Ramil Səfərovun ekstradisiyası: Bu necə olmuşdu?

(Əvvəli ötən şənbə sayımızda)

Hələ onu demirəm ki, macar penitensiar xidməti ilə centlmen anlaşmamız da pozulurdu. Əvvəlki vaxtlarda göz yumulan, görməməzliyə vurulan detallara diqqət artırılırdı. Arada soyuqluq yaranırdı. Hər şeyi yenidən başlamaq lazım gəlirdi. Bu dəfə də belə oldu. Bir məsələ ilə bağlı müraciət etdiyimiz zaman həbsxana rəsmisi çox soyuq danışdı, narazı qaldığını gizlətmədi. Mən də öz növbəmdə İlham müəllimə telefon açıb giley-güzarımı çatdırdım. Sakitcə işi görüb qarşı tərəfi fakt qarşısında qoymağın yeganə düzgün seçim olduğunu xatırlatdım. Əgər hansısa çıxış yolu bilirsə, müəyyən fikri və niyyəti varsa, bunu siyasi rəhbərliklə əlaqəli şəkildə, ən başlıcası isə tam məxfilik şəraitində həyata keçirməyi xahiş etdim. Həmin söhbətdən sonra onun ekstradisiya ilə bağlı yeni təşəbbüsləri barədə xəbər eşitmədim.

Üstəlik, xatırlatmalıyam ki, R.Səfərovun taleyi ilə bağlı qərar yalnız macar deyil, Azərbaycan tərəfdən də ən yüksək səviyyədə verilməli idi. Əgər dövlət başçısı bu barədə İlham Rəhimova, yaxud hər hansı başqa şəxsə göstəriş vermiş olsaydı, təkrar edirəm - səfir kimi prosesdən xəbərsiz qalmağım mümkünsüzdü.

Nəhayət, əgər İlham Rəhimov həqiqətən belə bir səlahiyyət almışdısa, Ramiz Əmirlinin Qaboru mənim yanıma gətirməsi də tamamilə mənasız və məntiqsiz addım sayılmalı idi. Hər şeyi birbaşa özləri də həll edə bilərdilər...

Ramiz böyük maddi imkanlara malik olan və "Putinin dostu" kimi tanınan iş adamını mütləq prosesə cəlb etmək istəməsinin səbəbləri mənə qaranlıq deyildi. Hər şey hər kəsin başa düşəcəyi qədər sadə idi. Əgər kimsə gələcək şöhrətə (şəxsən mən burada elə bir şöhrət görmürdüm) şərik çıxmaq, yaxud həqiqətən də insanpərvərlik və xeyirxahlıq göstərmək üçün pul kisəsinin ağzını açmışdısa, niyə belə səxavətdən imtina olunsun? Aydın məsələdir ki, Ramiz yaxşı qazanc imkanının mümkünlüyü barədə Qabora da xəbər çatdırmışdı. Təbii, onun etirazı üçün də elə bir əsas yox idi. Məsələnin dövlət qurumları ilə bağlı rəsmi tərəfini səfirlə həll etmək, böyük qonorarı, yaxud gəlirli biznes-layihəni isə geniş imkanlara malik iş adamından almaq hər ikisinə cəlbedici görünmüşdü. Əslində, işə praktiki yanaşma baxımından burada hər şey yaxşı düşünülmüşdü. Napoleonun məşhur sözlərini bir az dəyişdirsək, təkcə müharibəni deyil, bir çox digər işləri udmaq üçün də pul əvəzsiz amildir. Bu - həqiqətdir! Amma, İ. Rəhimovun kapitalına bağlanmış ümidlər sonda, türklər demiş, suya düşdü...

Hansı ümidlərlə yaşamasından asılı olmayaraq Qabor üzərinə götürdüyü işin icrasında çox ardıcıl və israrlı idi. Eyni zamanda səmimiyyətinə inanmamaq üçün də mənə əsas verməmişdi. Telefonla mütəmadi əlaqə saxlayır, zərurət yarananda görüşüb fikir mübadiləsi aparırdıq. Bu ara hakim korpusunda gözlənilən dəyişikliklər də həyata keçirilmişdi. Növbəti maneə də ortadan qaldırılmışdı. Necə deyərlər, müşkülün həllinin lap bir addımlığında idik.

