Odu-alovu gözləriylə görən həkim

Nədənsə tez-tez Azərbaycanın xalq şairi, vətənpərvər, təbiət vurğunu, dağlar sevdalısı, unudulmaz Musa Yaqubun illər öncə yazdığı, hamımızın hisslərinin oyadan, bizi doğma torpaqlarımıza daha sıx bağlayan ölməz misraları yadıma düşür:

Bəlkə də borcundan çıxmadım vətən,

Ömür bahar deyil bir də qayıtsın.

Ölsəm də qoynunda qoy ölüm ki, mən,

Çürüyüm, bir qarış torpağın artsın.

Bu misraları bir dəfə Səttar həkimin dilindən eşitdim. Bu misraları dədə-babalarının, qohum-əqrəbalarının yaşadığı, soy-kökü ilə bağlı olduğu, vətənini candan artıq sevən adam əzbər deyər. Hətta əzbərləmək yox, misraların ruhunu duymaq, onları anlamaq önəmlidir. Bu misralar Vətənə məhəbbət, torpağa bağlılıq, əsl vətənpərvərlik və milli qürur hissinin ifadəsidir desəm, yanılmaram.

Xalqın vətənpərvər, əxlaqlı insanlarını hər kəs tanımalıdır. Tarixin ən ağır sınaqlarından üzüağ, şərəflə çıxmaq hər adama qismət olmaz. Azərbaycan adında məmləkətimizin var olmasının kökündə dayanan ən başlıca səbəblərdən biri bu insanlarımızın Vətənə sonsuz məhəbbəti olub. İnsanlarımız ləyaqətli, iradəli, əqidəli, vətənpərvər övladlaıyla həmişə fəxr edib.

Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ müharibəsi başlayanda həmin günlərin reallıqlarını anlayan və öz xalqının taleyinə biganə olmayan insanlarımız özlərini irəli verdilər. Bu insanların arasında hərbçilərlə yanaşı, müxtəlif peşə sahibləri, peşəkar həkimlərimiz də var idi. Yüzlərlə, minlərlə Qarabağ müharibəsinə könüllü gedən insanların bir qisminin taleyi nəməlum səbəblər ucabatından hələ də bizim üçün qaranlıq qalıb. Elə şəxslər haqqında, onların aqibəti barədə hələ də məlumat yoxdur. Ermənilər və onların havadarları Qarabağda törətdikləri qanlı cinayətlə sinəmizə dönə-dönə sağalmaz yaralar vurublar, sinəmizə dağ çəkiblər.

Mən Səttar həkimi tanımırdım, onunla tanışlığımız da gözlənilmədən oldu, bir neçə il əvvəl yaxın dostum, məşhur cərrah Sabir Həbibov mənə zəng elədi, məni bir maraqlı insanla tanış edəcəyini dedi. Görüşümüz o qədər maraqlı alınmışdı ki, elə bil bu adamı uzun illərdir tanıyırdım. Mən onun dediklərinə diqqətlə qulaq asırdım. Səttar həkimin danışıqlarını ürəyimdə mütləq bunları yazacağımı deyirdim. Sonralar bir neçə dəfə də görüşdük. Hər görüşümüzdə yalnız Qarabağdan, ermən faşistlərinin törətdikləri cinayətlərdən, xalqımızın başına gətirilən müsibətlərdən qovrula-qovrula danışırdıq. Biz Azərbaycanın o vaxt necə təkləndiyini, ermənilərin havadarlarının ucbatından necə ağır fəlakətlə üzləşdiyini dərk edirdik. İşğal olunmuş torpaqlarımız taleyi necə olacaqdı? Bu sual haqqında düşünürdük. Səttar həkimin həmişə Qarabağdan danışdığından, əvvəlcə elə bildim ki, qarabağlıdır. Amma onun Quba-Xaçmaz ləhcəsi ilə danışdığnı duyub fikrimdən daşındım.

Nəhayət, bir neçə dəfə Səttar həkimin nağıl etdiyi hadisələrin, əhvalatların dinləyicisi oldum və kövrək duyduqlarımın mənəvi aləmimə od tutan, təsir edən, görüşlərimizin birində mənə bir neçə şəkil verdi. Şəkillər çox keyfiyyətsiz idi. Bu şəkillər peşəkar fotoşəkil deyildi, amma başa düşürdüm ki, diqqət yalnız fotoşəkilin keyfiyyəti ilə deyil, həm də özünəməxsusluğu, tarixi ilə qiymətlidir. Səttar həkim o şəkilləri elə əzizləyirdi ki, sanki o zaman Qarabağda çəkilən, indi saralmış, köhnəlmiş, əzik-üzük solğun şəkillər, haçansa ümidlər əks etdirən fotolar sanki gizli bir xəzinə idi, qoruyub saxlamışdı.

