Ağaoğlular nəslinin nümayəndəsi Nigar Axundova: "Ürəyim Vətən istər..."

Zamanında atası haqqında atamdan çox eşitmişdim. Azərbaycana rəhbərlik etdiyi dövrü xatırlamasam da, eşitdiklərim və sonralar bildiklərim onun çox vətənpərvər, mənən zəngin, ziyalı, savadlı və demokratik ruhlu bir insan olduğundan soraq verirdi.

Yaddaşlarda daha çox Azərbaycana ötən əsrin 60-cı illərinin sonundan başlayaraq, on il rəhbərlik etmiş şəxs kimi qalan o insan Vəli Axundov idi.

...Uzun illər keçdi və bir gün sosial şəbəkələrdə çox fəal, mədəniyyətə vurğun, paylaşımları ilə diqqətçəkən bir xanıma rast gəldim. Bir müddət izləyici mövqeyində qaldım, daha sonra əlaqə yaratmağa çalışsam də, alınmadı. Maraqlanıb araşdırandan və kim olduğunu öyrənəndən sonra bir gün onunla həmsöhbət olacağım məqamın çatacağını bilirdim. Gözləntim nə az çəkdi, nə də çox. Yaxın rəfiqəm Ülkər Talıbzadə ilə ünsiyyət zamanı həmin xanımdan söhbət düşəndə və haqqında yazı yazmaq fikrində olduğumu deyəndə, çox rahatlıqla aramızda əlaqə yaratdı. Və bir həftədən sonra onunla qabaq-qənşər oturub həmsöhbət olduq.

Beləliklə, bugünkü masahibim musiqişünas, sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru, Bəstəkarlar İttifaqının üzvü, Avropa Şurası "Compentium: cultural policies and trends" layihəsinin Azərbaycan üzrə ilk milli eksperti, Beynəlxalq Musiqi Şurasının Azərbaycandakı prezidenti, publisist, diplomat, ictimai xadim, "Əhməd Ağaoğlu Araşdırmalar Mərkəzi" İctimai Birliyinin sədri Nigar Vəli qızı Axundovadır.

- Nigar xanım, çox uzaqda qalan illərdən başlayaq...

- Bizimkilər - atam, anam, bir əmim, dayım, xalalarım və onların həyat yoldaşları, qardaşım Oktay - hamısı həkimdir. Hətta gəlinimiz da həkimdir. Mənim də həkim olmağımı istəyirdilər, amma o yolu seçmədim.

6 yaşında fortepiano arxasında əyləşərkən mənim üçün sənət yolu artıq cızılmışdı. Bülbül adına Orta İxtisas Musiqi Məktəbində on bir il oxudum. Məktəbi bitirəndə isə tərəddüd keçirirdim, çünki artıq başqa maraqlar özünü büruzə verməyə başlamışdı. Təhsilimi Moskvada almaq istəyirdim. Özümü gah ssenarist, gah jurnalist, gah da filoloq kimi görürdüm. Təvazökarlıqdan uzaq olsa da, müəyyən bacarığım olduğunu hiss edirdim. Ümumittifaq Kinematoqrafiya İnstitutunda, ya da Moskva Dövlət Universitetində təhsil almaq arzusu məni rahat buraxmırdı. Lakin atamın sədrlik etdiyi ailə şurası belə qənaətə gəldi ki, məni Moskvaya, daha doğrusu, gözlərindən uzağa heç vəchlə buraxa bilməzlər. Və atamın son qərarı belə oldu: "Yazmaq istəyirsənsə, elə burada musiqidən yaz". Vəssalam... Beləcə, Ü.Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının "Musiqi tarixi və nəzəriyyəsi" fakültəsinə daxil olub 1976-cı ildə ali təhsilimi bitirdi...

İcazənizlə, bu yerdə kiçik bir retrospeksiya edək, sonra geri dönərik...

- Buyurun.

