Ağcabədi və ağcabədililər
haqqında dəyərli nəşr
Qarabağ ədəbi mühiti nəinki Azərbaycana,
eləcə də dünya mədəniyyətinə çox
sayda dahi simalar və qüdrətli sənətkarlar bəxş
edib.
Qarabağın Aran hissəsində yerləşən
Ağcabədi rayonu da bu cəhətdən çox qədim
bir ənənəyə malikdir. O, Azərbaycan təbiətinin,
xüsusən də Qarabağın nadir gözəlliklərini,
xalqımızın maddi-mənəvi irsini, qədim adət və
ənənələrini özündə əks etdirən
yaşayış məskənlərimizdən biri olmaqla, həm
də zəngin və şanlı tarixi keçmişə
malikdir.
Bu mühitin yetirdiyi istedadlı qələm sahiblərindən
biri də yazıçı-publisist Şirxan Aranlıdır. O, bədii
yaradıcılığa gənclik illərindən
başlayıb, şeirləri və hekayələri yerli və
mərkəzi mətbuatda müxtəlif qəzet, jurnal və
almanaxlarda dərc edilib. "Hər qəlbin öz səsi
var", "Mehribanlıq məhəbbətin
tacıdır", "Harda qaldın, Qarabağım",
"Ürək sevəndə", "Mərhəmət
yollarında", "Ömrün əzablı yolu" və
"Yurd həsrəti" adlı şeirlər, hekayələr,
poemalar, povest və romanlardan ibarət kitabların müəllifidir.
Yazıçının
böyük zəhmət və sevgiylə yazaraq,
xalqımızın mədəniyyət tarixinə verdiyi qiymətli
əsərlərdən biri də bu günlərdə
çap etdirdiyi "Ağcabədi: ensiklopedik toplu"
adlı əsərdir. Kitab elmi faktoloji cəhətdən
çox zəngindir. Adından məlum olduğu kimi
kitab qədim tarixə malik, Qarabağ bölgəsinin Aran hissəsində
yerləşən Ağcabədi rayonunun və onun kəndlərinin
yaranma tarixindən, toponomiyasından, etnoqrafiyasından,
müxtləlif tarixi dövrlərdə əhalisinin tərkibindən,
görkəmli şəxsiyyətlərindən, rayonun inzibati
ərazi vahidi kimi təşkilindən, həmçinin
sonrakı tarixi mərhələlərdə keçdiyi
sosial-iqtisadi inkişafdan, geniş vüsət alan
abadlıq-quruculuq işlərindən zəngin sənədlər
və arxiv materialları əsasında elmi-publisistik
üslubda müfəssəl məlumatlar verməklə, bu zəngin
mənəvi sərvətin nəsildən-nəslə
çatdırılmasına nail olmuşdur.
Ensiklopedik
topluda ilk dəfə olaraq XIX əsrə aid rus
canişinliyinin hazırladığı əyalət dəftəri
əsasında Ağcabədinin və qədim kəndlərinin
əhalisinin və evlərinin say tərkibi barədə qiymətli
arxiv sənədlər əsasında məlumat verilməklə
yanaşı, Qarabağın mərhələlər və ərazi
idarəetmə formaları, ictimai-sosial mühiti və qədim
tayfaları barədə bilgilər qeyd edilib.
