Müstəqillik dövründə Azərbaycanda
iqtisadi və sosial
inkişafın anatomiyası
Azərbaycan iqtisadiyyatının planlı
təsərrüfat sistemli
dinamikası və struktur dəyişmələri,
tam yeni şəraitdə
bazar münasibətlərinə
adaptasiya və transformasiya qanunauyğunluqlarının
keyfiyyət və kəmiyyət dəyişmələrinə
məruz qalmışdı. Xarici çağırışlar,
daxili dəyişmələr
və uyğun problemlər, iqtisadi sosial inkişafın, tam yeni xüsusiyyətlərini
və təsir mexanizmlərini yaratdı.
Bütün bu meyllər
və struktur dəyişmələr, köklü
islahatlar və uyğun şəraitlərin
yaradılması üçün
fəal iqtisadi siyasət və sosial müdaxilələr
sistemi yaratmağa sövq edildi. Məhz bu tələblər baxımından sosial dövlət sistemi və uyğun daxili struktur elementlər, davranış
modelini formalaşdırdı.
Azərbaycanın inkişaf strategiyası,
formalaşmış iqtisadi
vərdişlər və
dünyəvi dəyərlərin
tətbiqi inkişaf istiqamətlərinə yönəldi.
İlkin
növbədə formalaşmış
iqtisadi-sosial potensial, əmək və resurs təminatı, mütərəqqi hədəflərə
yönəldilən siyasi
sistem yaradıldı.
Planlı təsərrüfat
sistemi mərkəzləşdirilmiş
inkişaf göstəriciləri
ilə əlaqələr
sisteminin qurulmasına
əsaslandırılırdısa, bazar tipli inkişaf,
təşəbbüskarlıq, resursla istinad və dünyəvi dəyərlərə uyğun
idarəetmə mexanizmlərinin
real iqtisadiyyata tətbiqi
ilə mümkün olur.
Müstəqillik dövründə iqtisadi inkişaf, sosial müdafiə və təhlükəsizlik sahəsində
köklü islahatlar,
hədəflər və
nəticələr əldə
edildi. Azərbaycanda müstəqillik ağır itkilər, torpaqların 20 faizinin itirilməsi, 1 milyon köçkünün olması
və xarici təsirlər baş vermişdi.
Azərbaycan Respublikasının 1993-cü ildə
xalqın çağırışı
ilə hakimiyyətə
gələn Ulu öndər Heydər Əliyevin praqmatik təfəkkürü və
idarəetmə təcrübəsinə
uyğun strateji inkişaf istiqamətləri
formalaşdırıldı. Planlı təsərrüfat
dövründə yaradılmış
iqtisadi potensialın müstəqillik dövründə
bazar tipli inkişaf metodologiyası Heydər Əliyev tərəfindən hazırlandı.
Müasir şəraitdə respublikada
makro-iqtisadi artım
tempi, əhalinin rifahı
sferasında inkişaf
dünya tələblərinə
və respublika reallığına uyğun
inkişaf etdirilir. 1996-cı illərlə müqayisədə
respublikanın ərazisinin
itirilməsi, qaçqın
və köçkün
yükünün daşınması,
müharibə şəraiti
Azərbaycanın inkişafına
öz təsirini göstərib. Hər bir
itirilmiş ərazi və insan, iqtisadi artımın indiki səviyyəsinin azalmasına, iqtisadi və mənəvi sarsıntılara səbəb
olub. Müstəqillik dövrü ərazidə
Azərbaycanın inkişafının
bazar iqtisadiyyatı yolu ilə transformasiyası
islahatlar həyata keçirməklə konseptual
inkişaf strategiyası
və əsas istiqamətləri formalaşdı.
Azərbaycanda daxili resurslardan
istifadə etməklə
yeni texnologiyalar tətbiqi və dünyəvi standartlara uyğun məhsul istehsalı, ixracatyönümlü
struktur siyasət və sosialyönümlü
iqtisadiyyat qurulması
prioritetləri hədəflər
kimi qəbul edildi.