- Ulu babam Fətulla kişi əslən Cənubi Azərbaycandan olub. Xoy vilayətində mədrəsəni bitirəndən sonra Bakıya gəlib. Bir neçə aydan sonra Bakının Saray kəndinə köçüb və ömrünün sonuna qədər bu kəndin axundu olub. Soyadın kökü də elə axundluğundan gəlir. Axund Fətullanın oğlu Yusif babam dəmiryolçu, nənəm Zinyət xanım evdar xanım olub.

- Və onların ilk övladı - atanız Vəli Axundov...

- Bəli, üç qardaş və bir bacıdan ibarət ailənin ilki olub atam. İlk təhsilini də elə doğulduğu Saray kəndində alıb. Tam orta təhsilə yiyələnmək üçün Biləcəri stansiyasında yerləşən fabrik-zavod məktəbinə gedib. Məktəblə ev arasında olan uzun məsafəyə baxmayaraq, atam təhsil almaq naminə hər gün bu yolu piyada gedib-gəlib. Onu bu yoldan nə soyuq, nə yağış, nə şaxta saxlaya bilib. Sənət məktəbini əla qiymətlərlə bitirdikdən sonra Bakı Sənaye Texnikumunun kimya şöbəsində oxuyub. Ali təhsil almaq arzusu onu elə hey irəli aparıb. Azərbaycan Sənaye İnstitutunun hazırlıq kursunu bitirərək Azərbaycan Tibb İnstitutuna daxil olub. İnstitutu əla qiymətlərlə başa vuranda İkinci Dünya müharibəsi başlayıb.

- Və...

- Atamgilin kursu bütövlükdə cəbhəyə yollanır. Müharibə illərində Vəli Axundov 20-ci atıcı diviziyasında həkim-əsgərdən başlayaraq, xüsusi tibbi-sanitar batalyonun komandirinədək yol gəlir. Atamın sənədləri arasında müharibədən 40 il sonra Moskvada dərc olunan "Tibb" qəzetinin bir nömrəsi var. 1985-ci ildə çap olunan qəzetdə müharibə vaxtı həkim Axundovun apardığı unikal əməliyyat haqqında məqalə yer alıb. 19 yaşlı yaralı bir əsgərin ayağının baldırında partlamayan mina hissəsi ilişib qalır. Ayaq mina qarışıq amputasiya olunmalı imiş. Atam əsgərin ayağını xilas etmək təklifini verir, lakin heç kəs bu təkliflə razılaşmır. Bir tibb bacısı könüllü yardım edir və əməliyyat iki saatdan sonra uğurla bitir. Müharibə Rusiya, Belorusiya, Polşa, Çexoslovakiya, Almaniyada döyüş yolu keçən Vəli Axundova dinc həyatın dəyərini də öyrədir, bu həyat üçün daha çox çalışmağı da...

- Müharibədən sonra...

- Müharibədən Bakıya qayıdan atam ilk olaraq anamgilə gəlib. Bu məqama çatmaq üçün bir neçə il əvvələ qayıtmalıyam.

- Qayıdaq...

- Vəli Axundovla Sara Ağayeva, yəni atamla anam Şamaxinka adlanan məhəllədə qonşu olublar. Atam Bakı Sənaye Texnikumuna daxil olanda qonşu qızı da burada görür və sevir. Sonra hər ikisi Tibb İnstitutuna daxil olub. Bu illər ərzində heç biri öz hissini bildirməyib. Sonuncu kursu bitirəndə müharibə başladığından Vəli Axundov həkim kimi cəbhəyə getməzdən əvvəl anama ürəyini açıb hisslərini bildirir və ondan soruşur ki, məni gözləyəcəksənmi? Demə, anamın da könlü varmış, "gözləyəcəyəm" deyir. Və müharibədən qayıdan Vəli Axundovun ilk olaraq Sara Ağayevagilə getməyinin səbəbi də elə bu idi. Ona deyiblər ki, Sara təyinatla Göyçaya işləməyə gedib. Atam dərhal Göyçaya yollanır, lakin burada da onu tapa bilmir. Xəstəxanada Saranın ucqar kəndlərin birində olduğunu deyirlər. 30 yaşlı gənc düşünmədən həmin kəndə tərəf yol alır. 1-2 saatdan sonra görür ki, qarşıdan atın belində arıq, günəşdən rəngi qaralmış bir qız gəlir. Və bu qız sonralar mənim anam olacaq Sara xanım idi...

