Dul qadının tənhalığı

(Əvvəli ötən şənbə sayımızda)

Toy başa çatdı, təzə qohumlar bir-birini təbrik edəndən sonra Ruhiyyə yaxınlaşıb bacısını və bəyi qucaqlayıb öpdü, onlara bir daha xoşbəxtlik arzuladı. Sonra o, bəyin valideynlərini öz evinə dəvət etdi ki, orada gecələsinlər. Onlar minnətdarlıq bildirərək dedilər ki, qonşularının oğlunun burada ayrıca həyəti olan evi vardır və bizi ora dəvət etmişlər. Söz verdilər ki, gələn dəfə təzə ailəyə baş çəkməyə, kənd sovqatı gətirməyə gələndə hökmən Ruhiyyə xanımın qonağı olacaqlar.

Yusif müəllim Ruhiyyə ilə xudahafizləşəndə dedi ki, mən sənin tərcüməçiliyə girişməyindən çox razı qaldım. Sən cavansan, işləməlisən, zəhmət sənin kədər yükündən də azad olmağına köməklik edəcəkdir.

Hamı çıxıb küçədə bəyin kirayə götürülmüş evinə gəlinlə birlikdə onu yola saldı və yerində olub-olmadığına fikir vermədən hamı onların arxasınca əl çaldı.

Ruhiyyənin tərcümə arealı genişlənir

Ruhiyyə çox intensiv işləyir, vaxtının çoxunu tərcüməyə, həm də yeni əsərlər oxumağa həsr edirdi. O, fars dili vasitəsilə yapon yazıçısı Haruki Murakaminin də əsərlərinin dünyada böyük populyarlıq qazandığına nəzərə alaraq, onun "Gecə keçəndən sonra" romanının tərcümə etməyə girişdi. Bu əsər ona sürrealizmin sirlərinə bələd olmağa kömək edirdi. Özü-özünə deyirdi ki, əgər gələcəkdə bədii yaradıcılığa başlasa, hökmən sürrealizm üslubuna müraciət edəcəkdir. Güman edirdi ki, Azərbaycan oxucusu da belə əsərə biganə qalmayacaqdır.

Sonra o, bir fars yazıçısının dini problemlərə həsr olunmuş romanının tərcüməsinə başladı. Əsər islam dinindəki iki məzhəb - sünnilərlə şiələr arasındakı münasibətlərə həsr olunmuşdu. Yazıçı qeyd edirdi ki, VII əsrdə, Məhəmməd peyğəmbərin ölümündən sonra baş verən bu parçalanmanın mənbəyində siyasi çarpışma, hakimiyyət davası dururdu. İlk xəlifələr peyğəmbərin çox sevdiyi əmisi oğlu və qızı Fatimənin əri, dini inqilabın ən böyük mücahidlərindən biri, İslamın qələbə çalması üçün peyğəmbərə əvəzsiz kömək göstərən Əlini hakimiyyətə yaxın qoymamaq üçün hər cür vasitələrə əl atırdılar. Nəhayət, Əli xəlifəliyə yiyələndikdən sonra, ona artıq böyümüş islam aləmini idarə etməyə imkan vermirdilər, onu cürbəcür nifaqlara təhrik edirdilər. Əli isə peyğəmbərə sədaqətinə və dinə olan böyük inamına görə tutduğu düz yoldan geri çəkilmək istəmirdi. Peyğəmbərin sonuncu zövcəsi Aişə, vaxtilə o, karvandan geri qalıb, bir yad adamın dəvəsinin belində karvana gəlib çatandan sonra, Əlinin peyğəmbərin onu boşamasını israr etməsini yaddan çıxarmamış və ona qarşı "dəvə döyüşü"ndə onunla açıq mübarizəyə başlamışdı. Bu hikkəli qadın döyüşə dəvənin zirehlənmiş yəhəri üstündə çıxmış, öz tərəfdarlarını Əliyə qarşı ölümcül mübarizəyə çağırmışdı. Lakin onun cəhdləri fayda vermədi və qoşunu məğlub oldu.

