"Mətbuatımız parazitlərdən
təmizlənməlidir"
Natiq Məmmədli:
"Gəlin "qəzet bizə lazımdırmı"
sualı ətrafında fikirləşmək əvəzinə,
"müasir dövrün qəzeti necə olmalıdır"
sualına cavab tapaq"
Yazıçı, jurnalist Natiq Məmmədli Novator.az
saytına geniş müsahibə verib.
Müsahibəni ixtisarla oxuculara təqdim edirik.
-
Savaş durduruldu, Vətən uğrunda xeyli şəhid
verdik, könüllü döyüşənlər evlərinə
dönür, qazilər də yavaş-yavaş hospitallardan evə
buraxılırlar. Müharibə bitdimi?
-
Dünya istəyir ki, müsəlmanın müharibəsi
heç vaxt bitməsin. Müsəlmanlar
yaşayan coğrafiyaya bir nəzər salın. Azərbaycan xalqı öz mədəni-intellektual səviyyəsi,
tolerant həyat tərzinə görə həmişə
sülh tərəfdarı olub. Tarixə nəzər
salaq, biz yalnız iki halda silaha sarılmışıq. Ya öz elimizi-obamızı yadellilərdən
müdafiə eləmək üçün, ya da tərkibində
olduğumuz böyük dövlətlərin təhriki ilə.
Biz heç vaxt öz təşəbbüsümüzlə
müharibə etməmişik. Azərbaycan
türkləri tarix boyu elə əlverişli coğrafiyada
yaşayıb ki, onun başqasının torpağında
gözü olmasını iddia eləmək sadəcə
mümkün deyil. İmperialist
düşüncəmiz yoxdu, öz torpağımızı
becərib, öz güzəranımızı
sürmüşük. Əksinə,
öz imperiyalarının sərhədlərini genişləndirmək
istəyən işğalçılar, bu yerlərə gəlmələr
bizim diyara yağlı tikə kimi baxıblar, biz yalnız
müdafiə olunmuşuq. Elə Prezident
İlham Əliyev də bu baxımdan düzgün qeyd edir ki,
"tariximizdə heç vaxt heç bir kənar qüvvə,
heç bir yad dairə bizim xoşbəxtliyimizi istəməyib,
əksinə, bizi əzmək istəyib, özünə ram
etmək istəyib, sərvətlərimizi talamaq istəyib,
bizi alçaltmaq istəyib". Xatırladım
ki, xalqımız XX əsrdə üç respublika
quruluşunda yaşayıb. Milli
ideyamızdan yaranmış Xalq Cümhuriyyətindən fərqli
olaraq Sovet Sosialist Respublikası işğal faktının nəticəsi
olaraq meydana çıxmışdı, sovetlər ölkəsinin
çökməsi və milli-azadlıq mübarizəsinin
gedişində cümhuriyyət dəyərləri Azərbaycan
Respublikası timsalında yenidən təcəssüm etdi.
Siyasi-ideoloji məzmunu, idarəetmə
formasına görə bir-birindən fərqlənən hər
üç dövlət quruluşu modeli nə qədər qəribə
olsa da, torpağa münasibət məsələsində eyni
aqibəti bölüşməyə məcbur qalıb. Birincidə İrəvan, ikincidə Zəngəzur,
üçüncüdə isə Qarabağı itirmişik.
Azərbaycan öz sərhədlərinin
bütövlüyünü bərpa etməklə artıq
inkişafının yeni mərhələsinə qədəm
qoyduğunu bütün dünyaya sübut etdi. Bir yazımda qeyd etdiyim fikri bir daha xatırlatmaq istəyirəm,
müasir dövlətçilik tariximizdə bu dəyişiklikləri
öz məzmununa görə artıq dördüncü
respublika kimi qiymətləndirmək olar.
- Cəmiyyətin
sosial sifarişinə qoşulan ədəbiyyat müharibə
mövzusuna köklənib. Ancaq üzə
çıxan bədii mətnlərin bəziləri şablon
şüarçılıq, hay-küylə doludur. Müharibə mövzusunda ən yaxşı əsərlərin
meydana çıxması üçün onilliklərin
lazım olduğunu söyləyənlər var. Belə fikirlərə
münasibətiniz necədir?
- Bax indən
sonra müharibəylə bağlı dolğun əsərlər
yazılacaq. Birinci savaşda biz məğlub olmuşduq,
iş orasındadır ki, heç qarşı tərəf də
qalib deyildi. Qarabağ mövzusu erməni ədəbiyyatının
ana mövzusuna çevrilə bilmədi. İndi etiraf
edirlər ki, otuz il ərzində
Şuşanı özümüzünkü edə bilmədik.
