Dul qadının tənhalığı

(Əvvəli ötən şənbə sayımızda)

Yaponiyada onsen adlanan geyzerlərdə - isti su gölməçələrində çimmək qaydası da geniş yayılmışdır, bunun həm də müalicəvi əhəmiyyəti vardır. Əvvəllər termal gölməçələrdə belə çimmək cinsindən asılı olmayaraq tam çılpaq şəkildə baş verirdi, indi turistlər üçün olan obyektlərdə plyaj kostyumunu geymək tələb olunur.

Professor söhbətinə davam edərək, Yaponiyada yaradıcı insanın hansı sahədə fəaliyyət göstərməyindən asılı olmayaraq, təbiətə hörmətlə yanaşmaqla davrandığını dedi. Yaponlar təbiəti və texnologiyaları ustalıqla birləşdirir, dəmirçi metalı, dulusçu isə gili canlı hesab edir. Yaponiyada insan və təbiət bir-biriylə rəqabət aparmır, ancaq əməkdaşlıq edir. Axı yaponların öz dini olan sintoizmin dəyələri də insanın təbiətlə vahidliyini irəli sürür. Bu din təbiətə sitayişi nəzərdə tutmaqla, daşın da, ağacın da ruhu olduğunu əsas götürür.

Yaponiyada Hindistandan buraya daxil olmuş buddizmə xas olan meditasiya da xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Hətta məşhur idmançılar da yarışa hazırlaşanda meditasiyaya geniş yer verirlər. Yaponların öz dini olan sintoizm isə xalqın milli özşüurunun və arzusunun dayağıdır. Bu din adamlarda doğma torpağa sevgi tərbiyə edir.

Bəzi adamlar yaponların həyat fəlsəfəsinə bələd olmadıqlarından, samurai qaydalarına, onların seppuku adlanan özlərini intihar etmələrinə istehza ilə yanaşırlar. Seppuku isə namusu, şərəfi qoruyub saxlamaq naminə ölümdür. Bu, heç də adi intihar deyildir, tam mərasim xarakteri daşıyır. Buna nəzakətli adamlar, pərvanə odun üstünə gedən kimi gedir. Yaponlara görə, ruh qarında yerləşir, ona görə də intihar edən gödək qılıncla qarnını parçalayır. Döyüşçü elə adam hesab olunur ki, o, öz həyatına bağlı deyildir. Buna təəccüblənmək də düzgün deyildir. Məhəmməd peyğəmbər də qılıncı cənnətin və cəhənnəmin açarı hesab edirdi.

Türk professor əla nitq qabiliyyətinə malik idi. Bu məsələdə, ritorikada türklərin xüsusi istedadı vardır, onlar qədim romalıları xatırladırlar. Onun mühazirəsidə quru sözçülükdən uzaq idi, çox şirin olmaqla yanaşı, maraqlı səpkiyə malik idi. Danışığından onun Yaponiyaya, bu ölkənin xalqına vurğunluğu hiss olunurdu və sözarası onu da qeyd etdi ki, Türkiyədən sonra Yaponiyanı özünün ikinci vətəni hesab edir. Türkiyə anadırsa, Yaponiya dayə rolunu oynamaqla mənə çox şeyi öyrətmişdir və ömrüm boyu ona minnətdar olacağam. Sonra o, mühazirəsini yekunlaşdıranda bəzi şeyləri təkrar etməyə məcbur oldu.

Mən pəhrizə əməl etməklə yanaşı, jasminli yaşıl çay içməyi məsləhət görərdim, çünki o, qanda xolesterinin səviyyəsini aşağı salır. Qidalanmada isə tərəvəz və meyvə daha çox istehlak etdilməlidir. Bədəni gümrah saxlamağın sınaqdan çıxmış yollarından biri yoqa ilə məşğul olmaqdır. Yoqada nisbətən asan olan bir pozanı yaratmağın köməkliyi ilə daxili harmoniyaya nail olunur.