2012-ci ilin mart ayındakı görüşlərimizin birində Qabor atasının da bizim zabitin Azərbaycana qaytarılması ilə bağlı "yuxarılarda" kiçik bir söhbətinin olduğunu dedi. Fikir mübadiləsi zamanı yeni nüansa diqqət yetirilmişdi: bu da hansısa yolla kilsə rəhbərliyinin məsələdən xəbərdar edilməsi, "müqəddəs ataların" münasibətinin öyrənilməsi idi. Həmsöhbətimin fikrincə, bu həssas məqamı diqqətdən qaçırmaq olmazdı. Çünki tarixən macar katolik kilsəsini Eçmiadzinlə müəyyən əlaqələr bağlamışdı. Ölkədə katolik erməni icmasının mövcudluğu da kilsə amilinə diqqət yetirməyin vacibliyini göstərirdi. Budapeştdəki qətl hadisəsindən sonra erməni din emissarları Azərbaycana nifrətin körüklənməsində, məhkuma mümkün qədər sərt cəza verilməsində din qardaşlarının təəssübçülük imkanlarından az yararlanmamışdılar. Səkkiz il əvvəlin acı təcrübəsini göz önünə alıb bu dəfə mütləq dini dairələri müəyyən həddə qədər neytrallaşdırmaq, qərar veriləndən sonra ən azı susmalarına, hər hansı kəskin bəyanatla çıxış etməmələrinə nail olmaq lazım idi. Hər halda Qabor belə deyirdi və ona inanmamağa əsasım yoxdu.

Aprelin ikinci yarısında görüşdüyümüz zaman Qabor bu istiqamətdə də lazımi söhbətin aparıldığını, kilsə ilə bağlı məsələnin ümumən yoluna qoyulduğunu dedi. Onun fikrincə, artıq Azərbaycan tərəfi, konkret olaraq dövlət başçısımız Macarıstan Baş nazirinə ekstradisiya ilə bağlı müraciət ünvanlaya bilərdi. Məsələnin müsbət həlli üçün zəruri olan bütün addımlar atılmışdı.

Az öncə qeyd etdiyim kimi, Qabora inanmamağa əsasım yox idi. Amma onun dediklərinin doğruluğuna tam əmin olmaq üçün bütün bunların başqa mənbə vasitəsi ilə təsdiqinə ehtiyac vardı. Ona görə də diplomatiyanı bir kənara qoyub açıq danışmaq qərarına gəldim. Ancaq macar dostum uzun-uzadı müqəddiməmi yarımçıq kəsib hər şeyi başa düşdüyünü və burada inciməyə əsas görmədiyini dedi. Mənim yerimə olsa, özünün də eyni ilə belə hərəkət edəcəyini xüsusi vurğuladı. Əgər fərqli, müstəqil mənbədən məlumat almaq istəyirəmsə, Macarıstandan Avropa Parlamentinin üzvü Laslo Tököşlə görüşümə imkan yaradacağını bildirdi. Onun nəcib və xeyirxah adam olduğunu, bu məsələdə meydana çıxacaq çətinlikləri aradan qaldırmaqda yardım göstərməyə, lazım gəlsə, Azərbaycan səfiri ilə görüşməyə hazır olduğunu dedi. Belə bir görüş Ramizin də iştirakı ilə həqiqətən tezliklə baş tutdu.