Kitabda irəli sürülən ideyalardan biri də budur
ki, vətən tarixini öyrənmək, öz
soykökünə qayıtmaq, qan yaddaşını bərpa
etmək hər kəsin şərəfli vəzifəsi və
vətəndaşlıq borcudur. Çünki vətən
tarixini öyrənmək insanlara keçmişin ibrət dərslərindən
nəticə çıxartmaqda, vətən
qarşısındakı borcu başa düşməkdə və
əsrlərdən bəri yaranıb formalaşan milli mənəvi
sərvətlərə yiyələnməkdə güclü
vasitədir. Ensiklopedik topluda verilmiş məlumatlar
əsasən tarixi-xronoloji və müqayisəli təhlil
metodu ilə yazılıb. Məsələn:
"Qarabağ - qan yaddaşı", "Oğuz
yurdu-Ağcabədi", "Ağcabədi illərin
sınağında" adlı fəsillərdə Ağcabədinin
əsasən qədim yaşayış məskənləri,
"Ağcabədi illərin sınağında" fəslində
isə eradan əvvəl II minillikdən başlayaraq bizim əsrimizin
hazırkı günlərinə qədər olan böyük
bir tarixi dövrü əhatə olunur. Tarixi
xronologiyanın bu çərçivəsində müəllif,
"Qarabağ -qan yaddaşı" adlı fəsildə isə
Ağcabədinin daxil olduğu Qarabağ bölgəsinin real
tarixinə ekskursiya edərək, maraqlı məlumatları
oxucuların diqqətinə çatdırır.
Kitabın, "Oğuz yurdu Ağcabədi," adlanan fəslində
isə müəllif Ağcabədinin yaşayış məskənləri
haqqında çox maraqlı məlumatlardan bəhs edir. Ağcabədi rayonunun Azərbaycanın
qədim yaşayış məskənlərindən biri
olması, onun inkişaf ənənələrindən,
müasir dövrümüzə qədər keçdiyi
dinamik inkişaf yolu, araşdırılır və əsas
diqqəti Ağcabədi haqqında tarixi qaynaqlarda mövcud
olan ilk məlumatlara, Ağcabədi adının
yaşayış məskəni kimi elm aləminə ilk dəfə
nə zamandan bəlli olmasından, Azərbaycanın müxtəlif
dövrlərini özündə əks etdirən xəritələrdə
Ağcabədi adının əks olunmasından, xanlıq
dövründə və sonrakı illərdə tarixən bu ərazidə
yaşamış zadəgan nəslinə mənsub olan 279 nəfər
Ağcabədi bəylərindən, onların
genealogiyasının araşdırılmasından, həmin bəylərə
məxsus olan kəndlər, torpaq sahələri və tayfalar
barədə tarixi materiallar da öz geniş əksini
tapmışdır. Burada həmçinin rayonun
ilk yaşayış məskənlərindən olan qədim kəndlərin
əhalisi, tarixən məhşur olan tayfalar və təbəqələri
- bəy, kəndli, rəncbər, sənətkarlar,
köçəri tərəkəmə elatları
haqqında da ətraflı məlumatlar var.
Ş.Aranlının gəldiyi nəticələrdən
biri də budur ki, Ağcabədi respublikanın ən qədim
sivilizasiya məskənlərindən biridir. Çünki
tarixdən məlumdur ki, rayonun ərazisində ilk insan məskənləri
Neolit, yəni daş dövrünün sonlarında, meydana gəlmişdir.
Müəllif isnad etdiyi çoxsaylı tarixi sənədlərə
əsaslanaraq, bu tarixiliyi sübut edən, arxeoloji
qazıntılar zamanı əldə olunmuş sübut və
dəlillərlə, maddi mədəniyyət abidələriylə,
kurqan, küp qəbirlər və Üçtəpə,
Şahtəpə, Kamiltəpə, Qalatəpə və
başqa yaşayış məskənləri haqqında
tutarlı faktlara əsaslanan, təsdiqini tapmış,
maraqlı elmi məlumatlar verir. Müəllif bu
istiqamətdəki elmi araşdırmaları ilə
yanaşı, Ağcabədi toponimi barədə zaman-zaman
şifahi şəkildə, folklor nümunəsi kimi
günümüzə qədər gəlib çatmış
bayatı və rəvayətlərə də yer verir. Ağcabədinin adı ilə bağlı olan həmin
bayatılardan biri belədir.
Ağcabədi,
duz dağı,
Ceyran gəzər düz, dağı.
Yan
keçdin, qıya baxdın,
Çəkdin mənə düz dağı.