Aydın ikiqayı olan bütün adamlar nə baş verməsindən asılı olmayaraq, öz məqsədlərindən geri çəkilmirlər. Yaponların atalar sözü bunu yaxşı ifadə edir: "Əgər yeddi dəfə yıxılmısansa, səkkiz dəfə qalx". Ləyaqətli adamın məqsədi sakitliyə nail olmaqdan, həyəcandan, qorxudan, qəzəbdən azad olmaqdan, könlünü sevinclə, məhəbbətlə, rahatlıqla və minnətdarlıqla doldurmaqdan ibarətdir. Əgər hələ ikiqayı tapmamısansa, onu axtarmaq başlıca vəzifə olmalıdır.

İlahiyyatçı alim Reynqold Niburun bir duası ilə mühazirəmi bitirmək istəyirəm, dedi:

"Allah, bizə mərhəmət göstər, mərdlik ver - lazım olanı dəyişdirək, müdriklik ver - bir şeyi digərindən fərqləndirək".

Mühazirəyə hamı diqqətlə qulaq asırdı. Tibb universitetinin bir travmotoloq professoru sual vermək pərdəsi altında mühazirəçinin konsepsiyasına narazılığını bildirdi və hörmətsizlik edərək, qonağı başqa ölkələri öz mahnıları ilə təbliğ edən müğənniyə bənzətdi. Türkiyəli qonaq olduqca sərrast cavab verdi:

- Kimsə burada gedən söhbətlə, elmi dəlillərlə razılaşmaya, yapon həyat tərzinə və düşüncəsinə də inamsızlıqla yanaşa bilər. Mən həyatın mənasını izah edən ikiqay barədə öz mülahizələrimi bildirdim və dünyada ona böyük diqqət verildiyini də qeyd etməyə bilmərəm. Mən yaponları əsassız olaraq təbliğ etmirəm, onların uzunömürlülüklərinin səbəblərini xatırlatmaq məqsədini güdürdüm. O ki qaldı müğənnilərə, əgər onlar yaxşı olan nə varsa bizə çatdırırlarsa, bununla nəcib bir iş görürlər və ona görə də özümün də onlarla müqayisə olunmağıma heç də pis baxmıram.

Sonra jurnalist qız söz alıb, türk professorunun öz ixtisas fəaliyyəti ilə yanaşı, yapon həyat tərzinə, fəlsəfəsinə böyük maraq göstərməsinin hər yerdə geniş təqdir olunduğunu qeyd etdi. O, əlavə etdi ki, qoy heç kəs məndən inciməsin, ingilislər ağılı verilən sualla müəyyən edirlər. Bəziləri uğursuzcasına biliyini nümayiş etdirmək istəyir, ancaq özünü pis vəziyyətə salır. Belə kvazisavadlı adamdan, sərxoşdan spirt iyi gələn kimi, üfunətə bənzər kitab iyi gəlir.

Professor cavabında bildirdi ki, çıxış edən bu qız və onun təmsil etdiyi qəzet mənim fəaliyyətim barədə böyük yazı ilə çıxış edərək, məni buraya gəlməmişdən əvvəl Azərbaycan oxucularına tanıtdırmışdı və buna görə fürsətdən istifadə edib, onlara minnətdarlığımı bildirirəm. Məqalə öz səviyyəsinə görə Türkiyədə də geniş rezonansa səbəb olmuş, iki nüfuzlu mərkəzi qəzet materialı tərcümə edib nəşr etmişdi.

Sonra Ruhiyyə sualla müraciət etdi:

- Digər iştirakçılardan fərqli olaraq mən mütəxəssis deyiləm, ancaq mühazirənin dəyərinə qiymət vermək miqyasında özümü mütəxəssis hesab edə bilərəm. Mühazirə çox maraqlı idi, burada qanun maddələrinin imperativliyindən söhbət getmirdi, elm adamının yad ölkədəki məhz elmi tədqiqatına əsaslanan müşahidələrinin təsviri ön plana çəkilirdi. Kimsə bunu hansısa məqsədi güdməklə qəbul etməyə bilər, lakin belə mövqe dinlədiyimiz mühazirənin yüksək dəyərinə xələl gətirə bilməz. Bizdə inkar misteri adlananlar peyda olmuşdur, onlar istənilən mülahizəyə etiraz etməklə, özlərinin mövcudluğunu da yada salmaq istəyirlər, çox yaxşı ki, heç nəyə nail ola bilmirlər.