Keçmiş xəlifə Osmanın əmisi oğlu Müaviyənin suriyalı döyüşçüləri isə Əli tərəfdarları ilə yeni döyüşdə məğlubiyyət ərəfəsində hiyləgərcəsinə Quranın vərəqələrini nizələrinin ucuna taxıb, məhkəmə çağırılmasını tələb etdilər. Əli müqəddəs kitaba sitayiş etdiyinə görə vuruşmayıb, münaqişənin məhkəmə yolu ilə həll edilməsinə razılıq verdi, lakin məhkəməni uduzdu və az sonra ondan narazı qalan xaricilərdən birinin zərbəsi ilə həyatla vidalaşmalı oldu. Əli öləndən sonra Müaviyə, 19 il sonra isə I Yezid xəlifə oldu. Yezid Əlinin üsyankar oğlu, peyğəmbərin nəvəsi Hüseyni qətlə yetirdi və şiələr üçün imam Əli müqəddəslik qazandığı kimi, imam Hüseyn də islam mübarizi kimi qəhrəman səviyyəsinə yüksəldi və onun qətlə yetirilməsi günü şiələr yaşayan ərazilərdə özünə işgəncələr verməklə, bununla peşmançılıq ifadə edir və həmin vaxt onun yanında olmadıqlarına, Hüseynə kömək göstərmədiklərinə görə ondan üzr istəyirlər. Sünnilər isə imam Əlini, imam Hüseyni müəyyən ölçüdə hörmətlə yad etmələri ilə yanaşı, onların, ümumiyyətlə, "Əhli-beytin", peyğəmbərin ailə üzvlərinin müqəddəsləşdirilməsi ilə razılaşmır, Məhəmməd peyğəmbərə də sitayişi düzgün hesab etməyərək, Yaradanın Allah olduğunu əsas gətirərək, yalnız ona sitayiş edilməsini düzgün hesab edir, islamda digər sitayiş subyektlərinin süni surətdə yaranan varlıqlar kimi qəbul edirlər.

Əsər tarixi aspektlərlə yanaşı, bədii dəyərə də malik olduğundan Ruhiyyənin diqqətini cəlb etdi. Axı bu əsər çox sayda Avropa və Şərq dillərinə tərcümə edilmişdi. Sünni alimləri və ilahiyyatçıları onu süngü ilə qarşılaşmışdılar. Onlar imam Əlinin və imam Hüseynin ikona şəklində verilməsi ilə razılaşmaq istəmirlər, şiələrin imamlara və "Əhli-beytə" pərəstiş etmələrinə olduqca mənfi münasibət göstərirdilər. Ərəblər şiələrin fatihəyə "Əliyən vəli-yulla" sözlərini əlavə etmələrinə də çox pis baxır, islamda bunun əvvəllər olmadığını və sünnilərin bunu heç cür qəbul etmədiklərini irəli sürürdülər.

Ruhiyyə bilirdi ki, əsəri Azərbaycandakı radikal şiələr də böyük sevinclə qarşılayacaqlar. XX əsrin ortalarında sovet ideologiyasının bütünlüklə zidd mövqeyinə baxmayaraq, bəzi regionlarda aşura günü - İmam Hüseynin qətlə yetirildiyi gün şəbeh keçirildiyini, dəvə belində kəcavədə cavan qızların teatr səhnələrini andıran hərəkətlər etdiklərini, kişi cinsindən olan uşaqların hamısının Hüseyn naminə başının ülgüclə çərtilməsini, onun tez "sağalması" və qanın axmasının dayandırılması üçün yaranın üstünə təzə at peyininin, Naxçıvanın bəzi kəndlərində isə hətta isti eşşək peyininin basıldığını Ruhiyyə yaşlı adamlardan eşitmişdi. Özü isə şiələrin bu matəmi böyük faciə kimi qeyd etmələrinə həsr olunmuş bir televiziya verilişində gördüyü səhnə - Pakistanın şiələr yaşayan Lahor şəhərində, Pencabın bu paytaxtında 2 milyona qədər əhali yaşayır, onu bütünlüklə təəccübləndirmişdi. Şallağın dəri hissəsinin ucuna bağlanmış üç iti bıçaqla matəm iştirakçılarının, yeniyetmələrdən tutmuş yaşlı kişilərə qədər, bu şallağı var gücü ilə çılpaq bellərinə vurması, dərinin bıçaq zərbəsi ilə qanaması və çoxlu qan axmasına məhəl qoymadan özlərinə işgəncə verməsi heyrət doğurmaya bilməzdi, onlardan ağrı barədə soruşduqda, imam Hüseyn naminə heç bir ağrı hiss etmədiklərini deyirdilər. Həqiqətən də, imama olan məhəbbətə və dərin inama görə onlar ekstaza düşməklə özlərinə vurduqları zərbənin nə kimi mənfi fəsadlar verəcəyini, heç bədəndə yaranan ağrını da hiss etmirdilər. Meydandan bir az kənarda uzun stolun üstündə cərrah işgəncə vaxtı bellərində çapıq əmələ gəlmiş adamların yaralarını tikirdi və bu yaralanmış adamlar özlərini elə aparırdılar ki, elə bil ki, heç nə olmamışdır, bu qan axan bədən də onlara məxsus deyildir.