Ensiklopedik topluda qədim yaşayış məskəni
olan Ağcabədinin XV-XXI əsrlər boyunca inkişaf yolu, ana
xətt olaraq saxlanılır. Burada Ağcabədi ərazisindəki
yerli tayfalar, onların nəslindən olan insanlar, onların nəsil-nəcabətləri,
vaxtilə sahib olduqları torpaq sahələri, mülkləri,
hazırda mövcud olan davamçıları barədə də
maraqlı faktlar var. Müəllif həmçinin XIX əsrin
ortalarında Ağcabədidə mövcud olmuş 50 kəndin
adlı siyahısını və bu kəndlərin tabe
olduğu bəylərin də adını vermiş, hər kənddə
neçə ev və oradakı əhalinin kişi, qadın
olmaqla, sayını özündə əks etdirən
maraqlı cədvəllər də tərtib etmişdir.
Kitabda sovet hakimiyyətinin ilk illərində Ağcabədidə
yeni yaranmış siyasi quruluşa qarşı baş
vermiş yerli üsyanlardan və sovetlər tərəfindən
dinc əhaliyə edilmiş zülm və işgəncələrdən,
əsassız təqib olunan repressiya qurbanlar barədə də
məlumatlar verilir. Məlum olur ki, təkcə 1920-1929-cu illərdə
Ağcabədidə yeni siyasi quruluşa, sovetləşməyə
qarşı 11 kəndli üsyanı baş vermiş və
onlardan bir neçəsi genişlənərək, hətta
silahlı toqquşmaya çevrilmişdi. Ağcabədililərin
repressiya olunmasından bəhs edərkən Ş.Aranlı
keçmiş SSRİ Daxili İşlər
Komissarlığının "Azərbaycanda antisovet elementlərin
sürgün olunması haqqında" və
"Qolçomaqlar və antisovet elementlərin
repressiyasına dair" mənfur qərarların adını
çəkir və respublikanın hər yerində olduğu
kimi, heç bir günahı olmayan yüzlərlə
ağcabədili ailələrin və ayrı-ayrı
insanların məhv edilməsi, sürgünə göndərilmələri
və başlarına gətirilən faciələrdən
ürək ağrısıyla bəhs edir.
"Ağcabədi:
ensiklopedik toplu"sunda rayonun mədəni həyatına həsr
olunmuş "Ağcabədi ilk məktəb, ilk teatr",
"Ağcabədi təhsilinin tarixindən",
"Ağcabədi səhiyyəsinin tarixindən",
savadsızlığın ləğv edilməsi, mədəni
quruculuq, maarifin, səhiyyənin və digər sahələrin
inkişafına həsr olunmuş çox maraqlı nümunələr
də verilib. Bu yazılardan məlum olur ki,
1883-cü ildə Ağcabədidə ilk məktəb,
1914-cü ildə isə ilk teatr tamaşası göstərilib.
Amma müəllifin arxiv sənədlərindən
gətirdiyi çoxsaylı faktlar göstərir ki, ilk teatr səhnəcikləri
də elə həmin ilk məktəbin müəllim və
şagirdləri tərəfindən göstərilməyə
başlanıb. Əsərdə qeyd olunur
ki, yeni tipli dünyəvi məktəblər açılana
kimi Ağcabədidə uşaqlara dərslər mollaxanalarda
keçirilib. Burada şəxsi məktəblərdən
olan Məşədi Şirin bəyin, Hindarxda Səlim bəy
Mustafabəyovun, Lənbəran kəndində Məhəmməd
bəy Tahirbəyovun açdığı məktəb (Lənbəran
kəndi vaxtı ilə Ağcabədinin kəndi olmuşdur),
Kəhrizli kəndində Həmidə xanım Cavanşirin,
Hacı Beftallının, Məşədi Məmmədalı
qardaşlarının və Hüsülü kəndində Rəhim
bəy Novruzbəyovun açdığı məktəblər,
həmin məktəblərin müəllim və
tanınmış məzunları haqqında məlumatlar
verilir.
