Cavidan Kəsəmənli :"Müharibədə yaşanan hisslər heç vaxt soyumur"

Böyük Zəfərin birinci ildönümü tamamlanmaq üzrə olsa da, Vətən müharibəsinə dair xatirələr nə yazılmaqla bitir, nə söyləməklə. Xüsusən, şəhid ailələri, qaziləri, müharibə iştirakçılarımız üçün müharibənin ildönümü günləri daha çətindir, şübhəsiz. Acılı-şirinli xatirələr bu günlərdə daha çox dilə gətirilir. Bu dəfə aktyor, Vətən müharibəsi iştirakçısı Cavidan Kəsəmənlinin xatirələrini dinlədik. Unudulmaz şairimiz Nüsrət Kəsəmənlinin nəvəsi olan, incəsənət yönümlü ailədə doğulan və özü də bu yolu davam etdirən Cavidan Vətən müharibəsində əsl Azərbaycan oğlu kimi vuruşub, dövlətimiz tərəfindən üç medalla təltif olunub. Qalanını özü danışsın...

- Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin Dram aktyorluq ixtisasını bakalavr pilləsi üzrə 2016-cı ildə bitirmişəm. 2018-2020-ci ildə isə həmin universitetdə magistratura pilləsində təhsil aldım. Təhsilimi tamamladıqdan sonra 2020-ci il iyulun 23-də hərbi xidmətə yollandım. Beyləqan rayonunda divizyonda xidmət edirdim.

Müharibə ərəfəsində biz əsgərlər üçün artıq psixoloji hazırlıq mərhələsi başlamışdı. Mən ağır artilleriyada xidmət edirdim. Bizi Füzuliyə göndərmişdilər. Top səngərləri qazırdıq. Yavaş-yavaş özümüzü olacaq hadisələrə kökləyirdik. Çünki bizə deyilməsə də, yüksək rütbəli zabitlər, məsul şəxslər yaxın zamanda əks-hücum olacağını bilirdilər. Biz isə həm mənəvi, həm psixoloji cəhətdən, həm də düşdüyümüz ixtisas üzrə daha yaxşı təkmilləşmək üçün hazırlıqlar, təlimlər keçirdik.

Sentyabrın 21-22-dən günlərlə topun sığınacağında yatdıq. Sentyabrın 27-si səhərə yaxın atəş əmri verildi. Təbii ki, bunu gözləyən də vardı, gözləməyən də. Amma hamımız bilirdik ki, bu, nə vaxtsa olmalıdır. Qismətdən bizim xidmət etdiyimiz zamanda oldu. Əlbəttə, kimsə anadan hərbçi doğulmur, ya da müharibəyə tam hazırlıqlı vəziyyətdə olmur. Əmr veriləndən sonra atəşlərə başladıq və qarşı tərəfdən də eyni atəşlər yağırdı. İlk zamanlarda psixoloji olaraq nisbətən çətinlik çəkdik. Nə qədər hazırlaşsaq da, bir anda həmin situasiyanın içərisinə düşmək insanda çaşqınlıq yaradır.

Bizim artilleriya atəşimizdən sonra piyadalar, zirehli texnika, tanklar irəliyə getməyə başladı və tam mənasıyla dərk etdik ki, bu, müharibədir. Ondan sonra müharibənin ab-havasına tam daxil olduq.

- Ailənizlə danışmışdınızmı?

- Hər kəs kimi mənim də gözləyənlərim vardı. Öz ölümümdən daha çox, onların yaşayacaqları məyusluq, kədər məni incidirdi. Çox çətinliklə olsa da, müharibənin ilk günü evlə danışa bildim. Nənəmlə bağlılığımız tam ayrıdır. Çünki mən uşaqlıqdan nənəmlə babamın himayəsində yaşamışam. Babam rəhmətə getdiyi üçün ilk nənəmə zəng elədim. Hələ ki, mətbuatda məlumat yayılmamışdı deyə, nənəm mənə inanmadı. Elə bildi zarafat edirəm. Mənsə, sadəcə dedim ki, haqqınızı halal edin, qorxmayın. Bilin ki, burdayam, qismətdə nədir, onu da yaşayacağıq. Kövrəldiyini eşidib pis oldum, dəstəyi asdım.

Müharibə vaxtı da bacardıqca ailəmə zəng edirdim. Amma təxminən 17 gün ərzində, müharibənin yarısını heç əlaqə saxlaya bilmədim. Onda ailəm çox böyük təlaş keçirib, hətta şəhid olduğumu da düşünüb, şəhidlərin siyahısında adımı axtarıblarmış.

