan, bəlkə də, əvvəllər heç tanımadığı ərzaq və sənaye mallarını alır və əhalisinin təchizatına sərf edir. Hər şey alınır və satılır. 1620-ci ildə ilk amerikan kolonistlərindən biri olan Yeni Plimut məntəqəsinin sakinləri öz metropoliyaları İngiltərəyə ovladıqları heyvanların xəzlərini satırdılarsa, ABŞ-ın həmin Yeni İngiltərə regionunda XIX əsrdə buz, qəribə də görünsə, ən mühüm ixrac əmtəəsinə çevrilmişdi. Regionun XX əsrdə başlıca idxalı isə dünyanın hər tərəfindən Harvard universitetində və Massaçusets texnoloji univesitetində oxumağa gələn tələbələrdən ibarət idi. Vaxtilə kasıb, geridə qalmış bir ölkə olan Çin isə istehsal etdiyi çox saydakı istehlak malları növləri hesabına XXI əsrin ilk illərindən dünyanın bütün guşələrini təmin edən nəhəng fabrikaya çevrilmişdir.

Göründüyü kimi, ticarət istehsalın da lokomotivi rolunu oynayır. Çox məhsul ixrac etməklə böyük gəlir əldə etməyə çalışan ölkələr texnologiyanın inkişafına, istehsalın böyüməsinə və diversifikasiyasına da ciddi fikir verir. Ümumi daxili məhsul istehsalında liderlik edən ABŞ, Çin, Yaponiya və Almaniya Federativ Respublikasının iqtisadiyyat sahəsindəki nailiyyətləri hamı üçün nümunə olmalıdır. İqtisadi inkişaf tənəzzülün yaranmasına yol vermir, sivilizasiyanın tənəzzülü isə daha çox daxili zəiflikdən meydana gəlir. Daxili zəiflik qorxulu xəstəlik olduğundan, ona qarşı daim peyvəndlənmə aparılmalıdır.

Bütün tarixi inkişaf davam etdikcə insanlar da mümkün olduğu qədər onlardan istifadə etməyə çalışırdı. Min illər keçsə də, insana üz verən sevinc də, kədər də öz təbiətini dəyişmədi. Bəlkə onlar başqa qaydada nümayiş olunurdu, çünki ölçüləri də dövrə müvafiq olaraq dəyişilirdi. İndinin özündə də biz kədərdən, qəmdən-qüssədən qaçmağa çalışırıq. Pessimist hisslər heç də əlacsızlıq duyğusuna, fatalizmə aparmamalıdır. İnsan daim mübarizə aparmalıdır, yaxşı həyat naminə, eybəcərliklərə, qüsurlara, haqsızlıqlara, nadanlığa qarşı.

Dünya, onun ölkələri və xalqları haqqında, onların inkişaf yolu barədə qısa, icmal xarakterli söhbət açdıq. İnsanlar özlərinin məskunlaşdığı planet olan Yer kürəsinin qorunub saxlanması qayğısına qalmalı, onun təbii fəlakətlər, pandemiyalar, nüvə silahından istifadə hesabına məhv olmasına yol verməməlidirlər. Hər bir xalq həm də öz ölkəsinin taleyi ilə yaşayır, onun çiçəklənməsi üçün əlindən gələni etməyə çalışır. Biz də öz vətənimizin ərazi bütövlüyünün, sosial-iqtisadi, elmi və mədəni inkişafının qayğısını çəkirik. Südabə xanımın general De Qollun sözündən istifadə edib dediyi kimi, hər ölkənin göy qübbəsində özünə məxsus ulduzu vardır və biz çox arzu edirik ki, bizim ölkəmizə məxsus olan ulduz daha gur parlasın, Azərbaycan öz vətəndaşlarının əsl iftixar mənbəyinə çevrilsin. Ölkəmizin hərtərəfli çiçəklənməsi üçün hər birimizin zəhmət çəkməsi, biliyini, gücünü, əqli və fiziki imkanlarını bütünlüklə bu işə sərf etməsini tələb edir. Xalqımız fərasətlidir, zəhmətdən qorxu hissi ona yaddır, bunu onun xarici ölkələrdə yaşayan nümayəndələrinin əldə etdikləri yaxşı ad bütünlüklə sübut edir.

Biz daha böyük inkişafa malik olmuş xalqlardan da çox şey öyrənməliyik. Bəziləri qərblilərin təcrübəsinə inamsızlıqla baxırlar, onların təsirinin güclənməsindən ehtiyat edirlər. Onları qınamaq da düzgün olmazdı. Çünki tarixi təcrübə ehtiyatlı olmaq lüzumunu daim yada salır. Ona görə də müəlliflər Şərqə müraciət etmək, nəzərləri yaponlara cəlb etmək istəyir. Hələ 1549-cu ildə missioner fəaliyyəti ilə məşğul olmaq üçün Yaponiyaya gələn iezuitlərin liderlərindən biri olan Fransisk Xavyer yaponlar barədə tərifli fikir söyləmişdi: "Onlar yüksək mənəviyyatı olan xalqdır və heç də qəzəbli deyillər".