Laslo Tököş (1952) Baş nazirə yaxınlığı ilə tanınan siyasətçilərdəndi. Rumıniyada, Transilvaniya bölgəsində macar ailəsində doğulmuş, gənc yaşlarından siyasi mübarizəyə qoşulmuşdu. Transilvaniya macarları üçün milli azlığın sözçüsü kimi tanınmışdı. Nikolay Çauşeskuya qarşı 1989-cu il dekabrında başlanan xalq inqilabının öncül simalarından sayılırdı. Daha doğrusu, Tököşə qarşı yönəlmiş təzyiqlər inqilabın barıt çəlləyini alovlandıran qığılcıma çevrilmişdi. Həmin dövrdə siyasətdən uzaq din xadimi Laslo Tököş yenicə Orad yepiskopu təyin edilmişdi və üsyanın başladığı şəhərdə - Timişoarada yaşayırdı. Diktatorla mübarizədə sona qədər xalqın tərəfində dayanacağını açıq bildirmişdi. Rumın təhlükəsizlik qüvvələri onu təcrid etmək istəsələr də, yerli əhali evinin ətrafında canlı sipər yaradıb imkan verməmişdi. Timişoarada başlanan etirazlar tezliklə Çauşeskunun hakimiyyətini itirməsi və güllələnməsi ilə nəticələnmişdi. 2007-ci ildə Rumaniya AB-nə qəbul olunanda Laslo Tököş müstəqil deputat kimi Avropa Parlamentinə üzv seçilmişdi. İki il sonra seçkilərdə təkrar qələbə qazanmış, həm də qurumun vitse-spikerlərindən olmuşdu. Macarıstan hüdudlarından kənarda yaşayan macar azlığının hüquqlarının qorunması işində Viktor Orbanın yaxın məsləhətçi və inanılmış adamlarından sayılırdı. Bu zəmində başlanan münasibətləri dostluğa çevrilmişdi.

Macar kilsəsini məlumatlandırmaq və din xadimlərinin loyallığına təminat almaq məsələsi ortaya çıxanda bu iş yepiskop Tököş vasitəsi ilə həyata keçirilmişdi. Görüşümüz zamanı bu barədə özü danışdı. Hadisələri bir qədər qabaqlayıb deməliyəm ki, bütün vədlərə baxmayaraq sonda kilsə rəhbərliyi nisbətən yüngül formada da olsa xristian həmrəyliyi nümayişindən özünü saxlaya bilmədi. Ekstradisiyanın ardınca, 2012-ci il sentyabrın 1-də Macarıstan priması, Esterqom-Budapeşt arxiyepiskopu kardinal Peter Erdo bütün ermənilərin katolikosu II Qareginə məktub göndərdi. Lakin mətndən də göründüyü kimi məktub başdan-başa ümumi sözlərdən, trafaret ifadələrdən ibarət idi. Macarıstanın dini rəhbəri "keçmişdə başı bir çox bəlalar çəkmiş xristian ermənilər və erməni xalqı ilə" həmrəy olduqlarını bildirməklə yanaşı ad çəkmədən "etnik zəmində cinayət törədənlərin (təbii ki, bu mənada ermənilər özləri ilk sıralarda yer tuturdular) hamısına qarşı çıxdıqlarını" bəyan etmişdi. Həm də protokol xarakterli bu məktub Ümumdünya Kilsələr Şurasının baş katibi Olaf Tveytin ekstradisiyanı pisləyən bəyanatından sonra göndərilmişdi. Yəni sadəcə rəhbərliyin tapşırığının yerinə yetirilməsi görüntüsü yaradılmışdı...

Yepiskop Tököşlə görüş zamanı isə kilsənin anlaşıqlı mövqeyinə görə təşəkkürlərimin müqabilində o, xeyirxahlığın, dara düşənə yardım əli uzatmağın İsa təliminin əsas postulatlarından olduğunu xatırlatdı. Baş nazir Orbanı yaxşı bir xristian, eyni zamanda cəsarətli siyasətçi kimi xarakterizə etdi. Ekstradisiya gerçəkləşərsə, həm ölkədə, həm də Avropa Birliyi çərçivəsində ciddi təzyiqlərlə üzləşəcəyini yada saldı. Amma nə vaxtsa başqa bir macar hökumət başçısının belə çətin yükün altına girəcəyinə şübhəsini bildirib düzgün vaxt və ünvan seçdiyimizi dedi.

