Musiqişünaslığa yeni töhfə  

 

Musiqişünaslıq bir elm kimi çoxəsrlik tarixə malikdir. Hələ orta əsrlərdən başlayaraq musiqi elmi müəyyən risalələrdə, traktatlarda, elmi konsepsiyalarda tədqiq olunaraq dəqiq elmi mülahizələrlə nəticələnib. 13-cü əsrin mütəfəkkiri Səfiəddin Urməvinin "Kitabül-əl-ədvar" "Risaleyi-Şərəfiyyə" əsərləri, 14-cü əsrdə Əbdülqadir Marağayinin, 15-ci əsrdə Mirzə bəyin traktatları, 19-cu əsrdə Mir Möhsüm Nəvvabın "Vüzuhul ərqam" risaləsi, 20-ci əsrdə dahi Üzeyir Hacıbəylinin "Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları" elmi konsepsiyası fikirlərimizə əyani misaldır. Təbii ki, bu dəyərli elmi əsərlərdən çox nümunə göstərə bilərik. Onu da qeyd etməliyik ki, görkəmli mütəffəkirlər Pifaqor, Aristotel, Nəsrəddin Tusi musiqinin bir elm kimi mövcudluğuna dair çox dəyərli fikirlər söyləmişlər. Əlbəttə, bütün bunlar nəinki geniş bir məqalənin, hətta, böyük bir tədqiqat işinin mövzusudur. Məhz bu özüllər əsasında inkişaf edən musiqişünaslıq elmi, peşəkar musiqişünasların yetişməsi ilə davam etdirilmişdir.

 

Azərbaycanda 20-ci əsrin musiqişünaslıq məktəbi dahi Üzeyir Hacıbəylinin adı ilə bağlıdır. Çünki onun "Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları" elmi əsəri müasir musiqişünaslığın başlanğıcı təməli oldu. Pedaqoji fəaliyyəti ilə Üzeyir bəy yeni musiqişünas nəslini yetişdirdi. Xurşud Ağayeva, Fatma Zeynalova, Xanlar Məlikov, Məmmədsaleh İsmayılov bu kimi tanınmış musiqişünaslar məhz Üzeyir bəydən dərs alıblar. Zaman keçdikcə onlar da öz ardıcıllarını yetişdirdilər.

 

20-ci əsrin 80-ci illərində təhsil alaraq musiqişünaslıq ixtisasına yiyələnən Cəmilə Həsənova da öz sələflərinin layiqli davamçısı oldu. Belə ki, Cəmilə xanımın tutduğu yol araya-ərsəyə gətirdiyi tədqiqatlarını Azərbaycan musiqişünaslığının dəyərli töhfələri hesab edə bilərik. Bu yerdə oxucularımıza Cəmilə xanım haqqında qısa bir məlumat verək:

 

Cəmilə İsmayıl qızı Həsənova (İsmayılova) 1961-ci il sentyabrın 10-da Bakı şəhərində anadan olub. 1968-1979-cu illərdə Bülbül adına orta ixtias musiqi məktəbində təhsil alıb. 1979-1984-cü illərdə Üzeyir Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında təhsilini musiqişünaslıq ixtisası üzrə davam etdirib. 1993-cü ildən bu günə kimi Bakı Musiqi Akademiyasında "Azərbaycan xalq musiqisinin tarixi nəzəriyyəsi" (indiki "Azərbaycan ənənəvi musiqisi müasir texnologiyalar") kafedrasında pedaqoji fəaliyyətlə məşğuldur. 1993-cü ildə dosent, 2016-cı ildə professor elmi adına layiq görülüb. Bakı Musiqi Akademiyasının dissertantı olmuş, dissertasiya müdafiə edərək, 1999-cu ildə sənətşünaslıq namizədi, 2012-ci ildə sənətşünaslıq elmləri doktoru elmi dərəcəsini alıb. Elmi tədqiqatlarının əsas mövzusu Azərbaycan musiqisinin məqam nəzəriyyəsi bəstəkar yaradıcılığı ilə bağlıdır. Bir sıra monoqrafiyaların, dərs vəsaitlərinin, metodik tövsiyələrin, tədris proqramlarının, yerli xarici jurnallarda, dövrü mətbuat səhifələrində çap olunmuş elmi pnblisistik məqalələrin müəllifidir. Respublika beynəlxalq elmi konfranslarında məruzələrlə çıxış edib. Heydər Əliyev Fondunun, Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının "Musiqi dünyası" elektron nəşrlər mərkəzinin layihələrinin iştirakçısı olub. 1999-cu ildən Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının üzvü hazırda məsul katibidir.