- Müharibənin ən çətin dövrü hansı idi?

- İlk vaxtlar, 15-20 gün ərzində çox güclü atəş yağmuru vardı. Bircə an da atəş dayanmırdı. Sonra Yaşıltəpə adlanan istiqamətə yönəldik. Orda toplarımızı döyüşə verdik. Ordumuz elə səfərbər olmuşdu ki, tarixdə görünməmiş sürətlə, çox qısa zamanda çox böyük ərazilər azad olunurdu. Bu da Azərbaycan Ordusunun mükəmməlliyindən, müzəffərliyindən irəli gəlirdi. Həm psixoloji, həm mənəvi, həm fiziki, həm də texniki qurğuların yüksək səviyyəsi baxımından, məncə, Azərbaycan Ordusu digər ölkələrə örnək olacaq dərəcədə idi. Biz orda bir an belə olsun, nəyinsə çatışmazlığını hiss etmədik. Fikrimcə, müharibənin müsbət nəticələnməsində bunun payı çox oldu.

Sonra Cəbrayıl istiqamətinə yönəldik və sırf bizim artilleriya qrupları ilk dəfə onda mühasirəyə düşdü. Təpəlik ərazidən ermənilər bizim mövqeni güclü atəşə tutdular. Hərəmiz bir tərəfə səpələnmişdik ki, minamyot mərmisi düşsə, toplu halda şəhid olmasın, həm də baxanda yerimiz bilinməsin. Orda yanımdakı iki əsgər yoldaşım şəhid oldu, biri yaralandı. Şükür ki, çətinliklə də olsa, mühasirədən çıxa bildik. Ondan sonra Zəngilan, sonra Hadrut ərazisinə getdik.

Hadrut və Şuşadakı döyüşlər ən qızğın döyüşlər idi. Fikrimcə, ən çətin azad olunan yerlər də onlar oldu. Çünki düşmən xüsusən o ərazilərdə daha çox möhkəmlənmişdi və əldən vermək istəmirdi.

Ümumiyyətlə, Qarabağın azad edilməsi ərazi cəhətdən çox çətin idi. Çünki ermənilər tərəfindən işğal olunmuş ərazilər dağlarda, təpələrdə, yüksəklikdə yerləşir. Düzənlikdən dağa hücum etmək, əlbəttə, çətindir. Onlar bütün yüksəklikləri tutmuşdular və ordan nəzarət edirdilər. Həm də onlar 30 ildir ordadılar və bütün koordinatları bilir, ərazini bizdən daha yaxşı tanıyırlar. Ona görə də bizim işimiz daha çətin idi. Buna baxmayaraq, ordumuz daha güclü olduğundan qısa vaxtda onları qaçmağa məcbur edirdik. Ermənilər heç nədə bizdən üstün deyillər. Bunu bu müharibədə özləri də gördü və dərk etdi. Müharibə boyunca bir ərazidə uzun müddət qaldığımızı xatırlamıram. Xüsusən, ilk günlərdə ağır artilleriya olsaq da, dayanmadan mövqe dəyişdirir, irəli gedirdik.

- Şübhəsiz, müharibənin hər anı ölümdür. Ancaq sizin "bu, sondur" dediyiniz hansı məqamlar olub?

- İki dəfə ciddi şəkildə "bu, sondur" demişəm. Çox yüksək ehtimalla öləcəyimi düşündüm. Biri bayaq dediyim, Cəbrayıl istiqamətində mühasirəyə düşərkən oldu. Ondan dəhşətlisi isə Qubadlı ərazisində düşdüyümüz mühasirə idi. Qubadlıya yenicə daxil olmuşduq. Müharibənin ən qızğın, xüsusən, bizim - ağır artilleriyanın ən çətin vaxtları idi. Təpələrə doğru irəlilədiyimizdən artilleriyanın işi çətinləşmişdi. Həmin vaxt gecə idi, qurğularımızı döyüşə hazırlayırdıq. Hələ qurğuları hazırlayıb bitirmədən yerimiz düşmən tərəfindən aşkarlanmışdı. Orda minomyotla çox dəhşətli atəşə tutulduq. Bizdən başqa piyada, minaatan hərbi qulluqçular da vardı. Təpələrdə səpələnib bacardıqca başımızı əyib uzanaraq müdafiə olunurduq. Minomyotdan sonra qırıcı təyyarələri işə saldılar. Başımızın üstündən iki qırıcı təyyarə keçdi. Qırıcı mərmilər gəldiyi an kəlmeyi-şəhadətimi oxudum. Tək mən yox, orda olan hər kəs. Çünki onlardan qurtulmaq şansı yox dərəcəsində idi. Təəssüf ki, orda çox şəhid verdik.