Bu adamlar psixikasını, yəqin ki, belə ağır bədən əzablarına hazırlayırdılar, ətrafdakıların da buna heyranlıqla tamaşa etməsi onlara öz təsirini göstərməmiş deyildi. Bu kütləvi ekstazda "sürü psixologiyası"nın da az rol oynamadığı hiss olunurdu. Bəzi tənqidçilər isə bu əndazədən çıxan kütləvi işgəncə səhnələrinə istehza ilə yanaşırdılar ki, güman ki, imam Hüseynin özü də bir belə adamın özünü cəzaya məhkum etməsi ilə razılaşmazdı. Və onu deyirdilər ki, çoxları bir neçə il əvvəl ölmüş öz valideynlərini xatırlamadıqları, qəbirlərini ziyarət etmədikləri halda imam Hüseynin həlak olmasından 13,5 əsrə yaxın vaxt keçməsinə baxmayaraq, az qala öz sağlamlıqlarını onun yolunda qurban vermək istəyirlər. Şiələrin bu mərasimləri həm də onların inamını, riqorizmini gücləndirir, dini müstəvidəki birliyini və həmrəyliyini görünməmiş şəkildə möhkəmləndirməyə xidmət edir.

Bunu təsdiq edən göstəricilərdən biri imam Hüseynin həlak olduğu Kərbəlaya şiələrin kütləvi surətdə axışmasıdır. Məkkəyə Həcc ziyarətinə, həmçinin, Ramazan və Ümrə də daxil olmaqla ildə 9 milyon adam getdiyi halda, Kərbəlaya ildə 27 milyon zəvvar gəlir.

Din digər ideologiyalar kimi mərasimləri, onları keçirmək ənənələrini sarsılmaz simvola çevirməklə, bu daşlardan dinə möhkəm inam binası, məbədi tikməyi bacarır. Simvollar özünün güclü təsiri ilə hətta biganə qalanları da hərəkətə gətirir, onların şüurlarında da dinin səpdiyi toxumların cücərməsinə, böyüməsinə nail olunur. Dini inancı heç bir inamla müqayisə etmək də mümkün deyildir, çünki heç bir ideya inamı və ya inqilabi hərəkat din yolunda gedən qurbanlarla müqayisədə çox gücsüz görünür. XI əsrin sonundan başlayan Səlib yürüşləri, Amerikaya və Cənubi-Şərqi Asiyaya dəniz yolu açıldıqdan sonra istər Latın Amerikası ölkələrində, istərsə də Yaponiyada hər cür əziyyətlərə dözən və özünü qurban verən xristian missionerləri, istər Sudanda Mahdinin çağırışı ilə ingilislərə qarşı mübarizəyə qalxanların kütləvi sürətdə qırğını, istərsə də islam terrorçularının insanlığa zidd olan qan axıtmaları dini inamın gücü ilə yanaşı, onun Allahın təliminə zidd çıxdığını da nümayiş etdirir. Xristian əsgərlərinə adam öldürmək qadağan idi, buna baxmayaraq, hələ Moiseyin Allahdan qəbul etdiyi 10 göstərişin biri kimi "Öldürmə!" çağırışının ziddinə, səlibçilər Sahibin qəbrini xilas etmək pərdəsi altında axıtdıqları müsəlman qanından yaranan göldə dizə qədər batan atlarını çapdıqlarını iftixarla vətənə yazdıqları məktublarda bildirirdilər.

