Naxçıvanda təbiətin mühafizəsi:
vacib ümumxalq işi
Müasir dövrdə ətraf mühitlə bağlı
olan ekologiyaya təkcə bir elmi sistem kimi
deyil, daha geniş mənada hərtərəfli dünyagörüşü
yaradan sahə kimi yanaşmaq olar. Planetin, sivilizasiyanın inkişafı ilə əlaqədar olaraq istənilən problemlər
hər bir elm sahəsindən, eləcə
də insan təfəkküründən elmi
və həyati diapazon, proqnozlaşdırıcı
istiqamətlərin olmasını
tələb edir.
Bəşəriyyətin gələcəyi ekoloji dünya görüşünün düzgün
formalaşmasından, hər
bir insanın göstərilən gələcək
üçün məsuliyyətinin
hər tərəfli dərk edilməsindən çox asılıdır.
Ekologiya digər elm sahələri ilə sıx vəhdətdə olmaqla bərabər, sivilizasiyanın
yüksək və yeganə şüurlu canlısı olan insanın yeni həyat tərzi, düşüncəsi, dünyagörüşü
ilə də möhkəm qarşılıqlı
əlaqədədir. Bu əlaqənin elmi cəhətdən düzgün
formalaşması bəşəriyyəti
narahat edən bir çox qlobal problemlərdən xilas edə bilər.
Yaşadığımız təbiətin öz fiziki, kimyəvi və bioloji xüsusiyyətləri vardır. Bu xüsusiyyətlər nəzərə
alınmaqla ətraf mühitin çirklənməsi
fiziki, kimyəvi və bioloji olaraq təsnif edilə bilər. Hava, torpaq və su çirklənməsi də bu təsnifata
daxildir. İnsan sağlamlığını
və ya ətraf mühit tarazlığını pozan
havanın tərkibindəki
dəyişikliklər və
zərərli maddələrin
havaya qarışması
hava çirklənməsinə
səbəb olur.
Torpaq çirklənməsi, təbiətdə
aradan qaldırıla bilməyən və geri dönüşü olmayan insan sağlamlığına
təhlükə yaradan
çirklənmələrdəndir.
Sənaye
obyektlərindən və
yaşayış məntəqələrindən
atılan suların təmizlənmədən ətraf
mühitə sızması,
əkinçilikdə pestisid
və gübrələrdən
plansız istifadə edilməsi, suvarma norma və
qrafiklərin düzgün
tərtib olunmaması
yerüstü və yeraltı sularımızın
çirklənməsinə səbəb olur. Bu baxımdan təbiətin
mühafizəsinin əsas
hissəsini onun çirklənməsinin qarşısının
alınması təşkil
edir. Su mənbələrinin,
torpağın və hava hövzələrinin çirklənməsinin qarşısını
almaq üçün
yeni qapalı texnologiyadan istifadə etmək, tullantısız
istehsal sahələri
yaratmaq lazımdır.
Ölkəmizdə və onun ayrılmaz
tərkib hissəsi olan Naxçıvan Muxtar Respublikasında təbiətin mühafizəsi
və təbii sərvətlərdən səmərəli
istifadə edilməsi
mühüm dövlət
işi, ümumxalq işidir. Bu baxımdan
ekoloji təhsilin genişlənməsi, ekoloji
biliklərin yayılması
və ekoloji kadrların hazırlanması
günün ən aktual məsələlərindəndir.
Sevindirici haldır ki,
ekoloji problemlərin həlli ilə əlaqədar muxtar respublikada təhsil konsepsiyası çərçivəsində
bu məsələyə
xüsusi diqqət yetirilmiş və Naxçıvan Dövlət
Universitetində ekoloji
kafedra yaradılmışdır.
Naxçıvan Muxtar
Respublikasının Ekologiya
və Təbii Sərvətlər Nazirliyində,
təhsil müəssisələrində,
ekoloji maarifləndirmə
ilə məşğul
olan İctimai Birliklərdə ("Təmiz
Dünya" İctimai
Birliyi), elmi-tədqiqat
laboratoriyalarında günün
tələbləri səviyyəsində
ətraf mühitin dərk olunması, ekoloji problemlərin təhlili və həlli yolları, ətraf mühitə münasibət və ekoloji maarifləndirmə məsələləri həll
olunur. Xüsusilə təbii ehtiyatlardan
səmərəli istifadə
edilməsi, yaşıllıqların
və meşə sahələrinin artırılması,
flora və faunanın
mühafizəsi sahəsində
görülən işlər
öz nəticəsini
verir.