Ölkədə tarazlaşdırılmış iqtisadi siyasət çoxşaxəli və
müxtəlif aspektdən
yanaşma ilə həll olunur. Təbii ki,
hər bir ölkədə milli maraqlar, iqtisadi artım və sosial təminat sistemi tarazlı və balanslı siyasətin hədəflərini
və onun həlli yollarını müəyyənləşdirir. Keçən 30 il
dövründə tarazlı
siyasətin nəticələri
xarici və beynəlxalq reytinq şkalalarında daima inkişafla qeydə alınıb. Bir sıra göstəricilərə
görə Azərbaycan
dünya ölkələri
sırasında önəmli
pillədə yer tutub. İnkişaf meyllərini təhlil edərək, aşağıdakı
qanunauyğunluqları aşkar
edə bilirik:
- respublikada iqtisadi
artıma və onun əsas mənbələrində daxili
imkanlar hesabına yüksəliş tempi üstünlük
təşkil edir;
- iqtisadi artımın
keyfiyyət göstəricisi
kimi rifah, yoxsulluğun azaldılması
və sosial müdafiə məsələləri
prioritet İstiqamətlərdir;
- ölkədə azad rəqabət, sahibkarlıq və təşəbbüskarlıq üçün
iqtisadi qanunlar sistemi, təşkilatı
idarəetmə strukturu,
istehsal və sosial səmərə baxımından daima təkmilləşir;
- sahibkarlığa dəstək proqramları,
dövlət və özəl resursların qarşılıqlı əlaqəsi
və səmərəli
istifadəsi yolu ilə hədəf və məqsədlər üçün maraqlar sisteminin təşkili və reallaşması mexanizmləri tətbiq olunur;
- ölkədə maliyyə şəffaflığı və korrupsiyaya qarşı mübarizə tədbirləri, təsərrüfatda fəallığı və antiinhisar tədbirlərinin reallaşması üçün şərait yaradır.
Sosialyönümlü siyasət Azərbaycan Respublikasının büdcə-maliyyə, sosial müdafiə sistemində və mexanizmlərində əsas təməl olaraq qanunlarla və fərmanlarla təmin olunur. Azərbaycanda təhlükəsizlik haqqında qanun, sosial islahatlar proqramı, yoxsulluğun azaldılması və iqtisadi inkişafın proqramları, pensiya təminatı haqqında qanun və ona hər il büdcə tərtibatında düzəlişlər, yaşayış minimumu və istehlak səbəti haqqında qanunlar və normativ-hüquqi aktlar müasir şəraitdə sosial dövlətin reallaşması istiqamətləridir. Respublikada daimi maliyyə resursları üzərində nəzarəti və səmərəli xərc strukturunu təmin edən mexanizmlər üzrə öz səmərəsini verir. Müasir şəraitdə yeni sistemlər innovasiya və hədəflərə yönəlmiş aspektlərdən təkmilləşir.
Əsası Heydər Əliyev tərəfindən, bazar tipli iqtisadiyyata yanaşma, onun planlı təsərrüfat baxışları ilə transformasiya olmaqla İlham Əliyev tərəfindən keyfiyyətcə yeni mərhələ təşkil edir. Bu baxımdan müstəqillik şəraiti daha dayanıqlı, riskli, çoxşaxəli və çoxmənalı iqtisadi-sosial inkişaf üçün daha geniş idarəetmə spektrinə çevrilir.
Müasir dövrdə respublikanın iqtisadi və sosial inkişaf meylləri keyfiyyətcə yeni və dünyəvi dəyərlərlə yanaşı, çağırışlar, məhdudiyyətlər çərçivəsində həll olunur. İki ildir ki, pandemiya şəraitində 30 illik işğal olmuş torpaqların, əhalinin dirçəlişi şəraiti yeni tələblər postmüharibə şəraiti tələb edir.
Əli
ƏLİRZAYEV
Professor, Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti (UNEC)
Emin ƏLİRZAYEV
525-ci qəzet.- 2021.- 23 sentyabr.- S.8.