Laslo Tököşlə aramızdakı səmimi söhbətdən sonra məqsədə yaxınlığımız məndə qətiyyən şübhə doğurmurdu. Artıq Macarıstan rəhbərliyinə əminliklə müraciət etmək imkanı yaranmışdı. Lakin müraciət necə, hansı şəkildə olmalı idi? Telefon zəngi elə də münasib variant sayıla bilməzdi. Necə deyərlər, sifarişlə Həcc qəbul olunmur. Bürokratik yazışmalar isə niyyətimizin vaxtından əvvəl aşkarlanmasına, tam məxfi saxlanması tələb edilən məlumatın vaxtsız yayılmasına gətirib çıxarmazdımı? Başa düşürdüm ki, rəsmi yazışmalar labüddür. Ancaq zəruri formallıqların yerinə yetirilməsinin yalnız yüksək səviyyəli şifahi razılaşmadan, necə deyərlər, centlmen anlaşmasından sonra daha münasib və səmərəli olacağını da anlayırdım. Təəssüf ki, ortaya çıxan məsələlər barəsində fikir mübadiləsi aparmaq, məsləhətləşmək üçün kimsə yox idi. Keçirdiyim görüşlər, apardığım müzakirələr barəsində məxfi poçtla müvafiq qurumlara göndərdiyim məktublar cavabsız qalırdı. Bəzən düşünürdüm ki, məsələ ümumiyyətlə heç kəsi maraqlandırmır.

Artıq Qabor məni tələsdirməyə başlamışdı. Bizim Ədliyyə Nazirliyinin mümkün qədər tez hərəkətə keçməsini, proseduranın başlanması üçün tələb olunan müraciət məktubunun göndərilməsini istəyirdi. Ona izah etdim ki, Macarıstandakı kimi Azərbaycanda da məsələ ölkənin birinci şəxsinin diqqətinə çatdırılmalıdır. Belə bir təşəbbüslə çıxış etmək barəsində Ədliyyə Nazirliyi, yaxud başqa dövlət qurumunun qarşısında təşəbbüs qaldıra bilməzdim. Çünki ortada real imkanların olduğuna onları əmin etmək üçün əlimdə dəlil-sübutum yox idi. Hansısa bir vəkil kontorunun sahibi vasitəsi ilə hökumət dairələrinə çıxmağım, lazımi razılıq almağım eşidən hər kəsə nağıl təsiri bağışlayardı. Özüm də anlayırdım ki, əslində bir az da nağıla bənzəyən bu tarixçə barəsində birbaşa dövlət başçısına məlumat verməliyəm. Son qərar onun olmalıdır. Həm də veriləcək qərar bürokratik yollarla çatdırılmasaydı, birbaşa ünsiyyət əsnasında dilə gətirilsəydi, başladığımız işin uğuruna şübhə yeri qalmazdı. Prezidentlə görüş elə də çətin məsələ deyildi. Lakin Azərbaycan Prezidenti ilə Macarıstan Baş naziri harada, nə zaman bir araya gələcəkdilər? Prosesə rəvac vermək üçün ən doğru zamanı necə seçmək olardı? Ekstradisiyanın real göründüyü məqamda indi də bu suallar cavabı tələb edirdi...

***

Ramil Səfərovun vətənə qaytarılmasına nə üçün bu qədər qüvvə və vaxt sərf edirdim? Nə üçün öz istəyimlə ölkə rəhbərliyi qarşısında təşəbbüs qaldırmış, üzərimə həlli hər baxımdan çətin olan iş götürmüşdüm? Məgər bunu etməsəydim, kimsə məni cəzalandıracaqdı? Vaxtından əvvəl səfir vəzifəsindən geri çağırılacaqdım? Yoxsa, Macarıstandakı diplomatik fəaliyyətim yarıtmaz sayılacaqdı? Bunların heç birinin baş verməyəcəyi özlüyündə aydın idi. Bəs səbəb nə idi? Nə üçün meydana atılmışdım? Nə üçün durduğum yerdə ağrımaz başıma dəsmal bağlamışdım?