- Sara Ağayeva...

- Bəy nəslindən olan Sara Ağayeva kübar tərbiyə sahibi idi. Rəsm çəkir, pianoda gözəl ifa edirdi. Atası, yəni babam Hüseyn bəy Şuşa bəylərindən olan Mirzə Həsən bəyin oğlu, siyasi xadim Əhməd Ağaoğlunun qardaşı olub. Atamla birlikdə 36 il ömür yaşayıblar. Ömrünün sonunda anam atama dedi ki, yürüdüyümüz bu 36 ildə yer kürəsini bir neçə dəfə fırlanmaq olardı. Amma 36 il mənim üçün 36 saniyə kimi ötüb keçdi. Elə bilirəm, hər şey dünən başlayıb. Bir-birinə münasibətdə o qədər səmimi, mədəni idilər ki, heç vaxt onların arasında bir inciklik olduğunu görmədik. Evin kiçiyi idim deyə, məni çox əzizləyərdi valideynlərim.

Sara xanım o qədər sadə, saf, həlim insan idi ki, diqqətindən hamıya pay düşərdi. Ürəyi rəhmli, əli verimli olub daima və bu xüsusiyyətləri biz bacı-qardaşa kiçik yaşlarımızdan aşılaya bilib. Bir dəfə yeni dərs ilində anam qardaşıma Moskvadan gətirilən təzə məktəbli formasını geyindirib məktəbə yola salıb. Qardaşım isə evə əynində nimdaş bir geyimdə gəlib. Çaş-baş qalan anam soruşub ki, bəs sənin təzə forman hanı? Oktay "Dostumun daha çox ehtiyacı vardı o formaya, ona verdim" deyərək, üstündən keçib. Axşam Sara xanım Vəli müəllimə məsələni danışanda "Normal oğlan böyüyür" deyə, fikrini konkret bildirib.

- İndi də, bəlkə geriyə dönək...

- İnsanın kökünə bağlılığı onun şəxsiyyətini də müəyyənləşdirir, o üzdən bu detallara varırıq. Mən seçdiyim yola görə heç vaxt təəssüflənmədim. Sənətşünaslıq məni elə bir əhatəyə saldı ki, burada insan məmnuniyyətlə, böyük həzz və həvəslə mövcud olur. Konservatoriya musiqişünasları sənətşünaslığın bütün sahələri üzrə yetişdirirdi. Musiqi fənlərindən əlavə, biz təsviri incəsənəti, teatr tarixini ciddi şəkildə öyrənirdik. Tələbə Elmi Cəmiyyətində tanınmış məşhur müəlliflərin yeni əsərlərini mütəmadi müzakirə edirdik. Yəni təmayülləri öyrənməklə yanaşı, bizim üçün təcrübə toplamağa da şərait yaradılmışdı. Konservatoriyanı bitirəndən sonra təyinatımı Elmlər Akademiyasının Memarlıq və İncəsənət İnstitutuna aldım. Atam artıq akademiyanın vitse-prezidenti vəzifəsində çalışırdı. Eşidəndə ki, kiçik elmi işçi vəzifəsinə işə qəbul olunmuşam, qəti etiraz edib, qoy elə ən kiçik vəzifədən başlasın deyibmiş. Beləliklə, əmək fəaliyyətimə mən kiçik laborant kimi başladım. Mən elə bir möhtəşəm elmi məkana düşmüşdüm ki, bura təsviri və tətbiqi-dekorativ incəsənətin, kino, teatr, memarlıq, şəhərsalma sahələrinin ən güclü imzaları cəm olmuşdu. Bununla da tale mənə zəngin milli mədəniyyətimizi izləmək, öyrənmək, görkəmli sənətşünaslarla ünsiyyətdə olmaq şansı verirdi. Elmi sahədə isə mən məşhur filosof, filoloq, tarixçi və şərqşünaslarla tanış ola bildim. Və həm məzmunca, həm də rütbəcə daha da böyüməyə başladım... Bu elm ocağında aspiranturaya qəbul olunub, burada da "Arif Məlikovun simfonuk yaradıcılığı" mövzusunda namizədlik dissertasiyamı müdafiə etdim. Doktorluq işimi də elə burada başladım. Amma tale mənim üçün başqa sürprizlər hazırlayırmış...

