Müstəqillik dönəmi Azərbaycan iqtisadiyyatı

İntibah yolunda olan hər bir xalq dünya reallığına nəzərən gələcək inkişaf prioritetlərini düzgün müəyyənləşdirmək üçün, ilk növbədə zaman və məkan daxilində keçdiyi yolun uğurlu nəticələrindən bəhrələnməyə çalışır.

Azərbaycan Respublikası XX əsrin sonlarında dövlət müstəqilliyini bərpa etdiyi vaxtdan keçən dövr ərzində ölkənin ictimai-siyasi və sosial-iqtisadi həyatında köklü dəyişikliklər baş vermişdir. 1993-cü ildən başlayaraq Ümummilli lider Heydər Əliyevin həyata keçirdiyi məqsədyönlü siyasət müstəqilliyin ilk illərində ölkədə baş alıb gedən siyasi və iqtisadi böhranı aradan qaldırıb, Azərbaycanın demokratik dövlət quruculuğu və bazar iqtisadiyyatı yolu ilə irəliləməsinə geniş yol açıb. Bugünlər Azərbaycan xalqı dövlət müstəqilliyinin bərpasının 30-cu ildönümünə hazırlaşır.

Müstəqillik tarixinin şərəfli dövrünü yaşayan Azərbaycan bütün istiqamətlərdə özünün qazandığı möhtəşəm uğurlara görə Ulu öndərimiz Heydər Əliyev şəxsiyyətinə borcludur. Zaman keçdikcə dahi insanların, siyasətçilərin, liderlərin böyüklüyü və uzaqgörənliyi, bir sözlə, əzəməti daha aydın olur, atalar demişkən: "Dağdan uzaqlaşdıqca onun böyüklüyü, əzəməti daha aydın görünür", başqa sözlə, Heydər Əliyev dövründən nə qədər çox vaxt keçirsə, onun ideyalarının möhtəşəmliyi, Azərbaycanın bu günü və gələcəyi üçün əhəmiyyəti daha da artır.

Azərbaycanın iqtisadi və sosial inkişafı, iqtisadi təhlükəsizlik və dünya inteqrasiya sisteminə daxil olması dayanıqlı inkişaf strategiyasını əhatə edir. Bu baxımdan inkişafın əsas amili insan kapitalı, onun davranışı iqtisadi fəaliyyəti və mənəvi-maddi resursların artımına təsir edən bacarıqlı sistemi təşkil edir.

Azərbaycanın müstəqillik illərinin uğuru respublikamızın heç bir dövlət və beynəlxalq təşkilatdan asılı olmadan müstəqil siyasət yeritməsi, milli maraq və mənafeyini müdafiə etməsidir. Müxtəlif dövrlərdə insanların tələbat sistemi, insan kapitalının formalaşması müasir şəraitdə strateji planlaşdırma və idarəetmə sisteminin meyarı olaraq istifadə olunur. Azərbaycan iqtisadiyyatının sosial bazası 1996-cı ildən başlayan dayanıqlı inkişaf və yüksək artım sürətilə genişlənir. Respublikamızda neft və qeyri-neft sektorlarının yüksəlişi iqtisadiyyatın davamlı olaraq ümumdaxili məhsul, büdcə və valyuta ehtiyatlarını ildən-ilə artmasını göstərir. Həmçinin bu dövrlər ərzində sahibkarlığın inkişafı, enerji təhlükəsizliyi, yeni infrastruktur sahələri inkişaf edib. Əsasını Ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən qoyulan davamlı inkişaf strategiyası müstəqil Azərbaycanın siyasi və iqtisadi simasını müəyyən edir. Sürətli intibah yolunda qarşıya qoyulan hədəflərə inamla yetişən bütün sahələrdə respublikamızı beynəlxalq aləmdə ildən-ilə möhkəmləndirir və ümumregion əhəmiyyətli qlobal layihələri daxili imkanları hesabına gerçəkləşdirir.

Heydər Əliyev Azərbaycanın müstəqil dövlət kimi formalaşması və inkişafı ilə bağlı bütün istiqamətlər üzrə həyata keçirdiyi çoxşaxəli analitik düşüncəyə və uzaqgörən zəkaya malik bir şəxsiyyət olduğunu sübut edir.

