Veneranın doğulması”
"Bir rəsmin dedikləri" rubrikası
"Bir
rəsmin dedikləri"
rubrikasının budəfəki
qonağı Bakı Xoreoqrafiya Akademiyasının
sənətşünaslıq kafedrasının müəllimi, sənətşünas
Aysel Məmmədəliyevadır.
Aysel xanımla Sandro Bottiçellinin "Veneranın
doğulması" əsəri
haqqında danışmışıq.
***
- Rəssam Sandro Bottiçellinin dəsti-xətti
bu əsərdə özünü necə göstərir?
- Florensiya
boyakarlıq məktəbinin
ən görkəmli nümayəndələrindən biri olan Sandro
Bottiçelli Renesans dövrü rəssamlığının
inkişafında böyük
rol oynamışdı.
Onun sənətində dini mövzular, aristokratik meyllər daha çox üstünlük
təşkil edir.
O, 1480-1490-cı illərdə Florensiyada Lorenzo de Medicinin
himayəsi altında fəaliyyət göstərib.
Bu dövrdə
"Primavera" ("Bahar"), "Venera və Mars",
"Pallas Athena və Kentavr"
kimi mifologiyaya əsaslanan şah əsərlər yaradıb.
Ən məşhur əsərlərindən
biri olan "Veneranın doğulması"
tablosu da bu qəbildəndir.
- Əsərin yaranma
tarixçəsi haqqında
nə bilirik?
- "Veneranın doğulması"
1482-1486-cı illərdə kətan üzərində
çəkilmiş tempera rəsmidir. Bottiçelli bu əsəri
florensiyalı Mediçi
ailəsinin Kastilyadakı
malikanəsi üçün
yaratmışdı. Rəssam bu
əsəri çəkərkən
bir çox qaynaqdan ilhamlanıb.
Bunlardan ən vacibi dövrün məşhur
şairi Ancelo Polizanın "Veneranın
doğulması"ndan bəhs
etdiyi şeiridir.
Bu şeir Afroditaya
həsr olunmuşdu.
Venera yunan eşq və gözəllik ilahəsi Afroditanın latın
mifologiyasındakı qarşılığıdır.Yunan
mifologiyasındakı Afroditanın
doğum hekayəsi belədir: Kron (Zevsin atası) tanrı qatında hökmdarlığı ələ
keçirmək üçün
öz atası Uranın cinsi orqanını kəsir və Aralıq dənizinə atır. Dənizə
düşən orqanın
yaratdığı köpüklərdən
tanriça Afrodita doğulur. Afrodita bir inci sədəfi üzərində
yola çıxaraq Kipr sahilinə çatır.
- Əsərin kompozisiyası
və koloriti haqqında nə deyə bilərsiniz?
- Rəssamın
sakit ləpələnən
dənizdə balıqqulağında
üzən Venera obrazı dünya incəsənətində ən
füsunkar qadın obrazlarından biridir. Rəssam misilsiz gözəlliyə
malik ilahənin simasına daha çox Məryəm ananın təsvirlərinə
xas olan şövq verib.
Əsərdə Veneranın
sahilə çıxdığı
an təsvir edilib. Sol tərəfdə
Zefir (qərb küləyi tanrısı)
və ona sarılmış olan Xlor (qədim Roma mifologiyasında çiçək,
gənclik və bahar ilahəsi, Zefirin arvadı) yaratdıqları qərb küləyi ilə sədəfin suyun üstündə yol almasını təmin edirlər. Bir yandan da küləklə birgə
Veneranın simvolu olan güllər onun üzərinə uçuşur. Sahilə yaxınlaşan
sədəfin üzərində
Veneranı bütün
təntənəsi ilə
görürük. Saf gözəlliyi
və zərafəti izləyicini həmin dəqiqə cəzb edir. Dövrün gözəllik anlayışını
əks etdirən vücud xətləri ilə Venera təvazökar bir duruş nümayiş etdirir. Klassik heykəldə bu
duruş "Venus Pudica
- Modest Venus" (təvazökar - həyalı Venera) adlandırılır. Bu duruşun təməl xüsusiyyətinə uyğun
olacaq şəkildə
Venera əlləri ilə döşlərini,
saçları ilə
də cinsiyyət orqanını zərif şəkildə örtür.
