Şuşa səfərim
Şuşaya azad şəhərin
10 ay 3 günündə – 2021-ci il sentyabrın 11-də ayaq basıram. Gec, çox gec…
***
8 noyabr 2020-ci il qurtuluşunun ardınca soyuqlayıram. Noyabrın üçüncü ongünlüyündə
zəhrimara yoluxduğum
üzə çıxır.
Evdə
qalası oluram.
İki həftəlik əsirliyin
ardınca sərt karantin gəlir. Noyabr və dekabr belə gedir.
İl dəyişəndən aylar
bir-birini qovur. Görürəm hərə
bir yol tapıb
gedir. Mənə gənəşən yoxdur.
Dərd
eləmirəm, gözləyirəm.
Ən çox may ayına bel bağlayıram, bitmiş
işğalın – 8 may 1992-nin anımı olar deyirəm.
Anım
yox, mahnı bayramı olur mayda. Gedənlərin siyahısında yoxam.
İyunda
daha bir tədbir yan keçir.
İyulda
Şuşadakı məsul
şəxs dostumuz İlqara iki günlük səfərimizin
razılığını verir, ancaq şəhərdə
vəziyyət dəyişir,
sözünü tuta bilmir.
Avqustda,
ayın 14-də İlqar
Şuşadakı rəsmi
quruma bir-iki dostun sənədini göndərir. Mən də varam dəstədə.
Daha bir tədbirdən kənar qaldığım
avqust ötür.
Şuşadan razılıq xəbəri
sentyabrın 8-də gəlib
çıxır.
Elə həmin gün məlum olur ki, ayın 12-də Şuşaya gedəcək
jurnalist qrupuna mənim də adım salınıb. Yada düşmüşəm.
Dedim özüm gedirəm artıq.
***
Sentyabrın 11-i. Füzuli. Əhmədbəyli.
İlqarlayıq. Bakıdan
daha iki dost gəlir, onları gözləyirik.
Çayxananın qabağında oturanlardan
biri “Deyəsən, Şuşaya gedirlər” deyir.
– Hə, əmioğlu, Şuşaya gedirik…
Keçirəm çayxananın həyətinə.
Otururam. Yaş məni boğur. Öz sözümə (Şuşaya gedirik!) inanmağım gəlmir.
Dostlar gəlir. Zəfər yoluna dönürük. Şuşalılar Meşə
yolu da deyir
bu təzə yola.
Yol. Bu qədər qısa müddətdə görülən
işə heyran qalırsan.
Bu yolu qanı ilə açıb oğlanlar… Haralardan keçib əsgərim…
Dəsmalı gözümə sıxıram.
***
Hamıya
demişəm Şuşaya
çatanda telefonu söndürəcəm, mane olmasın.
Şuşa yolunun birinci postunda məzuniyyətdən
qayıdan əsgəri
maşınımıza götürürük.
Valideynlərindən təhvil
alıb tərpənəndə
əsgərə deyirəm
hərbi hissənin qabağında valideynlərini
yığarsan, bilsinlər
çatdığını.
***
Şuşanın girəcəyindən diklənən kimi Şor bulaq gəlir. Üzüm gizildəyir. Maşını
saxladıb üzümə
su vurmaq istəyirəm. Damcılayır,
maşına qayıdası
oluram.
Hərbi
hissənin qarşısı.
Düşürük. Telefonu
əsgərə ötürürəm
valideynlərini yığsın.
Gözümdən sel
axır. Hərbi hissənin həyətində
növbə çəkən
əsgər təəccüblə
baxır. Bəlkə
də məni əsgər yoldaşının
atası bilir.
Əsgər telefonla əlləşir.
Alıb baxıram, siqnal yoxdur. Telefonu söndürüb-yandırıram,
alınmır (Dədə-baba
telefonudur, Şuşada
işləməyə gücü
çatmır, bir də səhəri gün Şuşadan çıxanda özünə
gəlir). İlqar telefonu uzadır. Mikrofon açıqdır.
Bayaq balasını bağrına basıb bizə əmanət eləmiş ananın səsi gəlir:
– Naharınızın vaxtıdır,
qadan alım, ac qalma…
Anadır…
Əsgər anası.
Şuşada qulluq edən əsgərin anası. Şükür bu günə!
***
Düşürük Mamayı bulağına. Su gəlmir.
Əlimi divarlarına
sürtürəm, yenə
yaş məni boğur.
İçimdə Şuşada nə
günə qalmağın
yüz variantı vardı. İndi yüz birinci variantdır, boşluğa,
çəkisizliyə düşmüşəm.
Evimizə enirik. Hasarın
bir qırığı,
bir də cəngəllik.
Bizim evimiz, evimizə bitişik qonşu evlər Şuşanın
işğalından əvvəl,
1992-nin martında düşmən
atəşindən külə
dönüb. İndi küldən də əsər-əlamət yoxdur.
Bilirdim bunu. Şəkillərdə görmüşdüm.
Amma bu görmək
o görmək deyil.
İllər uzunu həyətimizin
girəcəyindəki armud
ağacına sarılıb
ağlamağı xəyal
eləmişdim. Kəsiblər.
Yoxa çıxarıblar.
1992-ci ilin yazında armud ağacının yanından ötüb ayrılığa doğru
getdiyimi düz 20 il sonra qələmə
almışam. O yazının
son cümləsini xatırlayıram:
“Ayrılığın əvvəli
varsa, yəqin sonu da olar…”
***
Şəhərin aşağısından, viran qalmış Torpaq meydandan və Çuxur məhəllədən bir
dövrə vurub Mirzə Həsən qəbiristanlığına yol
alırıq.
Gözüyumulu taparam demişdim.
