Şopenin inciləri incə zövqlər aynasında

Təbiətin ən gözəl mənzərələrini - rəsmlərini Tanrı yaradıb. Ancaq qulaqlarımızdan həyatımıza nüfuz edən ən möhtəşəm səsləri insan fitrəti düzüb-qoşub.

Allahın mükəmməl yaratdığı insan qırıq-qırıq, monoton səsləri seçib, calaya-calaya, kökləyə-kökləyə elə sədalar səsləndirib ki... Bəlkə də, dünyanın sirlərindən biridir musiqi sehri. Bütün gözəl melodiyalar insan fizionomiyası kimidir, eyniyyəti məlum, tərcümansız anlaşılar.

Musiqinin bircə dili, zövq müxtəlifliyi var. Ona görə də muğamın bugünkü alimi Alim Qasımov oxuyanda alman da, ingilis də, fransız da təsirlənə bilər. Bethovenin "Ay sonatası" gözləri görməyən adamın səslə yaratdığı bir dolğun Ay mənzərəsidir və dinləyəni valeh edir.

Musiqini yaratmaq sözü yaratmaqdan çətindir. Yaratmaq - ilahidən aldığımız ən böyük təltifdir, hər iki dünyamızın nişanıdır. Üzeyir Hacıbəylinin "Sənsizi"i heç köhnələrmi?!

Musiqi sənəti milli olduğu qədər bəşəridir, millilik bəşəriliyin bir parçasıdır.

Şopen musiqisi bir taktında həm mübarizə, həm ayrılıq, həm ümid duyulan, ürəkləri titrədən, həmişə düşündürən notlardır. Onu dinləməmək, dinləyib sevməmək, sevib heyrətlənməmək mümkün deyil. Musiqinin sehrini anlayaraq poeziyanın geniş qucağına almaq isə şair cəsarətidir. Bu, Şopen musiqisinə söz yazmaq kimidir, bəstədir:

Qoy süzülsün barmaqlardan

Şopenin göz yaşları.

Həzin bir melodiya,

bu dünya bir şirin yuxu,

bu dünya bir acı röya.

(Rəfail Tağızadə)

Musiqi aləmini şeir dünyası ilə qovuşdurmaq bilgi və həssaslıq istər. Hər iki sənətin duyğuları tükənməz, hərəsinin öz məqamı, hər birinin öz yeri var. O qədər duyğu gücün olmalıdır ki, ikisinin arasında çaşıb qalmayasan, tarazlaşdıra biləsən. Zövqlü oxucu üçün görülən bu iş - Tağızadə Rəfailin işidir:

Bir not dəftəriydi həyat,

İnsan ömrü bir nöktrün qədər qısa,

bir həsrət qədər uzun,

Fələyin qulağı sağır.

Sən fələyə aldanma,

Dur oyna ağır-ağır.

"Şopenin ürəyi"ni birnəfəsə, sonra təkrar onun musiqisinin müşayiəti ilə oxudum. Mənə elə gəldi ki, şair də bax beləcə, bu melodiyaların pıçıltısında poemasını yazıb. Mazurkanın zümzüməsi, valsın romantikası, rekviyemin hüznü ilə misralar bir-birinə calanır, Azərbaycandan Fransaya və Lehistana körpü salır:

Varşavadan Parisə,

Parisdən Varşavaya

uzanan bir yol,

bir nöktün qədər qısa,

bir həsrət qədər uzun.

Bir not dəftəriydi həyat,

hər vərəqdə bir sevda,

ümid, ayrılıq, hüzn.

Bu əsəri yazmaq üçün təkcə musiqi beşiyi Qarabağda doğulmaq və şair olmaq bəs etməzdi. Vətən üçün savaşmaq, şəhid zirvəsinə hazır olmaq lazım idi. Şair-qazi gənc yaşında yurdundan ayrı düşüb, yad ellərdə ürəyinin səslərini akkordlarla dinlədən dərddaşını - Şopeni duyur. Ona bu avazlar çox tanış gəlir:

Ayrılıq yaman acıdı,

Dərdimə aləm acıdı.

Vətən torpağın tacıdı,

Qoymağa başlar tapıla.

Sevimli müəllimim Bakı Dövlət Universitetinin professoru Cahangir Məmmədli yazır: "O zaman (Birinci Qarabağ müharibəsində - T. H.) Rəfail Tağızadə çiyni avtomatlı bir zabit idi. İndi o, qələmi ilə Qarabağ dərdinin carçısıdır".

Şair Bakıdan Varşavaya - Xaç kilsəsinə "müqəddəs eksponat"ı - Şopenin ürəyini ziyarətə gedir, orada son otuz ildə özünə verdiyi ritorik sualların cavabını tapır:

Sənin dünyan, mənim dünyam,

sənin dərdin, mənim dərdim.

Vətən adlı bu torpağa

sevinc əkdim, kədər dərdim.