Naxçıvan Muxtar Respublikasında
ətraf mühitin mühafizəsi, təbii sərvətlərdən, o cümlədən,
su ehtiyatlarından səmərəli
istifadə olunması
istiqamətində görülən
işlər regionda əlverişli ekoloji şəraitin qorunub saxlanılmasına zəmin
yaradır. Bu tədbirlərin
davamı olaraq 2019-cu ildə Naxçıvan Muxtar Respublikası Ekologiya və Təbii Sərvətlər
Nazirliyinin nəzdində
mənbəyi muxtar respublikada yerləşməyən
çayların monitorinqini
aparmaq və su mühitini nəzarətdə saxlamaq
üçün Sədərək
rayonunun Heydərəbad
qəsəbəsində Su Monitorinq Laboratoriyası fəaliyyətə başlayıb.
Laboratoriyanın yaradılmasında məqsəd muxtar respublikanın su mənbələrinin çirklənməsinin
qarşısının alınmasından,
eləcə də sularda yaşayan canlıları qorumaqdan ibarətdir. İşğalçı ölkədən keçməklə
muxtar respublika ərazisində axan çaylarda qeydə alınan çirklənmə
məlumatları mütəmadi
olaraq beynəlxalq təşkilatlara çatdırılır.
Ölkə əhəmiyyətli Su Monitorinq Laboratoriyası dünyada yerləşən
su monitorinq laboratoriyalarının xəritəsinə
daxil edilmişdir.
Laboratoriyanın Ermənistanla sərhəd
yaşayış məntəqəsi
olan Sədərək
rayonunda yerləşməsi
müşahidə olunan
problemlərə vaxtında
müdaxilə etməyə
imkan verir. Yeraltı və yerüstü suların müxtəlif təyinatlar üzrə analizlərinin aparılması
üçün laboratoriya
müasir cihaz və avadanlıqlarla təchiz edilib. Laboratoriyada suyun radioaktiv çirklənməsini, suda
olan ağır metalları, suyun codluluğunu, duzluluğunu,
elektrik keçiriciliyini,
tərkibində turşuların
və qələvilərin
miqdarını, suda həll olmuş oksigeni təyin etmək mümkündür.
Qonşu
dövlətin ərazisində
istismar müddəti başa çatmış
Metsamor atom Elektrik Stansiyası fəaliyyət
göstərdiyindən, laboratoriyada
atom elektrik stansiyalarında
istifadə olunan radioaktiv elementlərin nüvə parçalanmasından
əmələ gələn
tritium izotopunu təyin
edən "TRİ CARB" cihazı quraşdırılıb.
2007-ci ildən fəaliyyət göstərən "Təmiz
Dünya" İctimai
Birliyi muxtar respublikada ekoloji maarifləndirmə, ekoloji
təfəkkürün və biliyin təbliği məsələlərinin
ictimaiyyət,
xüsusən də
gənclər və yeniyetmələr tərəfindən
düzgün dərk edilməsi istiqamətində
geniş iş aparır. Ekoloji təlim və
treninqlərdə, təlimin
istiqamətlərinə uyğun
modullar haqqında qısa məlumatdan ibarət bukletlər hazırlanıb iştirakçıların
istifadəsinə verilmişdir.
Ümumilikdə, fəaliyyət
dövründə "Təmiz
Dünya" İctimai
Birliyinin sədri F.Məmmədovanın həmmüəllifliyi
ilə "Təbiətlə
cəmiyyətin qarşılıqlı
əlaqəsində ekologiya
və ətraf mühit", "Naxçıvan
Muxtar Respublikasında
ekoturizmin inkişaf perspektivləri" kitabları,
4 istiqamətdə 7 elmi-metodik
vəsait, 5 istiqamətdə
365 buklet və 4 nüsxədə bülleten
nəşr olunmuşdur.
Kitab və elmi-metodik vəsaitlər Fransanın paytaxtı Parisdə keçirilən
"LUVR" Beynəlxalq Kitab
Sərgisində, Almaniyanın
Frankfurt şəhərində keçirilən Beynəlxalq
Kitab Yarmarkasında, İspaniyanın Madrid şəhərində Beynəlxalq Kitab Sərgisində qızıl medal və diplom almış, ingilis dilində 3 səhifəlik xülasələri
həmin sərgilərin
kataloqunda dərc edilmişdir.
Yuxarıda göstərilən problemlərin
həlli ekoloji siyasətin həyata keçirilməsi ilə yanaşı, ekoloji təhsilə dair proqramların icra olunması bəşəriyyətin
sabit inkişafının
konsepsual əsaslarına
uyğun olmaqla, ölkəmizin, eləcə
də muxtar respublikamızın stabil,
yüksələn xətlə
inkişafına xidmət
göstərəcəkdir.
Fizzə MƏMMƏDOVA
Kimya üzrə fəlsəfə
doktoru, dosent
525-ci qəzet.- 2021.- 21 oktyabr.- S.11.