Kitabda Ağcabədi təhsilinin inkişafı,
xüsusən 1883-1940-cı illər üzrə ayrıca
araşdırılır, buradakı siniflər,
uşaqların sayı, kəndlərin adı, dərs deyən
müəllimlərin sayı, ixtisası, siniflərin sayı
və inkişafı illər üzrə göstərilir. Ondan
sonrakı dövrlər də bu qaydada nəzərdən
keçirilir və sonda Ağcabədi məktəblərinin
müasir vəziyyəti barədə ətraflı və
statistik məlumatlar verilir. Aydın olur ki, 2019-2020-ci tədris
ilində rayonda fəaliyyət göstərən 62 ümumtəhsil
məktəbində, 21.847 şagird təhsil almış,
onların təlim və təhsil ilə 2632 müəllim məşğul
olmuşdu. Bundan başqa rayonda 1 şahmat məktəbi, 9
musiqi məktəbi, ADPU-nun Ağcabədi filialı, Ağcabədi
Pedaqoji Kolleci, Texniki Peşə litseyi və çoxsaylı məktəbəqədər
və məktəbdənkənar tədris müəssisələri
də fəaliyyət göstərir.
Bəhs olunan dövrdə müəllif rayon səhiyyəsinin
inkişafını davamlı olaraq tədqiq edir və məlum
olur ki, 1920-ci ilə qədər Ağcabədidə səhiyyə
məntəqəsi olmamış, yalnız 1920-ci ildə 2 nəfər
başqa millətdən olan Zubov və Çereşkov
familiyalı feldşerlər əhaliyə tibbi xidmət
etmişdi. O
vaxta qədər isə mənbələrdə ilk yerli həkim
kimi Əkbər Ağamirovun adı çəkilir. Müəllif
1935-ci ildə Ağcabədidə 2 xəstəxana, 6 kənd
ambulator məntəqəsi və orada çalışan 8 həkim
və 14 tibb işçisi haqqında da məlumat verir. Əsərdə Ağcabədi səhiyyəsinin
keçdiyi tarixi yolla bərabər müasir durumuna da nəzər
salınır. Məlum olur ki, 2020- ci ilin əvvəlində
rayonda 161 həkim və 543 orta ixtisaslı tibb
işçisinin çalışdığı 7 xəstəxana
və 25 ambulator- poliklinika fəaliyyət göstərmişdi.
Ş.Aranlı digər sahələrlə yanaşı
Ağcabədinin zəngin mədəniyyət tarixinin
formalaşması və inkişafını da bütün əsər
boyu izləyir və davamlı tədqiq edir. Məlum olur ki, 1936-cı
ildə rayonda 250 yerlik ilk klub fəaliyyətə
başlamış, 1939-cu ildə isə 100 nəfərlik
ikinci klub istifadəyə verilmişdi. Rayonun ilk
kütləvi kitabxanası da bu klubda
açılmışdı. Beləliklə, 1939-cu ildə
Ağcabədidə 1 mədəniyyət evi və 5 klub, kəndlərdə
isə 13 qiraət koması yerli əhaliyə xidmət
etmişdi. Bəhs olunan dövrdə Ağcabədidə
mədəni-maarif işinin inkişafı sistemli şəkildə,
verilməklə onun müasir dövrü də tam
işıqlandırılıb. İndi
rayonda geniş mədəni maarif şəbəkəsi
mövcuddur. Hazırda Ağcabədi mədəniyyət
şöbəsində 1 mədəniyyət evi, 35 klub, 1 mərkəzi
kitabxana və onun 38 kənd filialı, 1 şəhər
uşaq, 1 qəsəbə uşaq, 6 kənd uşaq musiqi məktəbi,
Qarabağ Muğam Mərkəzi, rayon Tarix
diyarşünaslıq muzeyi və onun filialı olan Həmidə
xanım Cavanşirin ev muzeyi, Heydər Əliyev Mərkəzi
və Rəsm Qalareyası fəaliyyət göstərir. Qeyd
olunur ki, 2020-ci ildə bu mədəniyyət ocaqlarında 87
ali, 638 orta ixtisaslı və 130 nəfər orta təhsilli
olmaqla 855 nəfər işçi fəaliyyət göstərmişdir.