Düşmənin ayağı altında qalıb nifrətdən bütün ağ və qırmızı damları yerlə- yeksan olmuş Ağdam... Sanki fortopiano şairi Şopen orada ömrü boyu ona vəfalı pianosu arxasında səssizcə "Bayatı Şirazı"ı dinləyir, muğamın səsini, Vətən yanğılı gəncin zəngüləsini notlara köçürməyə çətinlik çəkir. O, şəhid ruhlarına "Matəm marşı" ilə dua edir, Avropanın yalançı demokratiyasından da, işğalçı zülmkarla tərəfdaşlığından da utanır:

İçimizdə nəğmələr

gah gülər, gah dinlənər.

Ağlayan barmaqların

ahı göylərə millənər.

Şopenin ürəyini "əbədi döyünən ürək məbədi" sayan Vaqif Osmanovun böyük musiqiyə duyğulu yanaşması, qeyri-adi vətəndaş (F.Şopen Polşada doğulmuş, lakin Fransa və Rusiya imperatorluğunun vətəndaşı olmuşdu) və "Şopenin ürəyi" haqqındakı yazısının hər abzası maraqlıdır. Şopeni duya bilən, şair dostunu yaxından tanıyan yazar klassik musiqini və poeziyanı sevən adamdır. O da poemanın müəllifi kimi Şopen idrakına heyrətlənir, onun heç kəsin ağlına gəlməyən fəlsəfi baxışı təhlili dərinləşdirir:

"Görəsən, niyə ömrünü əcnəbi ölkələrdə başa vuran soydaşlarımız Şopen kimi vəsiyyət etməyiblər? Biz vətənimizi pan dostlarımızdan azmı sevirik?! Müqəddəs Xaç kilsəsi əbədi ürək abidəsidir. Niyə bizdə belə abidə yoxdur?!" (Vaqif Osmanov).

Bəli, 39 yaşında dünyasını dəyişən müdrik bəstəkarın son arzusu - vəsiyyəti ürəyinin cansız bədənindən çıxarılıb ana yurdu Varşavada müqəddəs Xaç kilsəsində saxlanması oldu. Bu məqamda böyük əfəndimiz Hüseyn Cavidi anmamaq olmaz. Onun ağlasığmaz alın yazısı qələmin möcüzələrinə inamımızı artırır. Milli təfəkkürünə, qüruruna görə 56 yaşında Sibirin qandonduran buzlaqlarına sürgün edilən, 59 yaşında dünyasını dəyişib 39 il 59 saylı məzarında narahat uyuyan Cavid əfəndinin ürəyi və ruhu xalqından və Vətəndən ayrı qala bilmədiyindən 1982-ci ildə canından çox sevdiyi Azərbaycana qayıtdı.

Ulu yaradan yaradıb yaşadanları necə sevərmiş?! Şopen indi dünyanın yüz məşhur şəxsiyyətindən biri sayılır. Şedevr sənət hər kəsin əli çatmayan, lap ucalıqda olan zirvədir. Sənətkarmı şöhrəti tapır, yoxsa şöhrətmi sənətkarı, bilmirəm. Ancaq onu bilirəm ki, şöhrət halallıq və zəhmət tələb edir. Bəlkə də, şöhrət daim ən mükəmməl insan axtarışındadır. Ustadlar həyatın bütün çətinliklərinə dözüb dırmana-dırmana o zirvəyə qalxırlar. Onun həm kamil təfəkkürü, həm zəngin insanlığı, həm də ilahi tərəfindən verilmiş rahatsız istedadı həmişə əziyyət çəkir. Fitrət insana şəxsi həyat üçün yox, bəşəriyyətin taleyi üçün bağışlanır.

Şəxsiyyət-varlığın bəşəriyyətə mükafatıdır. Bu zirvəyə çatana, unikal əsərlər yaradana qədər dərk etdiyi həyatı və əbədiyyəti bütün qabiliyyəti ilə əks etdirməyə ömrünü sərf edir və bu könüllü əzab idrakında təkcə özünə aid olan düşüncələr yaradır.

Şedevrlər yaratmış sənətkarlardan danışanda ən azı onların göründüyü zirvəni, biliyin və baxışınla fəth etməlisən. Belə sənətkarlardan birini əsərinə qəhrəman seçən, "Şopenin ürəyi - ümid çiçəyi" deyən qazi-şairimiz Rəfail Tağızadə və poemanı gözəl təhlil edən Vaqif Osmanov intellektləri və zövqləri ilə bu dünyagörüşünü əks etdirirlər. Hər iki müəllif Şopenin canlı musiqisini və cansız ürəyini dəyərləndirmək gücündədirlər. Onlar Vətən üçün yaşayan və yaratmaq istəyən torpaq övladı və söz adamlarıdır. Bütün Vətən fədailəri onların gələcək nəsillərə tanıtmaq istədiyi qəhrəmanlardır...

Tamella HƏMİDQIZI

525-ci qəzet.- 2021.- 30 iyun. S. 21.