"Hörümçək toru"nun açılması...

Aşıq Ələsgər-200

Aşıq Ələsgər öz zamanında böyük saz, söz ustası olmaqla bərabər, onun qabaqcadan dediyi bəzi diləklər həyata keçib.

Kəlbəcər rayonunun Qılınclı (Çay Qılışlı və ya Aşağı Qılışlı) kəndində qonaq olan Aşıq Ələsgər bəxti açılmayan gözəl bir qıza "Şirindir" rədifli şeirini söyləyir. Tezliklə qız ərə gedir. "Hörümçək torunun açılması" adlı yazı bu hadisədən bəhs edir.

***

Üç gün davam edən toyun sonuncu gecəsi daha gur, daha qalabalıq keçdi. Sürülər arxaca yığılıb hər şey yer-yurd olandan sonra ətraf binələrdəki sahibkarlarla, bəylərlə bərabər, sərkarlar da, çobanlar da toy məclisi keçirilən binəyə cəm oldular. Kişilər toy mağarının yuxarı hissəsində gəvənin, xalının üstündə, arvad-uşaqlar isə mağarın aşağı hissəsində kilimin, palazın, üstü qırçınlı döşəkçələrin üstündə əyləşmişdilər.

Aşıq Ələsgər mağarın baş tərəfində üst-üstə qoyulmuş, iki mütəkkəyə söykənib oturmuşdu. Sağında özündən toybəyinin yaşca böyük olan babası, solunda isə Aşıq Ələsgər yaşda tökmə, dolu bədənli, şeşə bığlı, buxara papaqlı bir kişi əyləşmişdi.

Aşıq Ələsgərin şəyirdi bəyin tərifini söyləyirdi.

Məclisdə sayılan kişilərin adı bir-bir çəkilib xələt yığılandan sonra Aşıq Ələsgər ayağa durub bəylə gəlinə bir daha xoşbəxtlik arzuladı, Abbas Tufarqanlının sözləri ilə toybəyinin tərifini yekunlaşdırdı:

Kəmərin qurşasın Əli bu bəyin...

Bəytərifi qurtarandan sonra Aşıq Ələsgər dünən gecədən yarımçıq qalmış "Alı xan və Pəri xanım" dastanının davamını başladı. İlk xoruz banından bir az keçmiş Ustad dastanı başa vurub "Müxəmməs" havası ilə duvaqqapma oxudu.

Aşıq Ələsgər şəyirdi ilə onlara ayrılmış alaçığa daxil olanda artıq dan yeri sökülürdü. Onlar yuxudan duranda sürülər çeştə gəlirdi.

Çay-çörək yedilər. Aşıq Ələsgər də, şəyidi də elat camaatı ilə xudahafizləşib atları yedəklərinə alaraq, üzüaşağı endilər, meşənin başına çatdılar. Buradan bir qədər də aşağı düşsələr, meşə yoluna girəcəklər, uca dağlar, güllü yamaclar görünməz olacaqdı. Arandan topa-topa gələn bulud layları zirvələrdəki dumana qarışır, yamaclara doğru sallanırdı. Baxışlarını bir də dolandırıb Qoçdaşa - əsrarəngiz gözəlliklər məskəninə, elat camaatının yurd yerinə, biçənəklərə göz gəzdirdi. İlahi gözəlliyi seyr edən aşıq ürəyində Allahın qüdrətinə şükürlər oxudu.

Bayaqdan bəri təbiətin gözəlliyinə heyranlıqla baxan Aşığın ürəyi onsuz da atlanırdı. İndi də bu çəmənliyə kəpənək kimi qonan qızların gözəlliyi bu ilahi tablonu tamamladı.

Ustad meşənin başında ildırım vurmuş palıd ağacının yıxılmış gövdəsinin üstündə üzü Qoçdaşa tərəf əyləşdi. Barmaqları sazın simləri üzərində gəzişdikcə kövrək, yanıqlı "El havası"nın şirin sədaları ətrafa yayıldı. Ustad dolmuş ürəyini boşaldıb sazı şəyirdə verdi. Şəyird yır-yığış etdi. Yenidən atları yedəklərinə alıb piyada üzü aşağı - meşəyə girdilər. Quzey Çirkin kəndinə çataçatda yol dolaylandı. Atlara süvar olub kəndin qırağındakı yolla Tərtər çayına doğru endilər. Hacı Ələmşah körpüsünü keçib Çay Qılışlı kəndinə daxil oldular. Hər tərəfi bağ-bağça olan yolla irəlilədilər. Avlaq gilaslar saçaq-saçaq olub budaqlardan sallanmışdı. Gilənarın yanağı təzəcə allanırdı. Göy, sarı, ağ rəngə çalan almalar rişə tapdıqları budaqları ağırlaşdırmışdı. Daha çox əyilən budaqlara haça vurmuşdular. Məhlələrin qıraqlarındakı gavalı meyvələrinə baxan Aşıq "əsl göy alu bunlardır" fikrini beynində dolandırdı.