Ruhiyyənin bu sözləri az da olsa, alqışlarla qarşılandı. O, sözünə davam edərək dedi:

- Mən öz dərdim əsasında sual verməyimdən inciməyin. Bu yaxınlarda mən nisbətən yaşlı olan ərimi geniş infarktdan itirdim. O, sizin sadaladığınız prinsiplərin çoxuna əməl edirdi. Lakin vaxtsız ölümü ilə dünyanı tərk etdi. Biz səbəbi tapmaqda çətinlik çəkirik.

Professor cavabında dedi:

- Hüznünüzü sizinlə yarı bölürəm. Əriniz ziyalı adam olsa da, görünür, səhhətinə lazımi diqqət göstərmirmiş, vaxtaşırı müayinədən keçmək məsələsinə laqeydlik edirmiş. Yaponlar isə bu barədə də bizdən tam fərqlidirlər. Onlar tez-tez həkim müayinəsindən keçib, səhhətlərində hansı problemin yarandığından agah olur və ona qarşı mübarizə aparır, müalicə olunurlar. Bu sahədə də biz yaponlardan öyrənməliyik, bilirsiniz ki, laqeydlik ən dəhşətli cinayətlərə də yol açır və öz sağlamlığımıza qayğı göstərməməyimizə səbəb olduğundan, bizdən rəhmsizcəsinə qisas alır. Güman edirəm ki, mənim açıq danışmağımdan inciməyəcəksiniz, ağır nəticənin səbəbini öyrənmək və bilmək heç də faydasız bir şey deyildir.

Xanım, mən sizin dərdinizi başa düşürəm. Lakin məsləhət görürəm ki, keçmişə çox da heyifsilənməyəsiniz, nə baş vermişdirsə, onu mərdliklə qəbul etmək lazımdır. Böyük filosof Mark Avreli deyirdi ki, "Bizim sevdiyimiz şeylər ağacdakı yarpaq kimidir, onlar külək əsən kimi tökülə bilirlər". Biz malik olduqlarımzı itiririk və sevdiyimiz insanlar nə vaxtsa qeybə çəkilir. İtkimizi unutmamalıyıq, lakin buna görə pessimizmə qapılmaq da düzgün deyildir. Axı biz dünyanın fani olduğunu bilirik və yaxşı anlayırıq ki, həyatımız, başqa ölçülərlə müqayisədə olduqca gödəkdir və bizim hamımız öləriyik. Nəinki keçmişə görə heyifsilənmək, heç gələcəkdən də qorxmaq lazım deyildir. Bədbinlikdən hökmən uzaqlaşmaq lazımdır, ürəyimizdə onun məskən salmasına imkan verməməliyik. İkiqayın başlıca şərtlərindən birini heç vaxt unutmayaq: "Xoşbəxtlik həmişə ürəklə əldə edilir". Onu bu funksiyasından kənarlaşdırmaq, əslində, ona təcavüz etmək xarakteri daşıyır.

Mühazirə başa çatdı. Ruhiyyə onu dəvət etdiyinə görə jurnalist rəfiqəsinə minnətdarlığını bildirdi və dedi ki, mən şadam ki, siz hər bir yazınıza əsl elmi iş kimi baxır, öz qəhrəmanlarınızı oxuculara sevdirmək üçün dərin tədqiqat işi aparır və gərgin əməyiniz müəllif kimi həm özünüzə, həm də üzvü olduğunuz qəzetin kollektivinə böyük hörmət gətirir. Siz də, əslində, yapon işgüzarlığı nümayiş etdirirsiniz, bu isə yalnız şərəf bəhrəsi gətirə bilər.

Hüseynin qohumunun Hamnetə hədiyyəsi

Hüseynin qohumlarından bəziləri Ruhiyyə ilə əlaqə saxlayır, telefonla zəng edir, hal-əhval tuturdu. Onlardan bir neçəsi vəzifələrdən getdiyi halda, bir neçəsi yeni vəzifələr tutmuşdu. Onlardan biri xüsusən irəli getmiş, ölkədəki ən böyük banklardan birinin prezidenti olmuşdu. O, özündən razı adam idi, özünü elə aparırdı ki, bankdakı pullar oraya depozit qoyanların deyil, onun özününküdür. İri kreditlər verəndə də bəzi vəzifəli şəxslərin xahişi əsasında bunu etdiyindən, sonradan həmin kreditlərin aqibətinin necə olacağı, qaytarılıb-qaytarılmaması ilə elə də maraqlanmırdı. Əsas məsələ hörmətli adamların xahişini yerinə yetirmək idi ki, onlar onun haqqında mənfi rəy yaratmağa çalışmasınlar.