Məğlubiyyətdən sonra erməni baş
naziri Şuşaya rişxənd elədi, onu dumanlı, tutqun
və uğursuz şəhər adlandırdı. Siz bilirsiniz mən Şuşanın dumanından
ötrü necə ölürəm? Hər il Novruz qabağı Ağsu
aşırımına gedirəm ki, yazqabağı dumana
düşüm, torpağımın ətrini duyum,
Şuşanı yadımdan çıxartmayım. Hikmət Sabiroğlunun "Qarabağ söhbətləri"
kitabından götürdüyüm bir fraqment əsasında
"Şuşa dumanı" adında bir hekayə
yazmışdım, hər dəfə Şuşaya duman gələndə
Bakıda dizləri ağrıyan insanların həyatından
bəhs edir. Duman görəndə ürəyimizin
riqqətə gəldiyini Paşinyan hardan bilə bilər ki?
Qarabağ tək bizim torpağımız deyil,
mənəviyyatımızın əsas məsələsi, ədəbiyyatımızın
ana mövzusudur.
- Qəhrəman
döyüşçülərimiz bir çox xarici dövlətləri,
hərbi ekspertləri, peşəkar komandirləri heyrətə
salan şücaətləri ilə XXI əsrin yeni savaş
modelini nümayiş etdirdilər, tarix yazdılar. Dünyanı bürüyən, azərbaycanlılara
da acı çəkdirən koronavirus pandemiyası sanki belə
bir ağır durumda müqavimət hissimizi daha da gücləndirdi.
Pandemiyanın psixoloji təsiri və müharibə
reallığı, əlaqə varmı?
- Burada yəqin
ki, yalnız mistik əlaqə haqqında danışa bilərik.
Oqtay bəy, əldə etdiyimiz möhtəşəm
qələbə haqqında düşünərkən mən
daha çox başqa şeyə təəccüblənirəm.
Füzuli istiqamətində düşmənin keçilməsi
mümkünsüz görünən istehkamını yaran,
otuz ilə yaxın həsrətində olduğumuz Zəngilanı
bir neçə saata azad edən və nəhayət, Şuşa zəfərinə imza atan müzəffər
əsgərimiz bu gücü hardan alırdı? Noyabr
ayında, payızın qatı dumanında dəniz səviyyəsindən
1500 metr hündürlükdə müqəddəs Kirs
dağının sürüşkən
sıldırımlarından dırmaşaraq dədə-baba
qalasını əlbəayaxa döyüşlə azad edən
əsgərin fiziki göstəricilərindən savayı,
siyasi-ideoloji hazırlığı da yüksək səiyyədəydi.
Əsas məsələ odur ki, ruh var idi. Bir yazıçı kimi, bax, bu ruhun mənbəyi mənə
maraqlıdır. Sizə "Əli və
Nino" romanından bir epizod xatırladım - Əli eşidəndə
ki sevgilisi Ninonu Naxararyan götürüb qaçıb, dərhal
atına minib onun arxasınca çapır. Naxararyanın başının üstünü
haqlayanda erməni naqanını çıxardıb onu vurmaq
istəyərkən Əli bir göz qırpımında
atın üstündən düşüb xəncərini onun
ürəyinə saplayır. Müəllif
özü də yazır ki, görəsən, Əli hardan
alırdı bu gücü, necə oldu ki, real
ölümün üstünə atılmaqdan qorxmur və
özü də cavab verir ki, bu, onun qanına işləmiş
Cavanşir nəslindən gələn babalarının
gücü idi. Bax vətən
torpağını xain düşmənin tapdağından
xilas edən, Pənahəli xanın binəsini qoyduğu o
müqəddəs qalanı əlbəayaxa döyüşlə
azad edən Azərbaycan əsgərinin gücünün mənbəyi
onun gen yaddaşındadır. Sən demə,
Qarabağ bizim qanımıza işləyibmiş, o, heç
vaxt əsarətdə qala bilməzdi. Duman
görəndə uşaq kimi sevinən, ürəyi fərəhlə
dolan nəsil əvvəl-axır qalasına yiyə
durmalıydı, durdu da.
- Öz
işini yaxşı bacaran bir qəzetçi, redaktor təcrübəsi
olan peşəkar jurnalist kimi sizdən də soruşum: qəzetlərin
tarixə çevrilib keçmişə gömüləcəyinə
inanırsınızmı?
- Qəzet
bizim sonuncu qalamızdı, Oqtay bəy, o, tarixə
çevrilsə, biz məğlub olarıq. Qəzet
bizim arzumuzdur, onu yarıda qıranlar, onu məzmunsuz
kağız parçasına çevirənlər, qəzetin
gücündən qorxub onu gözdən salanlar özləri
tarixin künc-bucağında itib-batacaqlar. Azərbaycanda keyfiyyətli qəzetlərin bumu hələ
bundan sonra başlayacaq, mən buna inanıram və heç
vaxt bu inamımdan dönmərəm. Azərbaycanda
kitab oxuyanlar, bilet alıb teatra gedənlər, gözəl bir
tablonun qarşısında dayanıb onun palitrasından
zövq alanlar, klassik musiqinin melodiyasında ruhunu
ovutmağı bacaranların hamısı qəzetin
oxucularıdır. Belə adamlar var,
azdılar, amma həmişə olublar. Gəlin
"qəzet bizə lazımdırmı" sualı ətrafında
fikirləşmək əvəzinə "müasir
dövrün qəzeti necə olmalıdır" sualına
cavab tapaq. Qəzetin siması müasirləşməlidir,
gəncləşməlidir, süni yolla, arxa qapılardan redaksiyalara
doluşmuş parazitlərdən mətbuatımız təmizlənməlidir.