Bu xalqın "dəstə şüurunu" qeyd edib, yaponları gah arılarla, gah da qarışqalarla müqayisə edirlər. Bu xalq həqiqətən əsl qarışqa kimidir, heç bir maneə qarşısında dayanmır. Qarışqalar qarşılarına gölməçə çıxdıqda özlərini qurban verərək körpüyə çevrilirlər, bu körpü ilə onların yoldaşları keçib gedirlər. Digər həşaratlara da bu xüsusiyyət yad deyildir. Çəyirtkələr Afrikanın şimalından Fransanın cənubuna Aralıq dənizinin üstündən uçarkən yorulur, aclıqla üzləşir, bir hissəsi dalğaların üstünə oturur, arxadan gələnlər onlardan istirahət divanı və yemək masası kimi istifadə edir, həm dincəlir, həm də öz qardaşlarını yeyib cana gəlirlər. Yaponlara gəldikdə, onlar, həqiqətən də, inadkar qara qarışqa dəstəsi kimidir. Bu xalqın əsas xüsusiyyətlərindən biri şəraitə uyğunlaşması, zəhmətsevərliyidir. Bu xüsusiyyətlərinə görə, yaponlar dünyada indiki vəziyyətə çatmışlar, qazandıqları nailiyyətlərinə görə məhz bu əvəzolunmaz fərqliliklərinə borcludurlar. Onlar şəraitə uyğunlaşmağı bacarır, onu özünə tabe edir və situasiyanın faydasından istifadə edirlər. Yapon danışıq apardığı adamla razılaşmayanda belə, özünü elə göstərir ki, onunla razılaşır. Bu, prinsipsizlikdir və ya müdriklikdir? Əslində, bunu "sağlam düşüncə" və "praktiki yanaşma" hesab etmək olar.

Yaponlar dini seçəndə də onun dünyəvi fayda gətirənini, bu, ya var-dövlət əldə etmək, ya müharibədə qələbə çalmaq və ya xəstəlikdən yaxa qurtarmaq olsun - qəbul edir.

Onu da yaddan çıxarmaq olmaz ki, vaxtilə yapon kəndlisinin adı və soyadı da yox idi, tanınması yalnız peşəsinə görə idi. Əsrlər ərzində yapon kəndlisi əsl iş heyvanı kimi zəhmət çəkir, heyvan kimi də ölürdü. Əzablı həyat və ya əzabla ölüm - alternativ bundan ibarət idi. Lakin onlar buna dözürdülər. Yaponiyada sərt asketizm həmişə ləyaqət dərəcəsinə qaldırılmışdı. Var-dövlət hərisliyi gözə çarpmırdı. Yapon üçün ən vacib cəhət birinci növbədə mənəvi borc hissi idi. Yaponlar daim mülayim təbiətlilikləri, dözümlülüyü, çətinliyə davam gətirmələri, vəziyyətdən çıxmaq qabiliyyətləri ilə seçilmişlər. Yaponların zəhmətsevərliliyinə isə yalnız həsəd aparmaq olar, bu məsələdə onları təqlid etmək belə müşkül məsələdir. Onların təkcə həyat tərzi deyil, düşüncə tərzi və davranışları, milli xarakterləri də fərqlidir.

Meyci Bərpasına qədər samuray sinfi arasında dəbdə olan və özünü intiharın mərasim forması sayılan seppuku döyüşçüyə imkan verirdi ki, öz əli ilə ölməklə malik olduğu xarakterə və namusluluğa sadəcə hörmətini göstərsin. Samuray bu vaxt gödək qılıncla qarnını yarırdı. Yüksək mənəvi xarakterə malik olan həmin adamlara "qarına malikdir" deyirdilər, yəni o, həqiqətən də dəqiq prinsiplərə sahibdir.

Yaponiya təkcə uzun tarixi, köhnə məbədləri, kilsələri və bağları ilə deyil, əyalət bayramları ilə də seçilir. Başqa xalqlardan ən böyük fərq isə yaponların çox hallarda ilk anda bir qəribə təəssürat yaratmasıdır. XIX əsrin sonunda Yaponiyada yaşamış ingilis Lafkadio Hiyan bu barədə yazırdı: "Yaponun təbəssümü ilk növbədə adamı heyran edir, bu təbəssüm qeyri-adi şəraitlərdə də eyni qaydada özünü büruzə verir... Ən çox xoşa gələn sifət təbəssümlü sifətdir. Hətta baxmayaraq ki, həmin vaxt ürəyindən qara qanlar axan adam da igidcəsinə gülümsəməklə, öz sosial borcunu yerinə yetirir".