Əvvəldə də qeyd etdiyim kimi, bir insan kimi, bir azərbaycanlı kimi gənc, təcrübəsiz Ramilin düşdüyü vəziyyətə acısam da, pərəstişkarları sırasında deyildim. Ola bilsin ki, bu sözlərim çoxlarının xoşuna gəlməyəcək. Doğrusunu desəm, törətdiyi əməli də (hətta gənclik və təcrübəsizlik üzündən olsa belə!) qəhrəmanlıq və vətənpərvərlik örnəyi saymırdım. Ekstradisiya təşəbbüsünün baş tutacağı təqdirdə şöhrətə, tərifə, mükafata da can atmırdım. Çünki bütün bunlara həqiqətən ehtiyac duymamışam. O biri tərəfdən, yaxın keçmişin hadisələrini diqqətlə izləyənlər müxtəlif adamların sanki yarışa girərək "Ramil sevgisini" və prosesdəki rollarını bütün mümkün və qeyri-mümkün yollarla şişirtməyə çalışdıqları, özlərini bu hadisəyə calamaq üçün dəridən-qabıqdan çıxdıqları 2012-ci ilin sentyabr ayında mənim adımın, eləcə də ölkəmizin Macarıstandakı Səfirliyinin fəaliyyətinin demək olar ki, heç yerdə xatırlanmamasını çətinlik çəkmədən müəyyənləşdirə bilərlər. Şükürlər olsun ki, İnternet var və o, çox şeyi yaddaşına uzun müddətə həkk edir...

İstəməzdim ki, özünü reklamla məşğul olum. Ancaq maraqlananlar bəlkə də xatırlayırlar: 1987-ci ilin noyabrından, Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ regionu ətrafında məlum və məşum hadisələr başlanandan sonra "erməni məsələsi" ilə filoloq və tarixçi, ictimai fəal kimi bacardığım qədər ciddi məşğul olmağa çalışmışam. 1988-ci ilin martında "Nyu-York tayms" qəzetinin Moskva bürosu müxbirinin Dağlıq Qarabağ münaqişəsi (təbii ki, onda "münaqişə" sözü hələ dilə gətirilmirdi) ilə bağlı suallarını cavablandırmışdım. Bu, səsimizi xaricdə duyurmaq baxımından ilk addımlardan biri idi. Material qəzetdə çıxandan və "Amerikanın səsi" radiosunun efirində yayılandan sonra Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin Akademiya üzrə kuratorundan xəbərdarlıq almışdım. Doğrudur, danlanmamışdım, təhdid olunmamışdım. Əməkdaş sadəcə belə hallarda ilk növbədə "dəniz qırağını" məlumatlandırmağın zəruriliyini yadıma salmışdı... Leninqradda elmi ezamiyyətdə olduğum vaxt (1989-cu il) separatçılarının rəhbəri R.Koçaryanın burada nəşr olunan populyar "Smena" qəzetinə antiazərbaycan ruhlu müsahibə verdiyini görüb münaqişə tərəfi kimi bizim də mövqeyimizi işıqlandırmağı tələb etmişdim. Müsahibəm bir neçə gündən sonra "Smena"da çıxmışdı. Maraqlıdır ki, Ermənistanın o zamankı rəsmi dövlət qəzeti "Sovetskaya Armeniya" onu olduğu kimi, lakin "Drujestvenno protyanutıy kulak" ("Dostcasına uzadılmış... yumruq") adlı və həcmcə müsahibənin özündən böyük olan sərt redaksiya şərhi ilə çap etmişdi.