 

 

 

Cəmilə xanım haqqında bu məlumat onun 2021-ci ildə "Elm təhsil" nəşriyyatında işıq üzü görən "Musiqi həyatımız" kitabındadır. Bu məlumata onu da əlavə etməliyik ki, Cəmilə Həsənova Ü.Hacıbəyli adına BMA-nın 100 illiyi ilə əlaqədar olaraq möhtərəm Prezidentimiz cənab İlham Əliyevin sərəncamı ilə təhsil ocağının kollektivinə verilən fəxri adlar içərisində "Əməkdar müəllim" adını alıb. Bu münasibətlə BMA-nın kollektivini o cümlədən, Cəmilə xanımı da ürəkdən təbrik edirik. Nəzərə alsaq ki, bu il Cəmilə xanımın həyatının çalışdığı müqəddəs tədris ocağının yubiley ilidir, onda onun "Musiqi həyatımız" adlı məqalələr toplusunu həm özünə, həm BMA-na yubiley hədiyyəsi hesab edə bilərik. Əslində isə bu kitab musiqi həyatımıza çox dəyərli bir töhfədir. Bu kitabın yaranma səbəbini isə müəllif belə izah edir.

 

Əziz oxucum! Bu kitabı "Musiqi həyatımız" adlandırmaqda məqsədimi izah etmək istədim. Mənim həyatım ölkəmizin musiqi həyatı ilə o qədər sıx bağlı olmuşdur ki, bütün bunları danışmaq istədim. Adətən hər bir kitabda müəllif haqqında bioqrafik məlumat olur. Bu məlumatı mən rəsmi rəqəmlərlə deyil, həyatımda musiqinin yerini anlatmaqla vermək istədim.

 

Musiqişünas - musiqi sənəti üzrə tədqiqat aparan, musiqinin tarixi-nəzəri, bədii-estetik xüsusiyyətlərini izah edən, öz qələmi ilə musiqi həyatında iştirak edən şəxsdir. Diqqətinizə təqdim olunan bu kitabda uzun illər boyu dövrü mətbuatda, elmi nəşrlərdə, internet səhifələrində çap olunmuş müxtəlif səpkili məqalələrim toplanıb. Bütün bunlar mənim musiqi həyatımın əsas məqamlarıdır. Sizinlə bölüşmək istədim.

 

Əslində, Cəmilə xanımın oxucularla bölüşmək istədiyi fikirlər onun dəyərli tədqiqatlarıdır. O tədqiqatlar ki, onlardan musiqi ictimaiyyəti, musiqi tədrisi sahəsində çalışanlar təhsil alanlar bəhrələnə bilərlər.

 

Bu yerdə kitabın mövzuları haqqında:

 

Cəmilə Həsənovanın "Musiqi həyatımız" məqalələr toplusu bir neçə bölmədən ibarətdir. 40 çap vərəqi həcmində (546 səhifə) olan bu kitabda müxtəlif illərin zəhməti öz əksini tapır. Məqalələr bölmələrə uyğun toplanılıb.