- Çox maraqlı...

- Maraqlısı budur ki, 2000-ci ildə məni Mədəniyyət Nazirliyinə dəvət etdilər. O ərəfədə Azərbaycan Avropa Şurasına daxil olmağa hazırlaşırdı. Qaydalara görə, hər ölkə iqtisadiyyat, səhiyyə, mədəniyyət, insan haqları və başqa sahələr üzrə milli məruzə təqdim etməliydi. Digər ölkələrin təcrübəsini öyrənmək üçün ingilis dilini bilən sənətşünasa ehtiyac vardı. Beləliklə, seçim mənim üzərimdə dayanıb. "Compendium: cultural policies and trends" milli məruzəmizin ilkin variantını hazırladım. Sonra isə irimiqyaslı layihə hazırlığının koordinatorluq mərhələsi başladı və beş Avropa, 27 nəfər milli ekspertlərimizi işə cəlb etdik. Hazırlıq ərəfəsində anladım ki, belə vacib, əhəmiyyətli, böyük bir işin keyfiyyətli həlli üçün çalışqan, yaradıcı, yeni şəraitdə düşünüb və hərəkət etməyi bacaran gənclərdən ibarət komanda yığmaq vacibdi. Və beləcə, mənim elmi fəaliyyətim təcrübə mərhələsinə keçdi. O zaman mədəniyyət naziri Polad Bülbüloğlu mənə yeni yaradılan və Avropa standartlarına uyğun fəaliyyət göstərəcək Siyasi Mədəniyyət İdarəsinə rəhbərlik etməyi təklif etdi, kadr seçimində mənə tam sərbəstlik verildiyindən həvəslə işə başladım. Artıq bunun üstündən xeyli zaman keçib və bu gün əminliklə deyə bilərəm ki, seçdiyim gənclərin hamısı etimadı doğrulda bildi. İndi onların arasında fövqəladə və saləhiyyətli səfir də var, millət vəkili də, institut direktoru da, nazirlikdə şöbə müdiri və böyük şirkətlərdə analitik olan da. Bu, bizim ilk və son işimiz olmadı. Bu komanda ilə onlarla beynəlxalq layihələrdə iştirak etdik. Təkcə ölkəmizdə deyil, Avropa Şurasında da ən öndə olmağı bacardıq.

- Amma təklif son olmadı...