Ətrafında düşünən beyinləri,
əliqələmli ziyalıları birləşdirən qəzet
cəmiyyətin ictimai müqavimətini gücləndirir və
eyni zamanda, dövlətin intellektual potensialını göstərir.
Yaxşı qəzet bütün
ağıllı cəmiyyətlərin sosial sifarişidir.
Bizim yaxşı qəzetlərimiz hələ
bundan sonra çıxacaq. Bizim
arzularımızın yarımçıq qaldığı
yerdən davam etmək şansımız olacaq.
- Hərdən
mənə elə gəlir ki, siz özünüz
üçün yazırsınız. Təbliğat
qurmaq üçün özünü oda-közə vuran bəzi
nəfəsiyanmış qələm sahiblərindən fərqlənirsiniz.
Bəlkə başınız
yarımçıq yazılara qarışıb? Tezliklə Natiq Məmmədli imzasında yeni əsər
görə biləcəyikmi?
- İcazə verin bu sualın cavabında yenə də qəzetdən danışım. Burada ciddi səbəb-nəticə əlaqəsi var. Bizim yaxşı qəzetlərimiz olsaydı, kitablarımız da yaxşı satılardı, necə deyərlər, ixtisaslı oxucularımız da olardı. Təbliğata gələndəsə, bunun hədəfi olmalıdı. Keçən il "Qəhrəmanım sənsən" hekayələr kitabım işıq üzü gördü. Yeni əsərə gəldikdə, iki ildir üzərində işlədiyim irihəcmli romanımı pandemiya dövründə başa çatdırdım. Bu il "Azərbaycan" jurnalının ilk saylarında ixtisar olunmuş variantı işıq üzü görəcək, yəqin ilin axırına kimi kitaba da çevrilər. Sevgi romanı yazmışam, Sarı Aşığın mifik eşqi fonunda dumana bürünmüş müasir sevgi əfsanəsi.
- Natiq bəy, nədənsə bu qarışıq məqamda "Mən də hamı kimi" hekayəsini xatırladım. "...Qlobal çağırışlara cavab verməyi müasirlik kimi anlamışam, amma həmişə içimdə o müasirlikdən iyrənmişəm". Elə isə ən yaxşı müasirlik nədir, haradan qaynaqlanmalıdır, keçmiş ənənələrdənmi? Necə fikirləşirsiniz, bizdə Azərbaycan sayağı müasirlik modeli yaratmaq mümkündürmü?
- Adını çəkdiyiniz hekayədə insanın azadlıq anlayışına münasibətini, bunu nə dərəcədə arzulamasını aydınlaşdırmaq istəmişəm. Pul və şöhrət dalınca qan-tər içində qaçan mədəniyyət özünü təməl prinsiplərindən uzaqlaşmaqdadır. Dünyada ədalət anlayışına, beynəlxalq hüquqa münasibət dəyişilib. Baxın bayrağımıza, inandırım sizi ki, mən ən çox bayrağımın qırmızı rəngini sevirəm, babalarımız deyirdi ki, o "firəng kafalı" olmağa, yəni müasirliyə işarədi. Vətən müharibəsindən sonra isə qırmızı rəngi lap çox sevdim, çünki o indi mənim üçün torpaq yolunda canını fəda eləmiş şəhidlərimizin qanını simvolizə edir. Deyə bilərsiniz, bəs müasirlik? Biz "firəng kafalı" dünyanın münasibətini gördük, bizim getmək istədiyimiz, arzuladığımız Avropa artıq yoxdur, onu dələduz siyasətçilər, pula görə hər şeyi satışa çıxarmaqdan utanmayan lobbi təşkilatlarının fırıldaqçı şəbəkələri zəbt edib. Qərb gərək əvvəlcə özü itirdiyi kələfin ucunu tapsın, öz möhtəşəm dəyərlər sisteminə yiyə dursun. Təəssüflər olsun ki, müasirliyi indi əksəriyyət yalnız müasir İKT-nin inkişafı kimi başa düşür. İnformasiyanın ötürülmə sürəti artdıqca dünyamız çox dəyərlərindən imtina etməli olacaq.
- Natiq bəy, vaxt yetişəndə... Sizə Şuşada ən gözəl əsərinizi yazmağı arzu edirəm...
- Allah ağzınızdan eşitsin! İnşallah növbəti söhbətimizi Qalada edərik.
Oqtay QORÇU
525-ci qəzet.- 2021.- 27 yanvar.- S.12.