Qarabağ sevdalısı Səttar həkimə sevdiyi bu torpağı ona unutdurmaq, yaddaşından silinmək, mümkün deyil. Elə ilk günlərdən Azərbaycan torpaqlarının haqsız, ədalətsiz işğalı təcavüzü ona rahatlıq verməyib. Birinci Qarabağ savaşının ilk günlərində Qarabağa gəlib. Bir vətənpərvər azərbaycanlı kimi, bir həkim kimi hər şeydən əvvəl öz vətəndaşlıq borcunu vermək istəyib. Lazım gələndə belə sinəsini güllə qabağına verməyi düşünüb! O ağır, məşəqqətli günlərdə Qarabağda bir həkim kimi əlindən gələni edib.

"Azərbaycanın hər qarışı Vətəndir. Hər qarışını sevirik, əziləyirik. Amma Qarabağ başqadı. Qarabağ bizim canımız, bizim ruhumuzdur, - deyir Səttar həkim. Hər dəfə Şuşanın, Ağdamın, Laçının, Kəlbəcərin adı çəkildikcə Səttar həkimin necə də kövrəldiyini, duyğulandığını görürdüm. Mən onun bu torpaqları necə sevdiyini görürdüm. Birinci Qarabağ savaşında Şuşanın, Ağdamın əldən verdiyimizə çox heyifsilənirdi, uduzmağımızla, bu torpaqları itirməyimizlə barışmırdı. Və inamla deyirdi ki, biz nə zaman Şuşanı, Ağdamı, Kəlbəcəri azad etsək, Qarabağı bütünlüklə işğaldan azad etmiş olacağıq.

Mən Qarabağ boyu məni sürükləyən, bu ibrətamiz, həm də ağrı-acılı söbbətləri olduğu kimi qələmə almağıma qərar verdim.

Səttar həkim o günləri belə xatırlayır:

"...1991-ci ilin oktyabr ayında Azərbaycanda müstəqillliyimiz elan olunandan sonra, milli ordumuzun yaradılması istiqamətində işlər görülməyə başlamışdı. Azərbaycan ordusunun tibb xidmətinin təşkilində də işlər aparılırdı. Ağdam bölgəsində yeni yaranmış ordumuzun tibbi yardımlarını vaxtında keyfiyyətli səviyyədə təmin olunması üçün Müdafiə Nazirliyi tərəfindən hərbi-sanitar qatarın yaradılması və onun döyüşlər gedən Ağdam bölgəsinə göndərilməsinə qərar verilmişdir.

1991-ci ilin yanvar ayının əvvəllərində tələbə dostum, travmatoloq Alı Qurbanovla görüşdüm. O, mənə belə bir qatarın yaradılmaqda olduğunu bildirdi, könüllü oraya döyüş bölgəsinə gedəcəyini dedi. Mən də onunla gedəcəyimi dedim və mənə də bu işdə köməklik göstərməsini xahiş etdim. Biz birlikdə Bayılda yerləşən Xəzər hərbi flotiliyasının hospitalına gəldik (İndi o hospital ləğv edilib). O, məni orada səyyari tibb qatarının yaradılması ilə məşğul olan polkovnik Qurbanovla tanış etdi. Həmin vaxt heyətin yaradılmasıyla bağlı gərgin iş gedirdi. Sonra bir neçə gün orada olduq, hərbi-səhra qatarının görəcəyi iş, heyət, qarşıya qoyulan məqsəd, fəaliyyətimiz barədə məlumatlar verildi. 1991-ci ilin fevral ayının 15-də bizə hərbi rütbələr, hərbi forma verildi. Mənə də baş leytenant rütbəsi verildi. 1991-ci ilin fevral ayının 21-də Bakı dəniz yol vağzalından yola çıxdıq".

Qatarımız uzaq səfərə hazırlaşan dəvə karvanına bənzəyirdi, səf çəkib dayanmış "Bakı-Qarabağ" elektrik qatarı zamanın hökmünü gözləyirdi. Zamanın özütək qocalmış qatar polad relslər üzəriylə inildəyə-inildəyə hərəkətə gəldi. Amma bu qatar ümid, şəfa qatarı olacaqdı, Qarabağ müharibəsində yaralanan əsgər və zabitlərimizin son ümidi olacaqdı.