- Döyüş yoldaşlarınızdan danışmaq istərdim. Orda sizin həyatınızı qoruya bilən, sizin də həyatlarını qorumaqda məsul olduğunuz insanlardan...

- Müharibə başlayanda təxminən 2 ayın əsgəri idim. Hələ əsgər yoldaşlarımla çox da sıx münasibətimiz yaranmamışdı. Amma müharibə vaxtı bir-birimizə o qədər çox bağlandıq ki, hamımızın dərdi, problemi ortaq olmuşdu. Atəşkəs dövründə əsgər yoldaşı olmaq başqadır, müharibə zamanı isə tamam başqa. Orda hamımızın bircə amalı vardı - Qarabağ. Həyatımız Allahdan sonra bir-birimizə əmanət idi. Münasibəti pis olan əsgərlər belə orda çox yaxın, qardaş kimi olmuşdu. Müharibənin hər anı ölümdür. Bizim sağ qalmağımız orda heç nə etmədiyimiz anlamına gəlmir. Sadəcə qismət belə oldu ki, kimlərsə şəhid oldu, kimlərsə qazi, kimlərsə də sağ-salamat qayıtdı.

- İncəsənət nümayəndəsi kimi müharibədə iştirak, yəqin ki, sənə digərlərindən daha çətin oldu. Çünki sənət adamının ruh halı başqa olur. Bu ziddiyyət orda necə tənzimləndi?

- Sözün düzü, nəinki müharibə, hərbi xidmətdə olmağımı belə insanlar təəccüblə qarşılayırdılar ki, sən aktyorsan, ədəbiyyatçı ailəsində böyümüsən, əsgərlik necə olar. Mənim situasiyamda başqası olsaydı, mən də elə düşünərdim. Təbii ki, hərbi xidmət hər kişinin vətən borcudur. Sadəcə mənim uyğunlaşmağım digərlərinə baxanda daha çətin idi. Amma fikrimcə, bunun üstünlüyünü yaradıcılığımda görəcəm. Məsələn, gələcəkdə müharibəylə bağlı bir layihə olarsa, canlı şahid kimi müharibə iştirakçısını ən yaxşı canlandıran aktyorlardan biri mən ola bilərəm.

- Müharibə bitəndən sonra harda xidmət edirdiniz?

- Hadrutda odlu silahlarla həmin ərazilərin mühafizəsində idik. Sonra Qubadlıda müdafiədə olduq. Tərxis olunmağıma az qalmış yenidən Beyləqana qayıtdıq. 2021-ci ilin iyulunda ordan tərxis olundum. Dövlətimiz tərəfindən Füzulinin, Cəbrayılın və Şuşanın azad olunmasına görə medallarla təltif olundum.

- Müharibədən bir il ötür. Bu prosesi necə keçirirsiniz?

- Müharibədə yaşanan hisslər heç vaxt soyumur. Heç ağlıma gəlməzdi ki, hərbi xidmətə gedib müharibəyə qatılar və 30 il işğalda olan torpaqların azad olunmasında iştirak edərəm. İndi də orda yaşadıqlarımızı xatırlayanda gözlərim dolur, pis oluram. Nə vaxtsa kinoda gördüyüm səhnələrin içində idim. Çox pis yuxu kimi idi. Hətta kinoda belə bu qədər dəhşətli təsvir olunmur. Onda anladım ki, hərbçilərin işi nə qədər çətin imiş. Sanki kəfənini boynuna salıb gedirsən. Ona görə də müharibə iştirakçılarına, qazilərə diqqət hər birimizin borcudur. Sevinirəm ki, dövlətimiz, xalqımız onlara böyük diqqət göstərir. Harda olsa, mənim müharibədə iştirak etdiyimi biləndə hər kəs hörmətlə yanaşır.

Sənətimə isə, hələ ki, qayıtmamışam. Müharibə psixologiyasından bir az çıxmaq üçün özümə 4-5 aylıq istirahət vermişəm. Təkliflər gəlsə də, elə də qaneedici olmadığından özümü məcbur etmək istəmirəm. Sonra inşallah, tam sürətlə işimə qayıdacam.

Şahanə MÜŞFİQ

525-ci qəzet.- 2021.- 23 oktyabr.- S.18.