Əsərin dövlət müstəqilliyimizin ilk illərinin
təhlilindən başlayan və "Ağcabədi yeni mərhələdə"
adlanan hissəsi də maraqlı tarixi materiallarla çox zəngindir. Buradakı məlumatlar əsasən
"Müstəqilliyimizin 90-cı illəri", "Aqrar
islahatlar", "Qarabağ qan içində" adları
altında verilir. Burada Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin
ilk illərində əldə olunmuş bəzi nailiyyətlər,
ölkədə baş verən siyasi çəkişmələr
və bunun nəticəsində Dağlıq Qarabağın və
ətraf rayonların erməni silahlı birləşmələri
tərəfindən işğal olunaraq 30 ilə yaxın bir
vaxtda yerüstü və yeraltı sərvətlərimizin
düşmən dövlət tərəfindən talan qarət
edilməsi, yerli əhalinin soyqırıma məruz qalması,
şəhər və kəndlərin, tarixi- dini, memarlıq və
digər mədəni abidələrin məhv edilməsinə
də tarixi ekskursiya edilir, oxucuya erməni faşizmi barədə
məlumatlar çatdırılır. Əsərin bu hissəsində
Ş.Aranlı qeyrətli Ağcabədi oğullarının
vətənpərvərliyindən, burada yaradılmış
ilk özünü müdafiə dəstələri və
batalyonlardan, onun komandir və şəxsi heyətindən,
döyüş yolundan çoxsaylı məlumat verilməklə
yanaşı, 831 saylı Motoatıcı batalyonunun
keçdiyi şərəfli döyüş yolu və şəxsi
heyətin 314 nəfər üzvü barədə məlumatlar
verir. Həmçinin Birinci Qarabağ müharibəsində
ağcabədili gənclərdən 227 nəfərin həlak
olması, 258 nəfərin isə döyüşlərdə
yaralanması və onlardan 3 nəfərə,
ölümündən sonra, Azərbaycanın Milli Qəhrəman
adının verilməsi barədə olan məlumatlarla da
tanış oluruq. Əsərdə
2020- ci ilin sentyabr ayının 27-də başlamış 44
günlük Vətən Müharibəsi bütün
komponentləri ilə verilmiş və bu müharibədə
Ağcabədidən 42 nəfər gəncin şəhid
olması və 254 nəfərin isə yaralanması barədə
məlumatlar da öz əksini tapmışdır.
Döyüşlərdə xüsusilə fərqlənən
Ağcabədi igidlərindən olan "Vətən
müharibəsi qəhrəmanı" general-mayor Zaur Məmmədov,
"Qarabağ orden"li polkovnik Rəfael Abdullayev, "III dərəcəli
Vətənə xidmətə görə" ordenli, polkovnik
Qiyas Abbasov, "Şücaət" və "Vətən
uğrunda" ordenli polkovnik Elramin Behbudov və
çoxsaylı medallar almış digər gənclər
haqqında da məlumatlara geniş yer verilmiş, onların qəhrəmanlıqları
gənc nəslə əsl vətənpərvərlik
nümunəsi kimi təqdim edilmişdir.
Vətən
müharibəsinin Zəfərlə başa
çatmasını müəllif xalqın, ordunun və
dövlətin birliyinin nəticəsi, Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti, Ali Baş Komandan İlham
Əliyevin qətiyyətinin təntənəsi kimi xarakterizə
edərək, gənc nəslin vətənpərvərlik tərbiyəsində,
bu birliyin rolundan, bu müharibənin fəlsəfəsini
çatdırmaqdan, yəni qalib ordu, qalib xalq və qalib
Prezident ideyasını önə çəkərək
bildirir ki, "Dəmir yumruq" həm də birliyimizin rəmzidir.