Qəbiristanlığın halından nə qədər yanıldığımı
görürəm. Tək-tük
qəbir daşı boynunu büküb. Hamısını daşıyıb
aparıblar. Cağ, divar-daş, ələ gələn hər şey talanıb, dağıdılıb.
1991-ci ilin yazında atamı itirəndə günlərlə Mirzə
Həsəni dolaşmışam.
Hər yanından xəbərim var. İndi azmışam. Boy verən
cəngəllikdə karıxıb
qalmışam. Ha əlləşsəm
də, babamla atamın dəfn olunduğu yeri tapa bilmirəm. Hansı səmtdən gedirəm, hansı kolluğa, qanqallığa
baş vururam, bir şey çıxmır.
Bir qəbir yeri hasarından oxşamış
kimi gəlir, amma o deyil…
Bir sinə daşını babamın sinə daşına oxşadıram,
amma hasar ayrı cürdür, həm də yanı boşdur…
Qəbir
yerləri qat-qat cəngəllik, vəhşi
bir meşəliklə
hörülüb, əsarətdə
qalıb.
Dəli
vəziyyətində şəhərə
qalxası oluram.
***
Rəhmətlik Qaçay Pəhləvanın
evində qalasıyıq.
Həyətdə süfrə
açılıb. Boğazım
tıxanıb. O evdən
hayan olan Ramin halımı görüb İlqardan maşının açarını
alır, bu dəfə onunla enirəm Mirzə Həsənə.
Qala divarının – Gəncə
qapısının yanında
Bakıdan gələnlər
toplaşıb. Jurnalist
Aygün Muradxanlını
görüb düşürəm.
Məni qucaqlayıb ağlayır.
İqtisadçı dostumuz Samir Əliyev özünü yetirir. Şəkil çəkdirmək
istəyir. Amma görür halım yoxdur.
…Mirzə Həsəndə
bu axtarış da nəticəsiz qalır.
***
Komendant
saatına qədər
qalan vaxtımız şəhəri dolaşmağa,
Cıdır düzünə
qalxmağa yetir. Cıdır düzündəki
məzarlıq da eyni gündədir.
Şəhəri o baş-bu baş
dolaşırıq. Xarabalıqlara
girib-çıxırıq.
Qıraq
adam buna gəzinti deyər. Amma mən havalı-havalı
dolaşıram. Belə
gəzintini yurdumu viran qoymuş düşmənə də
qıymaram.
***
Axşam
yenə süfrə başındayıq. Əziz
adamlar yığışıb.
Şəhərində qonaq
kimi olan şuşalılar. Şükür
içindəyik, amma
qanadım olsa, uçub Bakıya dönərəm, elə haldayam.
Qonşumuz Ərəstun gəlib çıxır. Çoxdan Şuşadadır. Qəbiristanlıq məsələsini eşidib mənə təsəlli verir:
– Qaqa, relyef dəyişib
orda, relyef!
***
Evin ətrafında itlər dolaşır. Bir deyil, iki deyil,
sürüdür. Erməninin
iti demərəm. Biz qoyub gedən itlərin törəmələridir.
Qayıtmışıq.
***
…Yerimiz salınır, qalın yorğan var, amma otağa
elektrik plitəsi də qoyulur. Şuşadır bura.
Səhərə yaxın, saat
4-də durub plitəni
çəkirəm, otaq
isinib.
Yuyunmağa imkan vardı axşam, amma ürək eləmədim
ki, soyuq alar, ağlınız Bakıya getməsin.
***
Dəqiq
tarix 29 il 6 aydır. Amma mən min il deyirəm. Min ildən sonra səhərim Şuşada açılır.
Çay
içib İsa bulağına yol alırıq.
İsa bulağına bizim postla rus postunun
qovuşduğu yerdən
keçməlisən. Laçın
dəhlizi deyilən yoldan.
Düşmən hər gün bizim postdakı say-seçmə əsgərlərin
bir addımlığından
ötməli olur. Nə vaxtsa postumuzda dayanıb əsgərimə təzim
eləməyə də
məcbur qalacaq. Ya da biryolluq
getməyə. Ayrı
yolu yoxdur düşmənin.
***
İsa bulağında bir ovuc suyun gözümün
yaşına qarışdığını
görən əsgər
soruşur:
– Dayı, şuşalısan?
Min il kimidır, əsgərimə Şuşa
suyuna tamarzı qalmağın dəqiq tarixini deyirəm: 29 il 6 ay.
***
Bakıdan gələnlər var. Qardaşım Nazim də gəlib jurnalist qrupu ilə, Cıdır düzündədirlər.
İsa bulağından ayrılıb yenə Mirzə Həsən qəbiristanlığına gedirəm İlqarla. Yenə dünənki mənzərə. Yenə içimdə ağrı qayıdıram.
Günorta bir tikə çörək yeyəndə Nazimgilə qoşulub Bakıya dönmək qərarı verirəm.
Məni Şuşaya gətirənlər bir gün də qalasıdır. İncimirlər, halımı görürlər…
***
Nazimgillə qayıdıram.
Qayıdıram, amma Şuşadan ayrılmağım gəlmir, yenə dəsmalı gözümə sıxıram…
Şuşa… Ömrümdən keçən Şuşa.
Məni boya-başa çatdıran Şuşa – itirdiyim Şuşa.
Düşmən əlindəki Şuşa – zülmlü Şuşa.
Cecəyi qalmış Şuşa – 29 il 6 ay sonra ayaq basdığım Şuşa.
Yenə bünövrəsi qoyulan Şuşa – ömürlük Şuşa.
15 sentyabr
2021
Hikmət
SABİROĞLU
525-ci qəzet.- 2021.- 18 sentyabr.-
S.11.