Həmin qatar-hospital bu gün də o qanlı-qadalı dövrün şahidi kimi gözlərimin önündən çəkilmir. Qarabağ müharibəsinin ilk günlərində fəaliyyət göstərən ilk qatar-hospital idi. Həmin dəhşətli günlərdə qatar-hospitalın əməkdaşları böyük rəşadət göstərdilər. Azərbaycanda həyata keçirilən hərbi səyyari xidmət müharibənin ilk aylarından başlanıldı. Ağdamda bu səyyari hospitalın da mühüm rolu olmuşdur. Həmin hospitalda döyüş əməliyyatlarında yaralanmış əsgər və zabitlərimizə, hətta adi mülki şəxslərə gecə-gündüz tibbi yardımlar edilirdi. Düşmən hücumları nəticəsində yaralanmış yüzlərlə hərbçi və yerli sakinlər hərbi maşınlarda hospitala gətirilirdi.

Hərbi-sanitar qatarımızda həkimlər, əməliyyat tibb bacıları, xidmət edəcək feldşerlər, qatarın silahla mühafizə xidməti əsgərləri daxil idi. Komandirimiz Qurbanov idi. Qatarımızda bir vaqonda ərzaq üçün soyuducular, bir yeməkxana, bir cərrah əməliyyatı vaqonu, təhcizat vaqonu vardı. Həkimlərin qalması üçün iki vaqon, 5 vaqon isə yaralılar üçün hazırlanmışdır. Bu əməliyyat vaqonun üzərində 1941-ci ildə düzəldiyi qeyd olunmuşdur. 22.02.1992-ci il - səhər erkən qatarımız Ağdam dəmiryolu stansiyasına çatıb dayandı. Nəhayət, qatar öz "ümid yüküylə" mənzil başına çatdı. Mənə elə gəldi ki, sürətini azaldan tək bu qatar ümid qatarı deyil, bütünlüklə ümid dünyamızdır.

Komandir tərəfindən səyyar hərbi-sanitar qatarın işlək hala gətirilməsinə əmr verildi və biz işə başladıq. Bu işlərə təyinata uyğun bütün vaqonların silinib təmizlənməsi, mal və materialla təchizi, yaralılar üçün vaqonlara yataq ləvazımatları, dərman təchizatıları gətirildi. Hospitalda bütün cərrahi, terapevtik avadanlıqlar, sarğı materialları var idi, yerli rəhbərliklə əlaqə yaradıb heyətin ərzaq ehtiyatının yaradılmasını da təmin etdik.

Qatardan bir az aralıda baxımsız atılmış bir anbar var idi. Hardasa 200 kv. metr olardı. Anbar çox pis halda idi, illərlə quşlar yuva salmışdı, lazımsız avadanlıqlar tökülüb dağılmışdı. Biz bir gün ərzində anbarı təmizlədik, su çiləyib süpürdük, səliqə-səhmana saldıq. Lakin soyuq havalarda, küləkli günlərdə qapısı belə olmayan anbarı hərbi hospital kimi isifadə etmək çətin idi. Başqa çıxış yolumuz yox idi.

Ən ağır günümüz 1992-ci il fevralın 26-da baş verdi. XX əsrin sonunda baş vermiş Xocalı faciəsi təkcə Azərbaycan xalqına deyil, bütün insanlığa, bəşəriyyətə qarşı yönəlmiş ən ağır cinayətlərdən biriydi. Xocalı soyqırımı böyük bir faciə, dözülməyən sitəmlər, insanların fəryadı, anaların ah-naləsi, günahsız körpələrin qışqırtısıdır. Xocalıya gecə vaxtı girib insanları yatdığı yerdə gülləbaran etdilər, bu, yaddan çıxası dərd deyil. Xocalılar zorakılıqdan, ölümdən qaçıb qurtulmaq istəyərkən əvvəlcədən qurulmuş pusqularda qətlə yetirilib. Soyqırımı törədənlər Xocalı sakinlərini misli görünməmiş qəddarlıqla öldürmüş, diri-diri yandırmış, başlarının dərisini soymuş, gözlərini çıxarmışdılar.

Bizim ilk gücümüzlə başladığımız gün həmin gün oldu. Xocalı faciəsi artıq baş vermişdi və xilas olanlar arasında yaralı olanlar, ayaqları don vurulanlar, qadınlar, uşaqlar hospitala gətirilirdi. Onların vəziyyəti çox dəhşətli idi. Anaların fəryadına dözmək çox çətin idi. Hamımız işimizi göz yaşı töküb görürdük. Əziz insanlarını itirənləri sakitləşdirmək üçün söz tapa bilmirdik. Həmin gün axşamüstü bizim ordu "Quru binə" deyilən yerdən ermənilərin Naxcivanik kəndini Qrad raketləri ilə uzun müddət atəşə tutdu. Biz raketlərin axşam toranlığında necə alovla uçub kəndi vurduğunu görürdük. Partlayışların səsini eşidirdik. Xocalıda girovluqdan xilas edilənlər də bizim hospitala gətirilirdi, onları plaskart vaqonlarda yerləşdirib isti çay və yeməklə təmin edirdik. Kupe yataqlarımızda hərbi formada yatırdıq, yalnız isti geyimimiz olan puşlatı çıxarırdıq. Bu, həm soyuq olmasın deyə, həm də yaralılar gətirilərkən gecikmədən onlara çatmaq, təcili yardım etməyə görə idi. Vaqonlar daş kömürlə isidildiyinə görə həm vaqonlarda, həm də vaqonların ətrafı kömür tozuyla doluydu. Burnumuzu içi, üz-gözümüz, bədənimiz kömür tozu içindəydi.