"Azərbaycanda erməni zülmü" (rus və Azərbaycan dillərində), "Behbud xan Cavanşirin məhkəmə prosesi" kitablarının, son iki əsrdə məmləkətimizdəki erməni terrorunun bir sıra qurbanları haqqında araşdırmaların müəllifiyəm. Mərhum dövlət başçısı Heydər Əliyev 31 Mart tarixinin azərbaycanlıların soyqırımı günü kimi qeyd olunması barəsində sərəncam imzaladıqdan sonra 1998-ci ildə bu barədə Milli Məclisin xüsusi iclasında ilk dəfə geniş məruzə ilə çıxış etmək mənə tapşırılmışdı. Nəhayət, xarici işlər naziri işlədiyim beş ilə yaxın müddət ərzində dəfələrlə Koçaryan və Oskanyan kimi son dərəcə məkrli, həyasız erməni siyasətçilərinin xalqımıza, hətta mövcudluğumuza və milli varlığımıza qarşı quduz, amansız düşmən münasibəti bəslədiklərinin əyani şahidi olmuşam. Hələ bu da azmış kimi quduz, antibəşəri erməni yanaşmasının özlərini insan haqları uğrunda mübariz, demokratiya fədaisi sayan Qərb siyasətçiləri tərəfindən normal hal kimi qəbul edilməsini dəfələrlə gözümlə görmüş, qulağımla eşitmişəm. Həmin anlarda bir azərbaycanlı kimi hansı hisslər keçirdiyimi təsəvvürə gətirmək o qədər də çətin deyil...

Dağlıq Qarabağ münaqişəsi başlayanda oğlumun beş yaşı vardı. O zaman düşünürdüm ki, iki qonşu xalq arasında meydana çıxan anlaşılmazlıq tezliklə aradan qalxacaq və insanlarımızın həyatını təhdid edən bir təhlükə qalmayacaq. Ancaq əsassız erməni iddialarından qaynaqlanan bu münaqişədə minlərlə övladımız qurban getdi. Ən böyük faciə, ən böyük üz qarası isə tarixi torpaqlarımızı qoruya bilməməyimiz oldu. İndi oğlumun yaşı otuzu keçib. Onun üç yaşında ilk və son dəfə gördüyü Şuşa isə həmişəki kimi əlçatmazdır (bu sətirlər 2012-ci ildə yazlıb - red.).

Elə bil bütün bu illər ərzində biz sehrli dairə içərisində hərəkət etmişdik. Yaxud da qaydalarının tam əleyhimizə işlədiyini bildiyimiz məkrli oyunun dilsiz, müqavimətsiz iştirakçılarına çevrilmişdik. Bu nə qədər davam edəcəkdi? Doğrudanmı sehrli dairədən çıxmaq mümkün deyildi? Hər hansı şəkildə müqavimət göstərə, əzələ nümayiş etdirə bilməzdikmi? Ermənilərin bütün həyasız şıltaqlıqlarını asanlıqla həzm edən dünyanın eyni ərköyün hərəkətə yol verəcəyimiz təqdirdə bizə necə baxacağını sınaqdan keçirməyə dəyməzdimi? Qoy bu hələlik torpaqlarımızın lap bir kvadrat metrini də işğaldan qurtarılması olmasın. Amma hər tərəfə səs salsın. Düşmənlərimiz artıq hər şeyin əvvəlki kimi olmayacağını anlasınlar. Dövlətimizin gücü, millətimizin qətiyyəti, iradəsi ortaya qoyulsun. Bizim də cəsarətli addım atmağa, axına qarşı üzməyə gücümüzün, qüdrətimizin çatdığı nümayiş etdirilsin...

Zamanında sələflərimiz belə addımlar atmasaydılar, həyatlarını riskə qoyub fədakarlıq etməsəydilər, bəlkə tək Ermənistan adlanan ərazi deyil, ümumən Cənubi Qafqaz əsrlər boyu burda yaşayan, tarix yaradan və yazan yerli xalqdan - Azərbaycan türklərindən tamamilə təmizlənərdi. Daşnaksütyun partiyasının rəhbərliyi altında ilk belə cəhd 1905-ci ildə göstərilmişdi. Onda Rusiya imperiyası öz maraqlarına uyğun şəkildə "parçala və hökm sür!" siyasətini həyata keçirmək üçün vasitə kimi istifadə etdiyi ermənilərin şıltaqlıqlarına dözməyi ( keçmiş Sovet İttifaqı rəhbərliyi də Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin başlanğıcında eyni ssenaridən yararlanmışdı!) Azərbaycan türklərinə ədalətli münasibət göstərməkdən üstün tutmuşdu. Ancaq xoşbəxtlikdən o zaman "Difai" adlı ilk siyasi qurumumuz yaranmışdı, millətin ləyaqətli övladları qələmlə və silahla düşmənlərin -imperiyanın və onun erməni əlaltılarının qarşısına çıxmağı və qeyri-bərabər döyüş verməyi bacarmışdılar.

