"Vətən yaxşıdır"ın gerçək tarixçəsi

və “Xudayarın təstifi”nin mətninə dair qeydlər

İkinci Qarabağ savaşında şəhid, qazi qəhrəmanlarımız haqqında mütəmadi olaraq sosial şəbəkələr, media vasitəsi ilə məlumatlanırıq. Amma tarix boyu müxtəlif müharibələrin simasına çevirilən qəhrəmanlar var ki, onların adına şərqilər yazılıb, dastanlar qoşulub.

Şəhid gizirimiz Xudayar Yusifzadə də İkinci Qarabağ savaşının simasına çevrilən, əfsanələşən qəhrəmanlardandır. Xudayarın şücaəti, həyat yolu barədə çox oçerklər yazıldı, silsilə reportajlar hazırlandı, ifası üzərində bir neçə layihə ərsəyə gəldi. Bu gün bizim marağımıza səbəb olan nüans isə, Xudayarın ifasında tarixin səhifələrindən yenidən canlanaraq aktuallaşan "Vətən yaxşıdır" mahnısıdır...

"Vətən yaxşıdır" mahnısı "Şur" ladında yazılıb. Mahnı Sovet dövründə "Şur təsnifi" kimi təqdim olunsa da, sonralar müəlliflər təsdiqlənir. Hətta Əlibaba Məmmədovun 1978-ci ildə işıq üzü görən valında sözlərin müəllifi Əliağa Vahid, melodiya isə xalq mahnısı kimi təqdim olunur. Bu, Sovet senzurasının "həvəskar" bəstəkarlara qarşı əsassız qayda-qanunu idi. Sözləri görkəmli qəzəlxan Ə.Vahidə, musiqisi isə ustad xanəndə Ə.Məmmədova məxsus olan "Vətən yaxşıdır" mahnısının 50 yaşı olmasına baxmayaraq, bəzi retro mahnılardan fərqli olaraq, o, heç vaxt unudulmayıb və daim müğənnilərin, xanəndələrin repertuarında olub. Mütəmadi səslənməsinə rəğmən, bu mahnı yalnız müəyyən bir kütlə üçün tanış olub, müasir dövrdə çox da geniş arena qazanmayıb. Amma Xudayarın bir dəqiqədən ibarət olan ifası - mahnının birinci bəndi və ikinci nəqarəti səslənən vidoe qısa zamanda uşaqdan böyüyə qədər hamıya "Vətən yaxşıdır" mahnısını sevdirdi, tanıtdı. Sanki bu ifa Vətən şərqisinə, İkinci Qarabağ müharibəsinin türküsünə, həzin zümzüməsinə çevrildi.

Şəhid Xudayar Yusifzadənin ifasında səslənən mətnlə Əlibaba müəllimin ifası arasında bir sıra fərqlər var. Belə ki, ustad xanəndə 1-ci bənddə "Dumanlar başımda duman göründü" kimi ifa edir. Şəhidimiz isə "Dumanlar başımda dastana döndü" oxuyur. Sonda Əlibaba müəllim "Vahid, sorma Vətən nədən yaxşıdır" deyir, amma şəhid gizirimiz "Şair, sorma Vətən nədən yaxşıdır" kimi səsləndirir. Əvvəla, elə bir vəziyyətdə, qızğın müharibə şəraitində Xudayarın mahnının sözlərini dəyişik oxuması normal haldır. Digər tərəfdən isə, onun bu cür oxuması həmin ifaya, hamımızı kövrəldən o misilsiz kadrlara daha da şirinlik, təbiilik qatır.

Mahnı Xudayarın ifasından sonra xatirimizə iki varinatda həkk olundu: "Vətən yaxşıdır" mahnısı və Ə.Məmmədovun dediyi kimi, "Xudayar təsnifi".

Bir neçə il öncə Vahidin 1973-cü ildə nəşr olunan "Seçilmiş əsərləri"nin 1-ci cildini oxuyan zaman "Vətən" adlı şeir diqqətimi çəkdi və mətn mənə sözügedən mahnını xatırlatdı. Bəli, həmin şeir "Vətən yaxşıdır" mahnısının orijinal mətni idi, necə deyərlər, Vahidin yazdığı kimi.