Heydər Əliyevin siyasi iradəsi, təşkilatçılığı və bilavasitə rəhbərliyi Azərbaycanda formalaşdırılan və reallaşdırılan milli iqtisadi inkişaf modelinin prinsiplərində transformasiya dövrünü yaşayan ölkələrdə zərurətini və əhəmiyyətini sübut edir. Azərbaycanın qlobal və regional proseslərə fəal qoşulması müasir dövrdə ölkəmizin milli xüsusiyyətlərini, iqtisadi gerçəkliklərini, ölkənin təbii-maddi əmək resurslarından səmərəli istifadə edilməsi əlverişli investisiya, innovasiya və sahibkarlıq mühitini yaratmaqla milli iqtisadiyyatın inkişafına nail olması Heydər Əliyev iqtisadi modelinin fundamental prinsiplərindəndir. Azərbaycanın bugünkü uğurlarının əsl mənbəyi 1993-2003-cü illərdə formalaşdırılan və reallaşdırılan siyasət nəticəsində yaradılmış iqtisadi zəmin olub. Məhz bu dövrlərdə Azərbaycanda ictimai-siyasi sabitliyin, sosial-iqtisadi inkişafın təməli qoyuldu. Heydər Əliyevin böyük səyi, iradəsi və idarəçilik məharəti sayəsində ölkədə qısa müddət ərzində əldə olunan makroiqtisadi, siyasi sabitlik, habelə müstəqil Azərbaycanın Konstitusiyasının qəbulu iqtisadi sistemin transformasiyası ilə bağlı iqtisadi islahatların hüquqi bazasının yaradılmasına, sosial-iqtisadi inkişafda prioritetlərin seçilməsinə, cari və perspektiv məqsədlərin reallaşdırılmasının taktiki və strateji strategiyasını müəyyənləşdirməyə imkan verdi. Heydər Əliyev bir qayda olaraq sosial-iqtisadi vəziyyəti obyektiv qiymətləndirir, makroiqtisadi sabitliyə nail olmaq üçün qabaqlayıcı, privintiv tədbirlər görməklə, digər MDB ölkələrindən fərqli olaraq, belə bir mürəkkəb, ziddiyyətli şəraitdə gecikmə effektini minimuma endirdi. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Ümummilli liderimiz ölkəmizdə bu dövrdə həyata keçirilən bütün sistem dəyişikliklərinin istisnasız şərtini milli və iqtisadi təhlükəsizliyin təmin olunması hesab edirdi. Heydər Əliyev gözəl bilirdi ki, müstəqil dövlətə çevrilən Azərbaycanda sistemin transformasiyasını nisbətən daha qısa müddətdə və mümkün qədər az sosial itkilərlə həyata keçirmək üçün qarşıya qoyulan məqsədə çatmağın yollarını, prinsiplərini və imkanlarını dəqiq, aydın müəyyənləşdirmək lazımdır. Belə ki, Heydər Əliyevin milli iqtisadiyyatın formalaşması və inkişafı ilə formalaşdırdığı iqtisadi siyasətin ana xətti onun neft strategiyası və "Əsrin müqaviləsi"nin bağlanması təşkil edirdi. Bu baxımdan Ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən işlənilən və uğurla həyata keçirilən neft strategiyası Azərbaycanın dərin iqtisadi böhrandan çıxmağın, iqtisadi təhlükəsizliyin və sabitliyin, regional əməkdaşlığın inkişafının, son nəticədə ölkəmizdə sabit və davamlı inkişafın təmin edilməsinin ümumi əsası hesab edilməlidir.