-Elədir. 2006-cı ildə mədəniyət naziri Polad Bülbüloğlu Azərbaycanın Rusiyadakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri təyin edildi və mənə humanitar məsələlər üzrə müşavir vəzifəsini təklif etdi. Düşündüm ki, zamanında Moskvada təhsil almaq arzusu ilə yaşayan mənim üçün bu bir şansdır. Üstəlik, indi mənim Azərbaycan uğruna görülə biləcək mühüm işlərə imza atmaq kimi bir vəzifəm vardı. Qısası, gəldik Moskvaya. Ömrümün son 15 ili bir kitaba belə sığmaz. Yüzlərlə layihə həyata keçirdik. Konsertlər, sərgilər, tamaşalar, iki ölkə arasında genişmiqyaslı mədəniyyət günləri, tələbələrin, elm və mədəniyyət xadimlərinin mübadiləsi, Bakıda humanitar forumlar, yaradıcı ziyalıların Dövlətlərarası Humanitar Əməkdaşlıq Fondunun xətti ilə keçirilən forumları, daha nələr, nələr... Görkəmli elm və mədəniyyət xadimlərimizin Rusiyada təşkil edilən yubiley tədbirlərinin hər biri unudulmaz xatirədir. Eyni zamanda gənclərlə iş və təhsil də mənim nəzarətimdə olduğundan, Rusiya Azərbaycan Gənclər Təşkilatının yaranmasında, tələbələrin bütün sahələr üzrə problemlərinin çözülməsində yaxından iştirak etmişəm, çünki xaricdə təhsil alan hər kəs müxtəlif maneələrlə qarşılaşır. İşimin ən çətin tərəfi səhiyyə ilə bağlı idi. Xəstəxanalara, səhiyyə təşkilatlarına tez-tez baş çəkməli olurdum.

- On beş ilin yaddaqalan parlaq səhifələrindən danışaq...

- Bir neçə müəllif layihələri yaddaşımın ən parlaq səhifələridir. Musiqi evində baş tutan "Azərbaycan cazının üç nəsli" qala-konserti, Vaqif Mustafazadənin İqor Butmanın klubunda keçirilən xatirə gecəsi və Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi ilə reallaşan "YUNESKO şedevrləri Moskvada: Azərbaycan muğamı" adlı möhtəşəm layihə unudulan deyil. Fəxr edirəm ki, Moskvada öz həmkarlarım - mədəniyyət üzrə məsləhətçi və attaşelərin, digər diplomatik missiyalı mədəniyyət mərkəzlərinin direktorları arasında diplomatik klubun yaradılması təşəbbüsünü mən irəli sürmüşəm. Belə klublar əvvəllər fövqəladə və səlahiyyətli səfirlərin səviyyəsində mövcud olub. "Sunergy Art"ın direktoru ilə birlikdə Avropa İttifaqı, Latın Amerikası, V4, Şərqi Asiya və Afrika ölkələrini bir xətt üzrə birləşdirə bildik. Məlum oldu ki, heç demə, bu kommunikasiyaya böyük ehtiyac varmış. Öz fəaliyyət sahəsində kommunikativ əlaqələr yaratmaq hər diplomatın başlıca vəzifəsidir. Xoşbəxtlikdən bu şəbəkəni təkcə diplomatların deyil, mədəniyyət xadimləri, teatr, muzey, kitabxana, şəkil qalereyalarının direktorları, eləcə də yaradıcı ali təhsil ocaqlarının arasında yarada bildik. Yalnız bir şeyə təəssüf edirəm ki, bu illər ərzində Moskvada Azərbaycan Mədəniyyəti Mərkəzi açılmadı. Halbuki belə bir mərkəz ölkənin simasının tanınması istiqamətində peşəkar səviyyədə çox mühüm işlər görə bilərdi...

- Azərbaycan mədəniyyəti bu gün...

- Biz möhtəşəm bir mədəniyyətin varisləriyik. Biz qeyri-adi zəngin musiqili folklora, professional bəstəkar musiqi xəzinəsinə sahibik. Klassik musiqini gözəl ifa edən böyük bir nəsil yetişib, fantastik istedada malik caz ulduzlarımız artıq dünyada məşhurdurlar. Muğam sənətinin inkişafı göz qabağındadır. Rusiyada təsviri incəsənətimizə, xalça sənətimizə inanılmaz heyranlığın canlı şahidiyəm. Bu gün ölkəmizin çox yaradıcı muzeyləri yüksək göstəricilər əldə edib. Lakin çatışmazlıqları görməzdən gəlmək olmaz. Kino və teatr sahəsində problemlər hələ də az deyil.