Çay Qılışlıda Möhsün kişinin həyətinə çatdılar. Gecəni onlarda qonaq qaldılar.

***

Sabahlar üzünüzə xeyirliklə açılsın. Sabah açıldı. Süfrəni həyətdəki ərik ağacının dibində açdılar. Samovar çayı dəmləndi. Beçə balı, camış qaymağı, inək südü, qoyun pendiri süfrəyə düzüldü. Nahar başa çatar-çatmaz Möhsün kişi ağıldakı quzuların ağzını açıb hörüşə ötürməyə çıxdı. Məhəmmədlə şəyird bağa keçib yol üçün alma-armud yığmağa getdilər. Şahnaz süfrəni yığışdırmağa gəldi.

Əvvəlcə süfrədən qalan çörəyi siniyə yığıb evə apardı. Nənə üzünü Ələsgərə tutub dedi:

- Qadan ürəyimə gəlsin, ay oğul. Bu qız uşaqlıqdan anadan yetim qaldı. Bu qızın qəviliyəti, mərfəti bu mahalda heç kimdə yoxdu. Di gəl ki, bəxti açılmır ki, açılmır.

Aşıq Ələsgər dillənməmiş Şahnaz süfrənin qalığını yığışdırmağa yenidən qayıtdı. Odur ki, Ustad nənəyə cavab vermədi, ancaq uşaqlıqdan tanıdığı bu ədəbli, həyalı qızı yenidən gözaltı süzdü. Şahnaz orta boylu, ağ əndamlı, zərif bədənli bir qız idi. Buxağı, çənəsi ağ almadan daha xoş görünüşlü və ətirli idi. Yanaqlarında ağ rəngin üstündən sanki incə işləmə ilə sarı, qırmızı boya çəkilmişdi. Kip, balaca dodaqlarının rəngi yanağının rəngi ilə buxağının rəngini tamamlayırdı. Burnu orta ölçüdə, burun pərləri balaca idi. Sol burun pərinin tuşunda yanağında məskən salmış balaca qara xal camalına xüsusi bir gözəllik verirdi. Qaşları bir cüt aypara kimi sifət cizgilərini tamamlayır, uzun kiprikləri gözünün gözəlliyini bir az da artırırdı. Qoşa hörüklərinin biri sağdan, biri soldan dizlərinə qədər uzanmışdı. Geyimi də səliqəli və təmiz idi.

Aşığı fikir götürdü. Bu cür gözəllik, kamal, mərifət sahibinin qapısını gərək elçilər yağır edəydilər. Bəs niyə bu evin qapısını döyən yoxdur?

Şahnaz yenidən qayıdıb süfrənin qıraqlarını qatlayıb bükdü və götürdü. Aşağı əyiləndə qızın saçlarından bir dəstə nazik tel ayrılıb sağ yanağı üstə düşdü. Ayrılmış tellər qıvrılmış, sanki düyünlənmiş bir şəkil almışdı. Qız geri dönüb gedəndə Aşıq Ələsgərin gözü yenə də onun saçlarına sataşdı. Hər iki hörüyünün ucu sədəf boyda qotazlı sarı rəngli nazik iplə bağlanmışdı. Hörüklərin ucları qıvrılıb üzü yuxarı qayıtmışdı. Sanki saçın ucları hörüklərdən yapışıb üzü yuxarı qalxmaq istəyirdilər. Qız yeridikcə hörüklər yırğalanırdı.

Aşığın qızın hörüklərinə, kürəyinə zillənmiş baxışları xəyallandı. Qız Aşığın gözlərində dalğalanıb yox oldu, qızın şəklinin yerini qara tünd qırmızı fonda görünən bir çərçivə tutdu. Çərçivənin içi qara rəngdə, seçilməyən, tanınmayan bir fonda görünürdü. Öz aləminə qapılmış Aşıq bu naməlum çərçivəyə, bu qaranlıq fona baxa-baxa huşa getmişdi. Aşığın nəzərində bu qara fonda görünən çərçivə tədricən aydınlaşdı, hörümçək toru kimi göründü. Sanki çərçivənin içi torla toxunmuşdu. Aşıq bu çərçivənin hörümçək toru olduğunu yəqinləşdirdi. Xəyal aləmindən ayrıldı. Qızın yanağına ayrılıb düşmüş tellərin düyün-düyün görünməsi, sağdan-soldan iki hörüyünün hörümçək toru çərçivəsi təsəvvürü yaratması Aşığın beynindəki düşüncələrini dəqiqləşdirdi. Astadan "hörümçək, hörümçək, hörümçək", daha sonra "hörümçək toru" dedi.