 

Birinci bölmə -"Yubileylər, portretlər, müsahibələr" adlanır. Burada ilk məqalələr dahi Üzeyir Hacıbəylinin anadan olmasının 135 illiyi ilə əlaqədardır. Bunlardan "Üzeyir Hacıbəyli dühası ilə yaradılan musiqi dünyamız", "Üzeyir Hacıbəyli Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı" məqalələrini qeyd edə bilərik. Bu məqalələrdə Üzeyir bəy irsi, bu dahi şəxsiyyətin ümumazərbaycan mədəniyyətinin inkişafındakı rolu, əhəmiyyəti, onun musiqi sənətinin elmi, ifaçılıq, pedaqoji tədqiqatçılıq, bəstəkarlıq istiqmətlərindəki fəaliyyəti maraqlı yazı üslubu ilə oxuculara təqdim olunur. Üzeyir bəydən sonra görkəmli sənətkar Bülbül haqqında "Bülbül Azərbaycan professional vokal sənətinin banisidir" məqaləsini oxuyuruq. Növbəti məqalə "Qara Qarayevin portret cizgiləri" adlanır. Bu məqaləni müəllif müsahibə şəklində qələmə alıb. Belə ki, Qara Qarayevdən dərs alan Vasif Adıgözəlov, Tofiq Bakıxanov, Əziz Əkbər Əzizli, Sevda İbrahimova, Arif Məlikov, Musa Mirzəyev, Xəyyam Mirzəzadə, Fərəc Qarayev kimi bəstəkarların fikirləri, xatirələri məqalənin əsas qayəsini təşkil edir. Bu da mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Çünki adı çəkilən sənətkarlar məhz Qarayevi bir insan, bir müəllim, bəstəkar şəxsiyyət kimi çox dolğun təqdim edə bilərlər. Odur ki, müəllifin bu məqaləni müsahibə üslubunda qələmə alması yazının əhəmiyyətini daha da artırır sanki Qarayevi bir daha tarixləşdirir.

 

Həmin bölmədə "Fikrət Əmirov - Azərbaycan musiqisinin korifeyi", "Üzeyir bəyin yetirməsi - Əşrəf Abasov-90", "Ömür karvanı -Soltan Hacıbəyov-80", "O, əsl xeyirxahlıq məktəbi idi - Süleyman Ələsgərov-80" və daha neçə-neçə görkəmli bəstəkar və musiqişünaslar haqqında məqalələri qeyd edə bilərik. Bu məqalələrdə dünənin və bu günün musiqi həyatı bütün təfərrüatları ilə öz əksini tapır. Məqalələrin xronoloji ardıcıllığı da sənətkarların sanki musiqi tariximizdəki müəyyən edilmiş yerlərinə uyğun toplanılıb.

 

Kitabın ikinci bölməsi  - "Festivallar, təqdimatlar, nəşrlər, tamaşalar" adlanır. Adından da bəlli olduğu kimi, musiqi həyatımızda bunların hər biri önəmli hadisədir. Bu hadisələrin tarixə çevrilməsində isə yazılı ədəbiyyatın mühüm əhəmiyyəti var. Bu baxımdan Cəmilə xanımın məqalələri də çox önəmlidir. Onlardan "Qarabağ xanəndələri" layihəsi, "Emin Sabitoğlunun "Bankir adaxlı" musiqili komediyası", "Firəngiz Əlizadə "İntizar" operası" - tariximizi canlandıran əsər", "Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı - 70 yubiley-festivalından" və digər məqalələrin adını çəkə bilərik. Bu məqalələr həm nəşr olunma tarixinin göstərilməsi, həm də müəllifin mövzuya yanaşması ilə həqiqətən də tarixdir. Musiqi həyatımızın silinməz tarixi. Bu tarixi mənbədə Cəmilə xanımın elmi məqalələrinin də siyahısı təqdim olunur. Müəllifin elmipublisistik məqalələri onun istedadının, savadının və böyük zəhmətinin bəhrəsidir. Belə ki, pedaqojiictimai fəaliyyətinin gərgin olmasına baxmayaraq, Cəmilə xanım bir musiqişünas-alim kimi musiqi həyatımızda baş verən hadisələrə də öz qələmi  və yaradıcı əməyi ilə münasibət bildirib. Bütün bunlar da yeni işıq üzü görən "Musiqi həyatımız" kitabında öz əksini tapır. Bu da musiqişünasın musiqi həyatımıza yeni bir töhfəsidir.

 

 

Səadət TƏHMİRAZQIZI

Sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru, Əməkdar mədəniyyət işçisi

 

525-ci qəzet.- 2021.- 15 oktaybr.- S.14.