Hər bir din yarandığı vaxt insanları birləşdirmək, sosiumu möhkəmləndirmək məqsədini güdsə də, sonradan digər dinlərə qarşı rəqabətdə hətta təcavüzə, silahlı mübarizəyə, qan axıtmağa da yol verirdi. Qədim Romada əvvəlcə bütpərəstlər, daha doğrusu, imperatorlar yeni meydana gələn xristian dininə inanc gətirənləri təqib edir, onları məhv etmək üçün hər imkandan istifadə etməkdən, hətta Neronun dövründə Romada baş verən yanğının günahını ədalətsiz olaraq onların üstünə yıxmaqdan da çəkinmirdilər. IV əsrin əvvəllərində imperator Konstantin xristianların təqibinə son qoyduqdan və əsrin sonunda xristianlıq Romada rəsmi dinə çevrildikdən sonra vəziyyət tərsinə dəyişdi, xristianlar bütpərəst abidələrini məhv etməyə girişdilər. O dövrdən yalnız indiki Kapitoli təpəsində ucalan at üstündəki nəcib imperator Mark Avrelinin heykəli qalmışdır, çünki xristianlar onu səhvən özlərinin xilaskarı saydıqları imperator Konstantinin heykəli hesab etmişdilər.

İslam dininin yaradıcısı Məhəmməd peyğəmbər də Məkkədəki məbəddə olan bütləri qırıb dağıtmışdı. Ona qədər yəhudi peyğəmbəri Moisey də tək Allaha sitayiş naminə bütlərə qarşı pis münasibət bəsləyirdi. Tokuqava syoqunatı əvvəlcə xristianlığın Yaponiyada yayılmasına icazə verdiyi halda, sonra bu dini öz hakimiyyətlərinə təhlükə hesab edərək, xristian missionerlərini ölkədən qovdu. Ən iradəli xristian xadimləri işgəncələrə məruz qalır, nəhayət, edam edilirdilər.

Göründüyü kimi, dinlər adamlar, cəmiyyət üzvləri üzərində öz hakimiyyətini qoruyub-saxlamaq üçün cinayətlərə yol verməkdən də çəkinmirlər. Təkcə xüsusən İspaniyada tüğyan edən inkvizisiyanı yada salmaq kifayətdir. Bəzi din xadimləri müqəddəs kitabların tələblərini pozaraq, terrora, qətllərə də əl atırlar. Dini ayrı-seçkiliyə. bəzən irqçiliyə, etnik zəmində həyata keçirilən ən dəhşətli cinayətlərə də yol verilir. Hitler və natsistlər Almaniyada və işğal etdikləri ölkələrdə 1942-ci ildən başlayaraq daha mütəşəkkil qaydada yəhudilərin ölüm düşərgələri vasitəsilə kütləvi qırğınına - holokosta yol verdilər. Təəssüf ki, Roma Papası da Hitlerin insanlığa zidd olan hərəkətlərinə qarşı, yəhudiləri müdafiə etmək üçün heç bir tədbirə əl atmadı. Hitler isə artıq 10 yanvar 1942-ci ildəki çıxışında Avropada bütün yəhudilərin məhv edilməsini müharibənin gələcək vəzifələrindən biri elan etmişdi.

Dini ayrı-seçkilik, millətçilik, irqçilik naminə ən ağır cinayətlərə də əl atılır. Lakin hətta bu qüsurlar da dinin tərbiyəvi əhəmiyyətini gözdən sala bilməz. Uşaqlara din öyrədilməsə, onlar mənəvi dəyərlərdən necə baş çıxara bilərlər.

(Ardı var)

Telman ORUCOV

525-ci qəzet.- 2022.- 9 aprel.- S.22.