Nənə illərdən bəri tanıdığı Aşıq Ələsgərin bu halına heyrətlə tamaşa edirdi. Aşıq Ələsgər dərin bir xəyal içində sanki üzürdü. Nəhayət, xəyal aləmindən ayrılıb ayağa durdu, üzünü qibləyə tutub nəsə oxumağa başladı. Həyətə qayıdan Möhsün də, anası da lal-dinməz dayanıb Aşıq Ələsgərə baxırdılar. Bağdan həyətə dönən şəyirdlə Məhəmməd də əllərindəki yükü yerə qoyub sakitcə qulaq asmağa başladılar. Aşıq Ələsgər onlar üçün anlaşılmaz olan monoloqunu bitirəndən sonra türkün ana dilində dedi: "Allahdan başqa özlərinə dost (hami) qəbul edənlər özlərinə yuva qurmuş hörümçəyə bənzəyirlər. Evlərin ən zəifi isə, şübhəsiz ki, hörümçək yuvasıdır. Kaş biləydilər!"

Biz bu misalları insanlar üçün çəkirik. Onları yalnız (haqqı) bilənlər anlayarlar.

"Şübhəsiz ki, Allah yaxşı əməllər edənlərlədir".

Aşıq Ələsgər bu sözlərdən sonra salavat çevirib ona heyranlıqla baxan bu insanlara nə dediyini, kimlə nə danışdığını anlatmaq istəsə də, nəsə düşünüb fikrindən çəkindi.

Aşıq Ələsgər sazı əlinə aldı, sazı çala-çala səslə oxumadı, eləcə sözlə, ağır-ağır, ləngərli ifadələrlə sinəsindən dilinə axıb gələn üç bəndlik şeiri söylədi:

Bir gözəl görmüşəm Çayqılışlıda,

Boy-büsatı, hər novrağı şirindi.

Bəstə boylu, ağ əndamı, gül üzü,

Baxdıqca qaşının tağı şirindi.

Həsrət baxan doymaz ay qabağından,

Şahmar zülf tökülüb solu-sağından.

Öpən doymaz onun gül yanağından,

Əmmək üçün dil-dodağı şirindi.

İncik olub ulusundan, elindən,

Ənkabuttək can asılıb telindən.

Yazıq Ələsgərə nazik əlindən,

Mərhəmət eyləsə ağı, şirindi.

Ustad bu şeiri "İrfani" havasının sirr, sehr dolu sədaları altında söyləyəndən sonra sazı sinəsinə bərabər səviyyədə düpbədüz saxladı, üzünü saza yaxınlaşdırdı. Sazın qolu ilə çanağının birləşdiyi hissədən üç dəfə öpdü, sonra sazı şəyirdə uzadıb dedi:

- A bala, sazları götür, atları çək gətir, gedək.

***

Payızın orta ayı girhagir idi. Yazı gömgöy, yayı yamyaşıl rəng alan Göyçə mahalının əsrarəngiz təbiəti sapsarı örtüyə bürünmüşdü. Üç tərəfdən mahalı əhatə edən uca dağların zirvələri ağ bürüncək geyinmişdi. Göyçə gölü tərəfdən əsən külək bir soyuqluq, bir sazaq gətirirdi. Aşıq Ələsgər Ağkilsə kəndində evinin gündöyən səmtində əyləşib dünyanın gərdisini, təbiətin dəyişikliyini götür-qoy edirdi. Onu çağırdıqlarını eşidib ayağa durdu, doqqaza tərəf yaxınlaşdı. "A bala, kimsən? Atdan düş, bəri gəl," - dedi.

Gələn cavan bir oğlandı. Oğlan Aşıq Ələsgərlə görüşüb gəlişinin səbəbini açıqladı:

- Ələsgər əmi, Möhsün dayım qızını ərə verir. Mənə dedilər ki, oğlan toyunu da, qız toyunu da Aşıq Ələsgər edəcək. Gəldim ki, vaxtını bildirəm.

Aşıq Ələsgər sanki çoxdan gözlədiyi biri xəbəri indi eşidirdi. Üzündə, gözündə bir ilahi nur, bir qeyri-adi sevinc işığı parıldadı. Deməli, onun həm sözlə, həm də sazla dediyi duası qəbul olmuşdu. Deməli, Qurani-Kərimin "Ənkəbut" ("Hörümçək") surəsindən bir neçə ayə oxuması, 41-ci ayəni Azərbaycan dilində səsləndirməsi, dua etməsi, "Şirindir" rədifli qoşmasını söyləməsi öz işini görmüş, Şahnazı "hörümçək toru" tilsimindən azad etmişdir. Deməli, onun duası, alqışı o yetim qızın bağlanmış bəxtini açmışdı. Deməli, Allah- Təala hələ onun səsini eşidir.

***

Aşıq Ələsgər namaz qıldı, dua oxudu, Allaha şükranlıq etdi. Yeni bir xeyirli səfərə hazırlıq işlərinə başladı....

Salman BALAKİŞİYEV,

Göygöl Rayon Təhsil Şöbəsinin müdir müavini

525-ci qəzet.- 2021.- 20 oktyabr.- S.19.