Kitabdakı
"Tarixləşən korifeylər" adlı yazıda
dahi bəstəkar Ü.Hacıbəyli, muğam ustaları Z.Adıgözəlov,
M.Mütəllimov, Xalq artisti Y.Məmmədov haqqında
geniş və əhatəli yazılar verilib, onların
yaradıcılıq yolundan ətraflı bəhs olunub. Həmçinin
Azərbaycan Respublikasının Xalq artistləri - rejissor
A.Kazımov, aktrisa F.Mütəllimova, bəstəkar
V.Adıgözəlov, xanəndə S.Qəhrəmanov, diktor
R.Tağıyeva, Əməkdar artistlərdən, xanəndə
Ə.Əhmədov, S.Novruzov, S.Əhmədova, K.Kərimova,
aktyorlar N.Rüstəmov, Q.İsmayılov, Əməkdar
müəllim, xanəndə Qəzənfər Abbasov, əməkdar
incəsənət xadimləri, bəstəkar C.Quliyev, Rauf
Adıgözəlov və digərlərinin
yaradıcılıq yolundan bəhs edilir. Əsərin
"Ağcabədili şair və yazıçılar"
adlanan bölməsi isə rayonun yaradıcı
ziyalılarına, söz adamlarına həsr edilmişdir.
Beləki, burada Ağcabədi
torpağının yetirmələri olan 27 nəfər ədəbi-bədii
aləmdə tanınmış şair, yazıçı,
dramatruq və jurnalistlər barədə verilmiş məlumatlar
yer alır.
Kitabda "Tarixdə iz qoyan şəxsiyyətlər"
barəsində də maraqlı məlumatlara geniş yer
verilib. Burada
Qarabağ xanının varislərindən biri olan Əhməd
bəy Cavanşir, onun qızı Həmidə xanım
Cavanşir, Həmidə xanımın ömür-gün
yoldaşı, böyük demokrat yazıçı C.Məmmədquluzadə,
ağcabədililərin ilk maarifpərvər
ziyalılarından olmuş Rəhim bəy Novruzbəyov və
Mirzə Vəli İsmayılovun maarifçilik və xeyriyyə
işlərindən, rayonun yetirməsi olan 52 nəfər
ictimai-siyasi xadim, elm adamları - 3 akademik, 32 elmlər doktoru,
professor və 105 nəfər fəlsəfə doktoru barədə
məlumatlar yer alır. Əsərdə
Ümummilli Lider Heydər Əliyevin Ağcadədi haqqında
olan fikirlərinə xüsusi yer ayrılmışdır.
Belə ki, "Əbədiyaşar Lider" sərlövhəli
yazıda Ümummilli Lider Heydər Əliyevin Ağcabədiyə
etdiyi tarixi səfərlərdən bəhs olunur. Oxucuya məlum olur ki, Azərbaycana rəhbərlik
etdiyi illərdə Heydər Əliyev 4 dəfə sovetlər
dönəmində, 2 dəfə isə müstəqillik illərində
Ağcabədidə olmuşdur. Müəllif
haqlı olaraq Heydər Əliyevin dövründə rayonun
sosial-iqtisadi inkişafını geniş təhlil edərək
göstərir ki, Ağcabədi Ulu Ondərin hakimiyyəti illərində
bütün sahələr üzrə ən uğurlu
inkişaf yolu keçmişdir. Müəllif
Ümummilli Lider Heydər Əliyevin "Ağcabədililər
torpağa ürəkdən bağlı, zəhməti və əməyi
sevən insanlardır" fikrini əsas tutaraq, böyük
bir dövrün sosial-iqtisadi göstəriciləri ilə
oxuculara geniş və hərtərəfli məlumatlar verir və
2003- cü ildən Heydər Əliyev irsini və siyasi kursunu
uğurla davam etdirən Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti, Ali Baş Komandan İlham Əliyevin də Ağcabədiyə
7 tarixi səfər barədə hərtərəfli bəhs
edir. Əsərdə ölkə Prezidentinin Ağcabədi
rayonuna səfərləri, hər dəfə müxtəlif
obyektlərin açılışı, yenilərinin
bünövrəsinin qoyulması, rayonun əhalisi və ərazisində
məskunlaşmış məcburi köçkünlərlə,
ziyalılar, gənclər və əmək adamları ilə
görüşləri, 50 illik yubileyini Ağcabədinin Taxta
Körpü adlı ərazisində müvəqqəti məskunlaşmış
Laçınlı məcburi köçkünlərlə
birlikdə keçirməsi, Qarabağ qaziləri ilə
görüşləri, onlara ev, avtomobil verməsi və maddi
yardımlar etməsindən söz açır,
bütövlükdə Ağcabədinin bugünkü
sosial-iqtisadi inkişafına verdiyi dəyərli töhfələri
işıqlandırılır.