Bu gün Azərbaycanda milli iqtisadiyyatın formalaşması və inkişafı sahəsində əldə etdiyi uğurlar bir daha əyani sübut edir ki, Ulu öndərin bilavasitə təşəbbüsü, iştirakı, rəhbərliyi ilə formalaşdırılan, həyata keçirilən iqtisadi siyasət mövcud reallıqlar şəraitində optimal və ən başlıca düzgün istiqamətlənmiş yeganə bir siyasətdir. Məhz onun rəhbərliyi altında Azərbaycanda dövlətçilik ənənələri qurulmuş, müstəqilliyimiz möhkəmlənib, zəruri siyasi, iqtisadi islahatlar aparılıb, ölkədə demokratik proseslər dönməz xarakter alıb. Ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən müəyyənləşdirilib və ölkəmizin dövlətçilik tarixində yeni mərhələnin əsasını qoyub sosial-iqtisadi inkişaf kursu 2003-cü ilin oktyabrın 31-dən başlayaraq onun layiqli davamçısı Prezident İlham Əliyev tərəfindən varislik prinsipini əsas götürməklə dahi uzaqgörənliklə, yaradıcılıqla inkişaf etdirir. İlham Əliyev uzunmüddətli strategiya ilə sosial dayanıqlığı, ədalətli bölgü sistemini, hər bir Azərbaycan vətəndaşının inkişafı strategiyasını əsas götürür.

Bu gün ölkədə inkişafın müsbət dinamikasının təmin edilməsi, iqtisadi potensialın möhkəmləndirilməsi, dərinləşdirilməsi, onlardan istifadənin səmərəliliyinin yüksəldilməsi, makroiqtisadi sabitliyə və artıma nail olunması, milli iqtisadiyyatın rəqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsi, təşviqi, qeyri-neft sektorunun, rəqabət qabiliyyətli, ixracyönümlü yerli istehsalın inkişafı üçün möhkəm zəmin yaradır. Bazar iqtisadiyyatının prinsiplərinə uyğun islahatların dərinləşməsi, habelə regionların resurslarının təsərrüfat dövriyyəsinə cəlb olunması, onların kompleks və sürətli sosial-iqtisadi inkişafına nail olunması, milli iqtisadiyyatın dünya təsərrüfat sisteminə inteqrasiyası, Azərbaycanın bölgənin aparıcı ölkəsinə çevrilməsi, son nəticədə ölkəmizin iqtisadi müstəqilliyinin möhkəmləndirilməsi, ölkədə həyata keçirilən iqtisadi siyasətin həmin proqramların uğurla reallaşdırılmasının məntiqi sosial-iqtisadi nəticəsi hesab edilməlidir.

Vaxtilə Ulu öndərimiz tərəfindən təməli qoyulmuş "Uğur modeli" bu gün Prezident İlham Əliyev tərəfindən aparılan məqsədyönlü, qətiyyətli, sistemli, elmi cəhətdən əsaslandırılıb, ölkəmizin iqtisadi-sosial həyatının bütün sahələrində ardıcıllıqla və yüksək səmərəliliklə həyata keçirilir.

Azərbaycanda son zamanlarda ölkədaxili iqtisadiyyatda əsasən sənaye və neft sənayesinin üstün tərəqqisi özünü açıq şəkildə göstərdiyi bir şəraitdə qeyri-neft sahəsinində aktiv hal alması məqsədilə böyük tədbirlər həyata keçirilib, dövlətin bu istiqamətdə apardığı iqtisadi siyasəti daha da gücləndirilib, çoxsaylı Prezident Fərmanları və Sərəncamları qəbul olunub, Dövlət Proqramları, Strategiyalar və Konsepsiyalar gerçəkləşdirilib. Belə tədbirlərin əksəriyyəti günümüzdə icra proseslərini yaşayır. Qeyri-neft sektoru üzrə bir qrup dövlət dəstəyi mexanizmləri hazırlanıb.

Azərbaycanın müasir iqtisadi siyasəti iqtisadiyyatın şaxələndirilməsinə, qeyri-neft sektorunun tərəqqisinə, dayanıqlı və rəqabətqabiliyyətli milli iqtisadiyyatının yaradılmasına yönəldilib. Milli iqtisadiyyatda mənfi təsirləri minimuma endirmək, makroiqtisadi sabitliyi qorumaq Azərbaycan dövlətinin prioritet məsələlərindəndir. Prezidentinin rəhbərliyi ilə qurulan və gerçəkləşən "Azərbaycan 2020: gələcəyə Baxış" inkişaf konsepsiyalarının iqtisadi, siyasi və sosial vəziyyətdə, yaxın onillikdə ölkəmizin, xalqın inkişaf etməsində vacib müsbət effektin gerçəkləşməsinə yönəlib. İlham Əliyevin bu inkişaf konsepsiyasının yaradılması və gerçəkləşdirilməsi əlaqədar sərəncamı ölkəmizin inkişaf eləmiş ölkələr sırasında çıxış etməsini göstərən çox vacib və tarixi sənəddir. Bu konsepsiyanın qəbul edilməsi ölkəmiz üçün təzə inkişaf pilləsinə addım atmaqdır.