Etiraf etmək lazımdır ki, bu gün bizim ən yaralı yerimiz televiziyalardır. Kütləni öz təsiri altına salan bəzi kanallar istədiklərini öz baxış bucağından insanlara təqdim edir. Mədəniyyəti, etikanı təbliğ etmək əvəzinə, şou adlandırdıqları proqlamlarla təkcə zövqləri korlamır, deyərdim ki, ədəb çərçivəsindən də kənara çıxır. Burada AzTV, Mədəniyyət kanalı, İTV, Xəzər, CBC televiziyalarının daşıdıqları məsliyyəti dərk edərək səviyyəli proqlamlarla tamaşaçı qarşısına çıxması, efir mədəniyyəti nümayiş etdirməsi təqdirəlayiqdir.

Məni çox narahat edən el arasında "bayağı musiqi" adlanan mahnılardır. Sosial şəbəkələrdə rekord vuran bu ifalar Azərbaycan musiqisinə böyük zərbə vuran ləkədir.

- Söhbətimizə Əhməd bəy Ağaoğlu ilə davam edək...

- Əhməd Ağaoğlu anamın doğma əmisi olub. Baxmayaraq ki, anam əmisini heç vaxt görməyib, amma evimizdə onun haqqında söhbətləri çox eşidirdim. Yadımdadır, anam əmisi haqqında danışanda həmişə "Firəng Əhməd" deyərdi. Onun beş övladından böyüyü Sürəyya xanım Şuşada, üçü Bakıda, biri isə İstanbulda anadan olub. Şuşada "Realnı məktəbi" bitirən ilk azərbaycanlı olub Əhməd Ağaoğlu. Ümumiyyətlə, Əhməd Ağaoğlunun həyatında ilklər bir-birini əvəz edib. Sarbonna Universitetində təhsil alan ilk azərbaycanlı, həmin Şuşa Realnı məktəbində fransız dilindən dərs deyən ilk müəllim. Elə buna görə də el arasında onu "Firəng Əhməd" deyə çağırıblar. Əhməd bəy Ağaoğlunun zəngin irsi, geniş ictimai fəaliyyəti olub. Onun xidmətlərini, fəaliyyətini nəzərə alıb ötən il "Əhməd Ağaoğlu Araşdırmalar Mərkəzi" İctimai Birliyini yaratdıq. Birlik qarşısına böyük məqsədlər qoyub. Şuşada onun Mənzil-Muzeyini yaratmaq ən böyük istəyimizdir. Şuşaya səfərim zamanı mən o evi tapdım. Düzdür, ev acınacaqlı vəziyyətdədir, amma əldə olan şəkillər əsasında onu bərpa etmək mümkündür. Ağaoğlu ilə bağlı kifayət qədər sənəd və materiallar var, Türkiyə tərəfi də bu məsələdə yardım edəcəklərinə söz verib. Mən bütün materialları hələlik Tarix Muzeyinə vermişəm və inanıram ki, bu qiymətli xəzinə öz ünvanında, yəni Ağaoğlunun Mənzil-Muzeyində son ünvanını tapacaq. İstəklərimdən biri də Şuşa Realnı məktəbinə onun adının verilməsidir, çünki oranı bitirən ilk azərbaycanlı şagird və sonra həmin məktəbdə dərs deyən yenə də ilk azərbaycanlı müəllim o özü olub. Zənnimcə, bu, yetərli fakt kimi nəzərə alına bilər. Ağaoğlunun fəaliyyət dairəsini əhatə edən sahələr müxtəlif olub - siyasi, ədəbi, tarixi, dini. Cəmiyyət olaraq nəzərdə tutduğumuz fikirlərdən biri də bu sahələr əsasında "Ağaoğlu məclisi"ni yaratmaqdır. İstəyirəm ki, bu məclisə toplaşanlar müxtəlif məsələlər ətrafında fikir mübadiləsi aparsınlar. Əhməd Ağaoğlu iki dövlətin siyasi xadimi, siyasətçisi olub. Jurnalist, pedaqoq, yazıçı, türkoloq kimi geniş fəaliyyət dairəsilə misilsiz xidmətlər göstərib. Türkiyənin Cümhurbaşqanı cənab Ərdoğan Şuşaya səfərində Xurşidbanu Natəvanın, Üzeyir Hacıbəylinin, Bülbülün adı ilə yanaşı, Əhməd bəy Ağaoğlunun da adını çəkdi. Bu, mənim üçün çox şərəfli, unudulmaz məqam oldu.