Qafqaz canişini İ.İ.Voronsov-Daşkov 1906-cı ilin fevralında bölgədə günü-gündən şiddətlənən qarşıdurmaya çözüm tapmaq məqsədi ilə (kim bilir, bəlkə də görüntü yaratmaq xatirinə!) Azərbaycan türkləri və ermənilərin sözü keçən, nüfuzlu nümayəndələrini Tiflisdə, canişin sarayında bir araya gətirmişdi. Böyük vətənpərvər Əhməd Ağaoğlu həmin toplantıda rus idarəçisinin diqqətini Cənubi Qafqazın iki xalqına münasibətdə sərgilənən ögey-doğmalığa cəlb edərək demişdi: "İndi ki, belədir, indiki bir müsəlləh partiya ("Daşnaksütyun" nəzərdə tutulur - V.Q.) on beş ildən bəri təşkil olunub və hökumət adamları bunu bilib də nəinki əlac etməyir, bəlkə onunla həməqidədirlər, bizim istər hökumətdən, istər ermənilərdən belə bir partiyanın aradan götürülməsini təmənna etməyimiz faydasızdır. Biz ancaq özümüz öz əlacımızı etməliyik. Bizim də gərək mükəmməl və müsəlləh partiyalarımız olsun. Bir hökumət ki, bir tərəfdən belə işlərə dözür, gərək o biri tərəfdən də dözə..."

Azərbaycan torpaqlarının işğalına, ölkəmizə qarşı həyata keçirilən çoxsaylı təxribatlara, terror aktlarına, Xocalı soyqırımına susqunluq və dözüm nümayiş etdirən dünyanın səbrini biz də sınağa çəkməli idik. Məsələn, milli zəmində cinayət və kütləvi qətllər törədən, türk düşmənçiliyini əsla gizlətməyən Koçaryan, yaxud Sarqsyan kimilərin prezident kürsüsündə oturduğu, dövlət başçıları və beynəlxalq qurumların rəhbərləri tərəfindən qəbul edildiyi bir şəraitdə nisbətən kiçik cinayət işləmiş zabitimizin həbsxanada qalmasına razı olmamalı idik. Ən azı "Bir dünya ki, bir tərəfdən belə işlərə dözür, gərək o biri tərəfdən də dözə!" məntiqi ilə... Mənim nəzərimdə ekstradisiyanın zəruriliyini əsaslandıran amillərdən biri bu idi.

Başqa bir misal. 1921-ci ilin iyulunda erməni terrorçusu, daşnak özünümüdafiə alayının döyüşçüsü Misak Torlakyan Azərbaycan Cümhuriyyətinin keçmiş daxili işlər naziri Behbud xan Cavanşiri İstanbulda qətlə yetirmişdi. Həmin dövrdə Osmanlı paytaxtını işğal altında tutan Antanta gücləri qatilə oyuncaq məhkəmə prosesi qurdular və cinayətin guya affekt halında törədildiyini əsas gətirib onu sərbəst buraxdılar. Məhkəmədə Cavanşir ailəsinin haqqını qoruyan məşhur türk vəkili Heydər Rifat bəy ingilis və fransız ədliyyəsinin təmsilçilərini ədalətsiz qərardan çəkindirməyə çalışaraq müdafiə nitqində demişdi: "Baxın, ermənilər müsəlmanlara "Biz sizi vuracağıq. Sonra da hüququn və təbabətin hələ yetərincə əsaslandırılmayan nəzəriyyələrinin boşluğundan istifadə edib heç bir cəza almadan işin altından çıxacağıq. Vuranları da hər vasitəyə əl atıb qurtaracağıq" - deyirlər. Müsəlmanlar da dil açaraq "Bunu etməyin. Biz də belə iş görməyə cürət edənləri cəzalandırmağa çalışacağıq" - cavabını verirlər. Bu sözləri deyən müsəlmanların halından daha təbii və haqlı bir vəziyyət düşünülə bilərmi?"