Kitabın sonuncu bölməsi "Yüksəlişə
gedən yol" adlanır. Burada 2005-ci ildən
başlayaraq bu günümüzə qədər olan dövrdə
Ağcabədi rayonunun sosial-iqtisadi inkişafı hərtərəfli
təhlil edilir və həyata keçirilmiş abadlıq
quruculuq işlərindən bəhs olunur. Xüsusilə,
kənd təsərrüfatı, sənaye, səhiyyə, mədəniyyət,
təhsil, rabitə, insan resuslarının inkişafı, əhalinin
yaxşılaşmış güzaranı barədə nəzəri
müqayisəli və ümumbildirici statistik məlumatlar
verilir. Müəllif görülmüş bu işlərin
hamısının Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi
ilə həyata keçdiyini xüsusi vurğulayaraq, onun
"Ağcabədidə son bir neçə il ərzində
böyük işlər görülmüşdür" kəlamına
cavab verən statistik rəqəmlər, inkişafın mərhələlərini
göstərən cədvəllər, yeni tikilmiş sosial-mədəni
obyektləri barədə yenilikləri nəzərdən
keçirərək qeyd edir ki, hər il bir-birindən
yüksək olan göstəricilər insanları
ruhlandırır.
Maraqlı cəhətlərdən biri də budur ki,
kitabın ilk səhifələrindən başlayaraq rayon ərazisində
təhsilin, səhiyyənin, mədəniyyətin
formalaşmasına nəzər salınmış və
kitabın sonunadək bu sahələrin inkişafı və
real vəziyyəti barədə olan məlumatlar
ardıcıl olaraq öz əksini tapıb. Əsərlə
tanış olduqca hiss edirsən ki, kitab səninlə, sanki
300 illik bir dövrün tarixinin canlı şahidi kimi
danışır, vaxtilə bir neçə yüz evdən
ibarət olan Ağcabədi indi 137 min əhalisi olan gözəl
bir şəhər olmuş, yaşamaq üçün ən
gözəl bölgələrdən birinə
çevrilmişdir.
Diqqət çəkən məqamlardan biri də kitabda
verilmiş çoxsaylı adlar siyahısında Milli
Əlifbamızın tələblərindən düzgün
istifadə olunmasıdır. Belə ki, əksər
kitablarımızda, xüsusilə ensiklopedik
toplularımızda adlar siyahısı sovet ideologiyasına
uyğun olaraq soyad, ad və ata adı
ardıcıllığı ilə verildiyi halda bu ensiklopedik
topluda Milli Əlifbamıza uyğun olaraq ad bölgüsü
ön plana çəkilib.
Əsərin dili aydın, oxunaqlı, çox sadə və
təmizdir. Fəsillər və daxili bölgüləri, şəkillər
və xəritələr bir-birini tamamlayır. Rayonun siyasi, mədəni həyatı, onun
ayrı-ayrı sahələri barədə olan fəsil və
paraqraflar bir-birinə nəinki, tarixi-xronoloji, həm də məntiqi
cəhətdən bağlı, sistemli, ardıcıl və
davamlı olaraq şərh olunmuşdur.