Sizə təqdim elədiyimiz "Vətən" şeirinin mətnində göründüyü kimi, Ə.Məmmədov bəstə zamanı bəzi sözləri dəyişib. Birinci onu nəzərinizə çatdıraq ki, Ə.Vahid bu şeiri qərib diyarda - Abxaziyanın paytaxtı Suxum şəhərində olarkən yazıb və bunu şeirin ikinci bəndində görürük. Şeirin digər dörd bəndindən fərqli olaraq bu bənd Əlibaba müəllimin mahnısında öz əksini tapmır. Ümumiyyətlə, şeiri oxuyarkən Vətən həsrəti ilə, qürbət eldə yazıldığı aydın sezilir. Şeirdə işlədilən bütün sözlər müasir lüğətimizə uyğundur və hamısı günümüzdə ümumişləkdir, ilk bəndin 2-ci misrasında işlədilən "xeymə" və son bəndin 4-cü misrasında işlədilən "xəndan" sözlərindən başqa. Şeirdəki "xeymə" sözü "çadır, alaçıq" mənalarını verir, "xəndan" isə "şən, gülən" anlamındadır.

Mahnı ilə orijinal mətni fərqləndirən ən gözəçarpan məqam isə "Qara dəniz" ifadəsinin "Xəzər dənizi" ifadəsi ilə əvəz olunmasıdır. Mahnı "Xəzər dənizi tək eşqimlə coşdum" formasında ifa olunsa da, orijinal mətndə "Qara dəniz kimi eşqimlə coşdum" formasında qeyd olunub. Məhz 3-cü bəndin 1-ci misrasına "Xəzər dənizi" əlavə olunduğundan 4-cü bənddə (mahnının 2-ci bəndində) "Şövqümü artırdı gözəl Xəzərə" misrası ustadın ifasında "Şövqümü artırdı şeirə, qəzələ" kimi səslənir.

Bəzi müğənnilər mahnının 2-ci nəqəratının 3-cü misrasını təhrif edərək "Vahid, sorma nədən Vətən yaxşıdır" kimi oxuyur. Amma bu oxunuş şeirin qanunauyğunluğuna ziddir. "Çəmən", "Vətən", "nədən" həmqafiyə sözlərdir və müvafiq olaraq hər 3 bənddə işlənib. 2-ci misrada "İnsançün laləzar Vətən yaxşıdır" kimi oxunur, 3-cü bənddə də təkrar olaraq "Vahid, sorma nədən Vətən yaxşıdır" yox, "Vahid, sorma Vətən nədən yaxşıdır" kimi oxunmalıdır. Digər fərqlər isə xırda olsa da, nəzərimizdən yayınmadı. 1-ci bəndin 3-cü misrasında "o gözəl yurdum" ifadəsi xanəndənin ifasında "öz gözəl yurdum", "İnsana laləzar Vətən yaxşıdır" ifadəsi isə "İnsançün laləzar Vətən yaxşıdır" kimi ifa olunur.

Allahdan Ə.Vahidə və X.Yusifzadəyə rəhmət, Ə.Məmmədova isə can sağlığı arzu edirik. Beləliklə, Əliağa Vahidin "Vətən" şeirini diqqətinizə çatdırırıq:

Dumanlı dağların başında durdum,

Dumandan özümə bir xeymə qurdum.

Keçdi xəyalımdan öz gözəl yurdum,

Dumanlar başımda duman göründü.

Gəmimiz Suxuma çatan çağında,

Hiddətli dalğalar yatan çağında,

Günəşin üfüqdə batan çağında,

Sahillər qarşımda ümman göründü.

Qara dəniz kimi eşqimlə coşdum,

Xülyalar içində sanki bihuşdum,

Vətən arzusilə nəğmələr qoşdum,

Tufanlar gözümə dastan göründü.

Dünyalar cəzb edən bu xoş mənzərə,

Şövqümü artırdı gözəl Xəzərə,

Çarpdıqca vətənim, elim nəzərə,

Təbiət də mənə heyran göründü.

Deyirlər, bülbülə çəmən yaxşıdır,

İnsana laləzar Vətən yaxşıdır,

Vahid, sorma Vətən nədən yaxşıdır,

Adı gəlcək könlüm xəndan göründü.ndü.

Nadir Rzalı

525-ci qəzet.- 2021.- 13 yanvar.- S.17.