SƏN, DƏNİZ VƏ ŞEİR

Nə vaxt, əbədiyyət, əbədiyyətdə azadlıq, azadlıqda xoşbəxtliyə düşünsəm, Nazım Hikmətin o gözəl misralarını oxuyardım.

"Motorları maviliklere

süreceğiz çocuklar..

Işıklı maviliklere süreceğiz!"

Şairin xoşbəxt uşaqları ilə birlikdə qayığa minirəm və bir quş kimi mavi dənizin üstündə uçuram.

Divanu Lügati't Türkdə "təniz" olaraq adlandırılan bu mavi dünya, hansı şairi arxasınca aparmadı ki?

Tevfik Fikrət:

"Bir çocuk ruhu kadar

şimdi münevver, lekesiz,

Uyuyor mai deniz".

Yahya Kamal:

"Yürü! Hür maviliğin bittiği

son hadde kadar!

İnsan, alemde hayal ettiği

müddetçe yaşar".

Orhan Vəli:

"Bakakalırım giden geminin ardından

Atamam kendimi denize, dünya güzeli

Serde erkeklik var, ağlayamam!"

Yalnız onlarmı? Cahit Sıtkı, Fazıl Hüsnü Dağlarca, Edip Cansevər, Turqut Uyar həmişə əbədiyyət, azadlıq və ya dənizin mavisində sevgililərinin gözlərini axtarmışlar. Mistik şair Nacip Fazıl təqvim vərəqindəki şəkildən mavi dənizi axtarır:

"Yüzüme o resimden,

Köpükler vurdu sandım.

Duymuş gibi tıkandım,

Ciğerimde bir yosun.

Artık beni kim tutsun.

Denizler oldu tasam,

Yakar onu bulmazsam!"

Laçında doğulan, amma dənizin mavisində eşqin rəngini görən şair Nazim Əhmədli də, Türkiyədəki şairlər kimi, eşqinin fəryadını dənizlə bölüşür:

"ruhum əsir oldu, harda,

babam diksindi, məzarda;

ürcah oldum, uzaq yurda,

sevdim, uzaq bir dənizi".

Uzaq dənizlər əslində, əlçatmaz arzulardır. Keşiş atası ilə birlikdə itən Əslilər, dəyişən və pisləşən bir dünyada yenidən doğulmaq arzusundadırlar. Həssas qəlbi olan şair, nəinki uzaq dənizi sevir, həm də göyə baxır, buludlarla danışır və xəyal dünyasında gələcəyin gözəl günlərini bir bostan kimi əkir:

"göydə bulud ləliyir,

damcı-damcı çiləyir;

fələk tumu ələyir,

mən də, bostan əkirəm;"

Nədənsə, hər dəfə Nazim Əhmədlinin şeirlərini oxuyanda ağlıma alman şairi Rilke gəlir. O da, solğun və utancaq sətirləri ilə şeirlərində şəkillərə fərqli mənalar verirdi. Simvolik reallıq, ən sadə formada, fərqli mənaları görünən varlıqlara aid etməkdir. Bir çiçək, bir uşaq və ya əsən bir külək, axan su, bir dağ zirvəsi Rilke və ya Nazim Əhmədli kimi şairlərin gözündə tamamilə fərqli formalar alır:

"daşı, ağacı qara,

göyüzü para-para;

suyu çəkilib hara

bir ölü dənizi var;"

Nazim Əhmədlinin şeirlərində zaman-zaman xalq şeiri üslubuna yaxın şeirləri də görmək mümkündür. Onun bəzi şeirlərini oxuyanda mənə elə gəlir ki, XVII əsrin böyük şairi Qaracoğlandan oxuyuram:

"gəl gizlicə çıxıb gedək,

bağçanızın gül yerinə;

mənə bir şeir bəstələ,

oxuyaq, bülbül yerinə;"

Sözlər öz yerindədir, axıcıdır və musiqisi ilə insanlara rəhbərlik edir. Belə sadə görünən çətin şeirləri yalnız ustad şairlər həyata keçirə bilərlər.

Qısa müddət əvvəl şair Nazim Əhmədlinin "Uzaq dənizi sevdim" kitabı Almaniyada nəşr olundu. Yusif Savalan kitabdakı qırx şeirin səkkizini tərcümə etmişdir. Qalan 32 şeiri mən tərcümə etdim və türkoloq K.H.Kielin redaktəsiylə kitab çap olundu.

Nazim Əhmədli alman dilində nəşr olunan kitabında uzaq ölkələrdən, uzaq dənizlərdən və itkin sevdiklərindən bəhs edərkən, uşaqlıqda yaşadığı kəndin görüntüsünə diqqət çəkir. Onun hər şeirində uşaqlıq həsrətinin səsini eşitmək və görmək mümkündür. Kitabda əsasən təbiət, sevgi və mistisizm mövzusunda şeirləri olan şair Əhmədli insan ruhunu əhatə edən şeirlərində çox uğur qazanır. Şeirlərində işıq, ümid və gələcəyə inam onu bədbin bir ümidli şairə çevirir. Onda təbiətin rəngi daxili duyğularla qarışıb. Sevgi haqqında danışarkən, təbiətin daxili sistemindəki harmoniyadan daha çox simvolları nəzərdə tutur.

Şairin ana dilinə olan sevgisi yüksəkdir. Hisslərini şeirlə ifadə edərkən dili olduqca səlisdir. Zaman zaman yerli dildən istifadə edən şair, şeirlərinin bu şəkildə yadda qalmasını da asanlaşdırır. Bəzən bir güllə sanki insanla danışır kimi danışır. "Çiçəklər yetim qaldı" şeirində bir bitkinin şeirin axıcılığında özünü necə ifadə etməsi heyrətləndiricidir:

"deyir, nə dərdim qalıbdı,

külək bir ötüm qalıbdı;

çiçəklər yetim qalıbdı,

bulud naxır-naxır gedir;"

Torpağın, çiçəklərin, böcəklərin və quşların dilində danışan şair tez -tez gözlərini özünə çevirir:

"bilmirəm, nədir bu səs,

içim boşca bir qəfəs;

min ildi, nəfəs-nəfəs,

canımı bir dərd sökür;"

Əminəm ki, alman oxucular da Azərbaycandan gələn bu yəni melodik səsi eşidəcəklər.

Orxan ARAS

525-ci qəzet.- 2021.- 29 sentyabr.- S.21.