Dəyərli dilçi və pedaqoqun 70 yaşına

Yeni dilçilər nəslinin formalaşmasında mühüm xidmətləri olan filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, Bakı Dövlət Universitetinin dosenti Fikrət Əlizadə bu sahəyə görkəmli alim, professor Əlövsət Abdullayevin istedadlı tələbələrindən biri kimi gəlib.

O, böyük müəlliminin ənənəvi qrammatika (sintaksis) üzrə fundamental araşdırmalarını dərindən öyrənməklə kifayətlənmədi, eləcə də dilçiliyimizdə nisbətən gənc və az tədqiq olunmuş sahə - mətn dilçiliyi və onun tədqiqat predmentlərindən biri olan cümlənin funksional (aktual) üzvlənməsinə dair ciddi və sistemli araşdırmalar apardı.

Məlum olduğu kimi, cümlənin aktual üzvlənməsi nəzəriyyəsi XX əsrdə təşəkkül taparaq həmin yüzilliyin ortalarından etibarən dilçilikdə geniş populyarlıq qazanmışdı. Düzdür, qeyd etdiyimiz dövrə qədər də bu və ya digər dərəcədə bu sahəyə aid araşdırmalar aparılsa da (məsələn, fransız linqvisti A.Veylin cümlənin aktual üzvlənməsində söz sırasının rolu ilə bağlı tədqiqatları), həmin məsələnin dilçiliyin bir problemi kimi öyrənilməsi dilin quruluşunu funksional baxımdan tədqiq edən, əsaslarını "Praqa dilçilik dərnəyi"ndən alan və sonralar strukturalizmin müstəqil məktəbinin - "funksional dilçilik" adlanan Praqa məktəbinin, eləcə də həmin məktəbin nüfuzlu üzvlərinin - Vilem Mateziusun, Roman Yakobsun adı ilə bağlıdır. O da məlumdur ki, cümlənin aktual üzvlənməsi ideyasının inkişafında Amerika deskriptivistlərinin də böyük xidmətləri olub.

Türkoloji, eləcə də Azərbaycan dilçiliyində isə mətnin funksional aspektdən təhlili (mətn linqvistikası ideyası) keçən əsrin ortalarından (daha dəqiq desək, 60-cı illərdən) başlayaraq Ə.Xəlilov, Ə.Cavadov, F.Ağayeva, N.Abbasova, K.Vəliyev, K.Abdullayev, N.Novruzova, Q.Bəyzadə, E.Həsənova, Z.Şahbazova və F.Əlizadə kimi dilçi alimlərimiz tərəfindən öyrənilərək milli auditoriyalarımıza gətirilmişdi.

Adlarını qeyd etdiyimiz dilçilər sırasında layiqli yer tutan Fikrət Əlizadə cümlənin aktual üzvlənməsi problemi ilə xüsusi məşğul olaraq namizədlik dissertasiyası yazmış (1990) və "Cümlənin aktual üzvlənməsi" (1998) adlı kitab nəşr etdirib. Əsərdə mətndə cümlələrin məntiqi-semantik və funksional nöqteyi-nəzərdən bir sıra tipləri fərqləndirilir, eləcə də cümlələri bir-birinə bağlayan paralel, zəncirvari, xətti əlaqələrdən bəhs edilir.

F.Əlizadə daim axtarışda olan alim, bununla yanaşı, böyük müəllim, dəyərli insandır. O, bu günlərdə ömrünün 8-ci onilliyinə qədəm qoyur. Biz də, tələbələri olaraq, dəyərli müəllimimizi bu münasibətlə ürəkdən təbrik edir, ona uzun ömür, cansağlığı və yeni uğurlar arzu edirik. Səksəndə, doxsanda görüşənədək, Fikrət müəllim!

Anar FƏRƏCOV

Qismət CƏFƏROV

BDU-nun Ümumi dilçilik kafedrasının müəllimləri

525-ci qəzet.- 2021.- 20 may.- S.9.