Biz sizi milli təfəkkürdən uzaqlaşıb, yapon düşüncə tərzinə yiyələnməyə səsləmirik. Lakin adamları yaponlar kimi zəhmətsevərliyə, işgüzarlığa, nikbinliyə, azacıq da olsa bal arılarına və qarışqalara bənzəməyə çağırırıq. Zəhmət də, bilik də hava və su kimi hər bir fərdin həyatı üçün vacib şərt sayılmalıdır, mümkün qədər təbii tələbata çevrilməlidir. Biz daha bilikli, daha zəhmətsevər olsaq, ölkəmiz daha gur inkişaf edər, bədxahlarımızın paxıllığına səbəb olacaq bir şəkildə daha gur çiçəklənə bilər. Bunu kimsə pis arzu saya bilərmi?

Dünyaya nə qədər böyük maraq göstərsək də, qəlbimiz öz doğma vətənimizlə döyünür. O, bizimkidir və biz ona məxsusuq. Əlbəttə, Azərbaycan ərazi cəhətdən kiçik ölkədir, onun əhalisinin sayı da çox deyildir. Lakin biz böyük xeyirxah ambisiyaları, ümidləri, arzuları olan bir xalqıq. Bizim inkişafımıza mane olmaq istəyən qonşumuz vardır və XX əsrin əvvəlində və sonunda ölkəmiz onun təcavüzünə məruz qalmışdır, lakin xalqımız feniks quşu kimi yenidən dolğun həyata qayıtmış, dünyanın da etiraf etdiyi böyük inkişaf səviyyəsinə çatmışdır. Hər birimiz özümüzün, ailəmizin, uşaqlarımızın taleyini düşündüyümüz kimi, ölkəmizin, xalqımızın da taleyinə biganə qalmamalı, onu daim ön plana çəkməliyik. Biz öz kiçikliyimizdə də, əlbəttə, burada söhbət yalnız ərazinin və əhali sayının böyük olmamasından gedir, mənəvi, mədəni böyüklüyümüzü göstərməliyik. Bu, heç də dairənin kvadraturasını həll etmək deyildir, bizim irəliyə doğru hərəkətimizin yol göstəricisidir, hər bir azərbaycanlının həyat kredosudur.

Azərbaycan xalqı sülhsevər xalqdır, lakin öz qeyrətinə bərabər saydığı torpağını da qanı ilə, canı ilə qorumağa daim hazırdır. Yeni Azərbaycan ordusu ölkə ərazisinin bütövlüyü vəzifəsini ləyaqətlə yerinə yetirdiyindən, bizim onunla fəxr etməyə mənəvi haqqımız vardır. Xalqımıza isə Uinston Çörçillin öz xalqı barədə dediyi sözlər "O elə millətdir ki, ... şir ürəyinə malikdir" bütünlüklə uyğun gəlir. Azərbaycan xalqı heç kəsin torpağına göz dikməmiş, təcavüz etməmişdir, lakin malik olduğu şir ürəyini də ən çətin sınaq anlarında nümayiş etdirməyi bacarmışdır.

Əsər bir nəfərin taleyindən bəhs etdiyi, bir qızın saqasına həsr olunduğu halda yekunda vətənin, nəhayət dünyanın da taleyinə toxunuldu. Vətən hamımızın birgə evi, ümumi yaşayış məkanıdır, onun təhlükəsizliyi, abadlığı, çiçəklənməsi hər birimizdən özünü bu müqəddəs vəzifəyə həsr etməyi tələb edir. Vətənin hər bir qarışının əzizliyi bizim üçün əsl həyat əhəmiyyətli bir vəzifə olaraq qalır.

İnsan daim axtarışda olmalıdır, xoşbəxt yaşamaq uğrunda, nəcib əməlləri icra etmək üçün. Bu mənada bəşəriyyət, hər bir fərd daim axtarışda, daim yoldadır. Hər bir adam özünü xilas və təsdiq edən yol axtarıb tapmalıdır. Digər müəllif sirdaşımın da ruhu adından, həm də öz adımdın hamıya və hər bir kəsə xoşbəxtliyə aparan bir yol arzulayıram. Bu, həm də mənim həyat yoldaşımın, gənc ömründə həyatın həm qara, həm də ağ üzünü görmüş, acısını və şirinini dadmış, səmimiyyətinə şübhə edilməyən bir ləyaqətli xanımın sizə müraciəti və xeyir-duasıdır.

SON

11 noyabr 2020-ci il

Telman ORUCOV

525-ci qəzet.- 2021.- 26 iyun. S. 22.