Hüseynin vəfatından bir ilə qədər keçəndən sonra o, zəng edib Hamneti görmək istədiyini bildirdi. Ruhiyyə axşam onu hörmətlə qarşıladı, o, Hamnetə bahalı "Apple" notbukunu hədiyyə gətirmişdi. Ruhiyyə kofe dəmləmişdi və stolun üstündə məşhur firmanın daha keyfiyyətli sayılan tortu qoyulmuşdu.

Qonaq özünün prezident işlədiyi vaxtdan bankın fəaliyyətinin xeyli genişləndiyindən, nüfuzunun böyüməsindən danışdı. Bildirdi ki, onun tətbiq etdiyi nou-hau ondan ibarətdir ki, bank yalnız sırf maliyyə işləri ilə məşğul olmaqla kifayətlənməməli, əsl diversifikasiyaya məruz qalmalıdır.

Ruhiyyə maraqlandı ki, bunun mahiyyəti nədən ibarətdir? Bildirdi ki, bankın məlum imkanlarından əlavə özünün bilavasitə investisiya qoymaq funksiyasını da işə salmışdır. Kənd təsərrüfatına böyük məbləğdə pul qoyuruq, beş min hektardan artıq üzüm plantasiyası salmışıq, kəndlərdə yüzdən artıq subartezian quyusu qazdırmışıq, düzdür, onların yalnız iyirmisi su verir, qalanları isə dağ ərazisində olduğundan və lazımi geoloji tədqiqat işləri aparılmadığından su vermir. Emal sənayesi ilə də məşğul oluruq, iki şərab zavodu, bir konserv zavodu, iki quş fabriki tikdirmişik və bir hazır şüşə zavodunu onun sahiblərindən satın almışıq. Planımızda Suriyada, İraqda və Liviyada kənd təsərrüfat məhsullarını emal edən zavodlar tikdirmək də var.

Əlbəttə, hələ elə bir gəlir götürməmişik. Mən maliyyəçiyəm, bankirəm, səbirli adamam, mən perspektivi nəzərdə tutaraq işləyirəm, tez gəlir götürməyə tələsmirəm. Özümü Rotşildin şagirdi hesab edirəm. Əsas məsələ strategiyadır, taktika elə də ciddi məsələ deyildir. Metropoliya dövlətləri də öz müstəmləkələrindən bir neçə il ərzində fayda götürmürdülər, ancaq onların istehsal inkişafına böyük investisiya qoyurdular.

Ruhiyyə dedi ki, hər halda hər kəs öz işi ilə məşğul olsa, bu, daha yaxşıdır. Quş fabrikindən balıq kürüsü istehsalını gözləmək fayda verməz. Bank öz əməliyyatları ilə məşğul olsa, daha yaxşı nəticələr qazanar, sənayeyə, kənd təsərrüfatına o ixtisaslı qaydada nəzarət edə bilməz, onları ixtisaslaşmış firmalar işlətməlidir. Bank onların işini öz üzərinə götürsə, bunu bacarmayacaqdır, həm də öz əsas vəzifəsi ilə daha ciddi məşğul ola bilməyəcəkdir. Qədim Romadakı Böyük Katon yazırdı ki, bitkiçiliyə torpaq sahibinin özü nəzarət etməsə, heç bir gəlir götürə bilməyəcəkdir. Bank torpaqla, emal işi ilə, tara hazırlamaqla məşğul ola bilməz, bu sahələrdə ziyana düşə bilər. Nyu-York banklarından biri Siyəzən quş fabrikinə böyük sərmayə qoymuşdu, nəinki heç nə qazanmadı, əksinə, qoyduğu böyük investisiya məbləğini itirib, ölkəmizdən getdi. İkincisi, müharibə gedən ölkələrə sərmayə qoymaq nə dərəcədə düzgündür, sabah hakimiyyət dəyişsə, sizin maya qoyduğunuz mülkiyyət də əldən çıxa, müsadirə edilə bilər.

(Ardı var)

Telman ORUCOV

525-ci qəzet.- 2022.- 23 aprel.- S.22.