Milli iqtisadiyyat və iqtisadiyyatın əsas sektorları üzrə strateji yol xəritələri Azərbaycanda davamlı iqtisadi inkişaf əsasında iqtisadiyyatın rəqabət qabiliyyətliliyini, inklüzivliyini və sosial rifahın daha da artırılmasını təmin edəcəkdir. Davamlı iqtisadi inkişafı təmin edə biləcək yeni iqtisadi sahələrə diqqət yetirməklə, dörd strateji hədəf müəyyənləşdirilib ki, bundan da üç və dördüncüsü insan kapitalının inkişaf etdirilməsi və biznes mühitinin yaxşılaşdırılmasının təmin edilməsini nəzərdə tutur.

Hər bir prioritet istiqamət uzunmüddətli dövrdə iqtisadi artımın sağlam və davamlı olmasını, xarici və daxili təsirlərə dayanıqlığı, cəmiyyətin davamlı və yüksək iqtisadi artım dinamikasını, regionların tarazlı inkişafını, XXI əsrin tələblərinə uyğun təhsil, yaradıcı və innovativ cəmiyyət, vətəndaşların sağlam həyat tərzini müəyyənləşdirən sahələrdir. O cümlədən, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün təmin olunması xalqımızın çoxəsrlik tarixində möhtəşəm yer tutur. Qələbəmizin nəticəsi kimi dövlət sərhədlərini bərpa etməklə Azərbaycan xalqı son bir əsrdə hərbi və diplomatik sahədə böyük zəfərlərə nail oldu. Bu da onu təsdiq edir ki, öz doğma torpaqlarından köçkün düşən insanların vətənə qayıdışı təmin olunmaqla dayanıqlı məskunlaşma və iqtisadi fəaliyyətə reinteqrasiyaya bir körpü kimi qoşulması təməli bir təkan verəcək. Regionların sosial-iqtisadi inkişafı yeni beynəlxalq və regional-nəqliyyat logistika dəhlizinin bərpa olunması həm ölkəmizin qlobal bazarlara çıxış imkanlarını artıracaq, həm də işğaldan azad edilən ərazilərin inkişafına əhəmiyyətli təkan verəcəkdir.

İlham Əliyevin ölkəmizə rəhbərlik etdiyi illər ərzində bütünlükdə Azərbaycanda, eləcə də regionlarda sosial-iqtisadi inkişafın, idarəçilik, dövlət quruculuğu və beynəlxalq sahədəki fəaliyyətinin nəticələri onu uzaqgörən, analitik düşüncəli, iqtisadi və sosial prioritetləri vaxtında və düzgün müəyyənləşdirə bilən, ekstremal hallarda düzgün və optimal qərar qəbul edə bilmək bacarığına malik bir lider olduğunu sübut edib. Bizim uğurların təməlində siyasətimizdir, gələcəyə olan baxışlarımızdır, strategiyamızdır, birliyimizdir. Azərbaycan xalqı bu 30 il ərzində vətəndaş həmrəyliyini və nə qədər böyük xalq olduğunu göstəribdir. Otuz ildə biz böyük nailiyyətlərə çatmışıq. Bundan sonra da ölkəmizin hərtərəfli inkişafı üçün çalışacağıq ki, daha da qüdrətli, gözəl ölkə yaradaq. Dövlətlə xalqın birliyi isə müstəqilliyimizi əbədi, dönməz və sarsılmaz edəcəkdir.

İlhamə MAHMUDOVA

Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin (UNEC) dosenti

525-ci qəzet.- 2021.- 22 sentyabr.- S.7.