Sahilə yaxınlaşan Veneranı
geyindirmək üçün
rəsmin sağ tərəfində qaçaraq
gələn Horai görünür. Horai latın
(Roma) mifologiyasında fəsilləri,
bəzən ayları
və hətta saatları simvolizə edən ilahələrdəndir.
Bu rəsmdə də onun yazı
təmsil etdiyini anlaya bilərik. Onun üzərindəki paltar və əlində Venera üçün hazırlanmış olan geyim yaz çiçəkləri
ilə bəzədilib.
Horainin boynunda Veneranı təmsil edən mərsindən bir çələng asılıdır,
eyni zamanda, belində Veneranın simvolu olan güllərdən
bir çələng
və ya kəmər var.
Bottiçelli tabloda öz tərzindən kənara çıxmayıb, müəyyən
hissələrdə sürreal
duruş və formalar yaradaraq sərbəstliyini qoruyub. Veneranın standart bədən
ölçülərindən çox uzun olan vücud nisbəti, imkansız şəkildə aşağıda
duran sol çiyni, Zefir və Xlorun
qəribə sarılma
şəkli Bottiçellinin
özünə xas tərzinə işarə
edir. Bundan əlavə, əsərdə
Bottiçellinin öz
tərzinə uyğun
texniki xüsusiyyət
görə bilirik.
Fiqurların üzərində konturlar, kənar xətlər var. Məsələn,
yaxından baxdığımızda
Venera obrazının əlinin kənarlarının
qara xətlə çəkildiyini müşahidə
edirik.
- Əsərdə orta
əsr rəng palitrasında görməyə
öyrəşmədiyimiz rənglərə də rast gəlirik.
- Bəli,
Bottiçelli əsərdə
orta əsrlərin məhdud rəng palitrasından fərqli olaraq daha canlı,
şux rənglərdən
istifadə edib. Yağlı boya istifadəsi ilə həm rəng, həm də mövzu zənginləşib. Yumşaq rənglərə
yönlənmiş isti
və parlaq rənglər istifadə olunub.
- Əsər hazırda harda saxlanılır?
- Tablo İtaliyanın Florensiya şəhərində yerləşən məşhur Uffitsi incəsənət qalereyasında saxlanılır.
- Bu rəsm bizə nə deyir?
- Bottiçellinin bu əsəri yaratmaqda tək məqsədi Paqan (Paganism) dininə aid simvolları izləyiciyə göstərmək, klassik yunan mifologiyasına aid bir hekayəni təsvir etmək deyil. Əslində, rəssamın məqsədi Rrenessans dövründə xüsusilə geniş yayılan Paqan inancını və xristianlığı birləşdirərək sintez yaratmaq idi. Əgər bu gözlə baxsaq, Venera eşq ilahəsidir və doğulması ilə dünyaya gözəllik gətirir. Eynilə Venera kimi xristianlıq da dünyaya gözəllik bəxş edir. Beləliklə, bu gözəlliyi (Veneranı və ona paralel olaraq xristianlığı) qiymətləndirən insanlar ülvi və müqəddəs məqsədlərinin arxasınca gedirlər. Həmin dövrdə Florensiyada geniş yayılan bu inanc klassik yunan və xristianlıq düşüncələrini birləşdirir. Bir sözlə, Venera haqqında olan bu əsərin, eyni zamanda, dini məqsəd daşıdığını da görürük.
Aytac SAHƏD
525-ci qəzet.- 2021.- 22 sentyabr.- S.20.