Yazıçı Ş.Aranlının bu kitabı onun
illərlə öz düşüncələrində
formalaşdırdığı tam və bitkin bir əsərdir
və əsərin əsas qəhrəmanı da Ağcabədi
və onun adını daim uca tutan vətənpərvər
ağcabədililərdir. Ümumiyyətlə,
Ş.Aranlının "Ağcabədi: ensiklopedik
toplu"sunda, tarixi, yer, yurd, kənd adları ilə bərabər,
rayonun 4193 nəfər tanınmış elm, təhsil, səhiyyə,
mədəniyyət və başqa sahələrdə fərqlənən
ziyalılar haqqında ətraflı məlumatlar verilib. 21 fəsil,
307 paraqraf və 912 səhifədən ibarət kitabın bədii
və texniki tərtibatı, poliqrafik cəhətdən
çap məhsullarının nəşrinə qoyulan
müasir tələblərə yüksək səviyyədə
cavab verir. Kitabın titul vərəqlərində
və digər səhifələrində verilmiş çoxsaylı
xəritələr, şəkillər, tarixi mənbələr,
arxiv sənədləri, müxtəlif dövrləri əhatə
edən cədvəllər, müəllifin mətndə
verdiyi nəzəri məlumatların elmi əsaslı və həqiqət
olduğunu bir daha təsdiq edir.
Fikrimizi
yekunlaşdırarkən bildiririk ki, mütəxəssislər
və geniş oxucu kütləsi üçün təqdim
olunan "Ağcabədi: ensiklopedik toplu" əsəri
Ağcabədi rayonunun tarixinin, mədəniyyətinin və
incəsənətinin öyrənilməsində son söz
yox, yeni-yeni tədqiqatlar üçün hərəkətverici
mənbə rolunu oynayacaq. Kitabın ərsəyə gəlməsində
onun redaktoru, filologiya elmləri doktoru, professor
Asif Rüstəmlinin zəhməti və dəyərli
tövsiyələri də təqdirəlayiqdir.
Bir məsələni də dəyərli
oxucularımızın nəzərinə çatdıraq ki,
kitabın hər səhifəsində milli-mənəvi dəyərlərimizin
başlıca prinsipi olan Azərbaycançılıq
ideyası xüsusi yer tutur.
Müəllifin şəxsi keyfiyyətlərindən irəli gələn və diqqəti cəlb edən cəhətlərdən biri də onun peşəkar yazı üslubuna malik olması, elmi və ədəbi dilinin sadəliyidir. Onun özünəməxsus tarixi faktlara söykənən nəqletmə, müşahidə, paralellər aparmaq üsulları var. Sübhə yoxdur ki, bu da onun çoxillik yaradıcılıq təcrübəsindən irəli gəlir. Bizim fikrimizcə bu qiymətli əsər hər bir ağcabədili ailənin stolüstü kitabı olacaq. Çünki kim axtarsa, burada öz yaşadığı şəhər, qəsəbə, kəndi və nəsli- nəcabəti, ulu babaları haqqında ən azından bir neçə maraqlı məlumatla rastlaşa bilər.
Sonda belə bir dəyərli kitab yazdığına görə hörmətli yazıçımız Şirxan Aranlıya təşəkkür edir və ona yeni-yeni yaradıcılıq uğurları arzulayırıq!
Tahir KƏRİMLİ
ADPU-nun Ağcabədi filialının "Pedaqogika, psixologiya və onların tədrisi texnologiyaları" kafedrasının müdiri, pedaqogika üzrə fəlsəfə
doktoru
Əlizadə NƏCƏFOV
Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin Ağcabədi bölgəsi üzrə şöbə müdiri, tarix üzrə fəlsəfə doktoru
525-ci qəzet.- 2021.- 26 noyabr.- S.14-15.