Bu sözlərin deyildiyi vaxtdan yüz il ötmüşdü, amma biz yenə də eyni təbii və haqlı vəziyyətdə idik. Behbud xanın və digər şəhidlərimizin qətlindən keçən onilliklər ərzində sovet imperiyasının himayəsinə, xristian həmrəyliyinə, dünyanı hörümçək toru kimi bürüyən erməni diasporunun gücünə, əlaqələrinə arxalanıb bizi amansızlıqla vurmuşdular və vururdular. Torpaqlarımız işğal altında idi. Şəhərlərimiz, kəndlərimiz dağıdılmışdı. Əsirlərimiz, girovlarımız işgəncələrə məruz qalmışdı. Milli varlığımız, tarixi vətənimizə sahiblik haqqımız danılırdı. Şərəf və heysiyyətimiz təhqir edilirdi. Hər kəs işğal və soyqırımı faktını açıq-aşkar görürdü, amma yenə işğalçıdan yox, bizdən güzəştə getmək tələb olunurdu. Və bütün bunlardan sonra yenə suçlu çıxarılan biz, terrorçu Misak Torlakyan kimi haqlı cəzadan canını qurtaran, üstəlik beynəlxalq hüquq normalarındakı boşluqlardan, ikili standartdan yararlanıb dividend qazanan isə Ermənistan, daşnak müharibə caniləri idi. Onlar zaman-zaman bizim tərəfdən eşidilən dostluq-qardaşlıq şüarlarını, dinc-yanaşı yaşamaq çağırışlarını saymazyanalıqla qulaqardına vururdular. Avropa Şurasının tribunasından ermənilərlə azərbaycanlıların birgəyaşayışının mümkünsüzlüyü haqqındakı sərsəm irqçi tezis səsləndirməkdən çəkinmirdilər. Vəziyyət belə idi. Belə vəziyyətdə nə etmək olardı? Ən azı Budapeşt məhbusunu həbsdən çıxarıb onu ömrünün sonuna qədər zindanda saxlayacaqlarını düşünənlərə kiçik də olsa bir dərs vermək yerinə düşməzdimi?

Bilirdim ki, ekstradisiya baş tutsa Azərbaycanda Ramil Səfərovu sevənlərə də, sevməyənlərə də, onun hərəkətini təqdir edənlərə də, etməyənlərə də bir məlhəm olacaq. Başlıcası isə ən çətin gündə, ən ağır məqamda Azərbaycan dövlətinin öz vətəndaşına arxa durduğu aşkara çıxacaq. Ölkə insanının, siyasi rəhbərliyin gücü, iradəsi ortaya qoyulacaq. Dövlətimizə inamımız, gələcəyə ümidimiz artacaq...

Bir nəfərin həyatını xilas edəcəkdik. Amma milyonlarla soydaşımız özünü daha güclü, daha məğrur sayacaqdı. Ermənilərin cəzasızlıq mühitinin əbədiliyi ilə bağlı harın, həyasız təsəvvürlərinə sarsıdıcı zərbə endiriləcəkdi. Onlar konkret təsadüfdə gücsüzlüklərini, məğlubiyyətə məhkumluqlarını anlayacaqdılar.

Bunun üçün çarpışmağa, çətinliklərə sinə gərməyə dəyərdi...

(Davamı var)

Vilayət QULİYEV

Azərbaycanın Macarıstandakı keçmiş səfiri

525-ci qəzet.- 2021.- 13 noyabr.- S.10-11.