Müharibə zamanı hərbi həkimlərimizin üzərinə mühüm vəzifələr düşürdü. Onlar döyüşlərdə yaralanmış zabit və əsgərlərin həyatını xilas etmək üçün əllərindən gələni əsirgəmədilər. Məhz onların peşəkarlığı və bacarığı sayəsində neçə-neçə döyüşçü ölümdən xilas oldu. Ağır döyüşlər getdiyi günlərdə yaralılarımız, hətta mülki şəxslər tibbi yardımları almaq üçün bizim hərbi səyyar hospitala üz tuturdular.

Gərgin hərbi əməliyyatlar dövründə hospitala daxil olan yaralıların əksəriyyətinin həyatını gücümüz çatan səviyyədə xilas edə bilirdik. Yaralılara həm cərrahi, həm də başqa tibbi yardımların göstərilməsi üçün hospitalda əlimizdən gələni əsirgəmədik.

Yaralanaraq ölən əsgərlərin və mülkü vətəndaşların meyitlərini müvəqqəti saxlamaq üçün anbarın bir tərəfinə yığmışdıq. Buraya ağır döyüşlərdə Ağdamın və kəndlərinin artilleriya atəşlərinə tutulanda yaralanaraq ölmüş insanların meyitləriydi. Sonra da hərbi hissələrdən gəlib meyitləri aparıb yiyələrinə təhvil verirdilər. Ya da, meyitlərin sahibləri gəlib aparırdılar. Əsgəran postunda BMP üstündən olan bir əsgərimizin başını mina qəlpəsi aparmışdı. Çox dəhşət idi, meyitin başı və boynunun bir tərəfi yox idi. Əsgərin meyitini gətirib anbara qoymuşdular. Orada 6 meyit vardı, meyitlər tanınmaz haldaydılar, üstlərini örtüb yan-yana yığmışdıq. Bir az keçməmiş yanımıza 50-55 yaşlarında bir kişi və 20-25 yaşlarında iki gənc gəldi. Onlar öz meyitlərinin dalıyca gəlmişdilər. Mən meyitləri bir-bir onlara göstərirdim. Yaşlı kişi meyitə baxanda dayandı, əliylə həmin meyiti uşaqlara göstərib dedi: - Gedin maşın gətirin! Mən gənclərdən bu kişinin kim olduğunu soruşdum. Onlar bu əsgərin atasıdır, - dedilər. Mən bu insandakı dözümə məəttəl qalmışdım, kişi ağlamırdı, sızlamırdı, amma onun üz-gözündən qəzəb və matəm yağırdı. Sonradan bizimlə işləyən Ağdamın kəndlərindən olan feldşer Məhəmməd mənə dedi ki, bu kişini yaxşı tanıyır. Bu, onun şəhid olan üçüncü oğludur.

Şükürlər olsun ki, möhtərəm Prezidentimiz cənab İlham Əliyevin Ali Baş Komandanlığı altında müzəffər Azərbaycan Ordusu keçən ilin payızında baş vermiş 44 günlük Vətən müharibəsində qələbə qazanaraq, işğal altında olan Qarabağımızı yağı tapdağından azad etdi.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev noyabrın 20-də xalqa müraciət edərək bildirib ki, noyabrın 10-da imzalanmış üçtərəfli Bəyanatın nəticəsi olaraq Ağdam rayonu işğaldan azad olunub. Mən Prezidentimizin bu şad xəbərini sevinc göz yaşlarıyla qarşılamışam. Kəlbəcər, Ağdam və Laçın rayonlarını da heç bir döyüş əməliyyatı olmadan Azərbaycana təhvil verildi. Düşünürəm ki, Azərbaycanın ərazi bütövlüyü tamamilə bərpa ediləcək. Bir arzum da odur ki, gəncliyimdə məni sarsıdan, qəlbimdə sağalmaz yaralar buraxan müharibənin baş verdiyi o yerlərə gedim. Oraları ziyarət etməklə bir az təskinlik taparam.

Moskva-Bakı

Nəsib NƏBİOĞLU

525-ci qəzet.- 2021.- 7 sentyabr.- S.14;15.