Onun bütün əsərlərinin tam külliyyatının çap edilməsi də məqsədlərimizdən biridir.

- Əhməd bəyin övladları...

- İstanbulda konfransda çıxış edərkən mən belə bir fikir səsləndirdim: Azərbaycan əsilli Ağaoğlular nəslinin Türkiyə ictimai və siyasi həyatında böyük xidmətləri olub. Əhməd bəyin Şuşada dünyaya gələn böyük qızı Sürəyya xanım Türkiyənin ilk qadın vəkili olub. Oğlu Səməd Ağaoğlu Adnan Menderes hökumətində Baş nazir müavini vəzifəsində çalışıb, üç dəfə Türkiyə Böyük Millət Məclisinə deputat seçilib. 1960-cı ildə 27 may dövlət çevrilişi ilə əlaqədar Səməd Ağaoğlu həbs olunub və ona ölüm cəzası kəsilib. Sürəyya xanım vəkil kimi qardaşının müdafiəsinə qalxıb və ölüm hökmü ömürlük cəza ilə əvəzlənib. Bir müddətdən sonra amnistiya ilə azadlığa buraxılıb. İkinci qızı ilk qadın millət vəkili olaraq Qars və Manisadan iki dəfə səs toplayıb. Daha bir oğlu erkən dünyasını dəyişib və İstanbulda anadan olan sonuncu qız övladı uşaq həkimi olub. İlk dəfə 1981-ci ildə Sürəyya Ağaoğlu Azərbaycana gəlib. O, məni dəfələrlə dəvət etsə də, yalnız 1988-ci ildə Türkiyəyə gedə bilmişəm.

Sürəyya xanım Kimsəsiz Çocuqlar Evi yaradıb. Ona aid olan böyük bir sahəni icarəyə verib və həmin ərazidə möhtəşəm biznes mərkəzi tikilib. Əvəzində deyib ki, bir fond yaradılsın və ordan kimsəsiz uşaqlara təqaüdlər verilsin. Artıq 33 ildir Sürəyya xanım dünyasını dəyişib, lakin fond bu gün də fəaliyyətini davam etdirir.

- Nigar Axundovanın övladları...

- İki qızım var. Böyüyü bizdən çox uzaqdadır - Amerikada yaşayır. Anamın adını daşıyan kiçik qızım Sara Sürəyya xanımın ideyalarını Azərbaycanda hayata keçirmək arzusundadır, Sürəyya xanımın adına bir sığınacaq evi yaratmaq fikrindədir. Düzdür, çox ağrılı bir işdir, hər kimsəsiz uşağın həyatı bir faciədir. Bunu görmək, hiss etmək möhkəm iradə və dözüm tələb edir. Lakin qızım bu yolu tutubsa, mən də sona qədər onun yanındayam.

- Hamımızın həyatındakı 44 gün...

- Bu, mütləq olmalı idi, çünki düşmən başqa seçim buraxmadı. Şuşaya gedərkən öz-özümə düşünürdüm ki, sonunda ölüm olduğunu bilə-bilə oğullarımız gözüyumulu, düşünmədən bu yola getdilər, çünki sərhəd deyilən bir cizgi artıq pozulmuşdu, millətin səbr kasası daşmışdı. Biz Vətən müharibəsi apardıq. Biz haqq-ədalət müharibəsi apardıq. Biz elə bir yola çıxdıq ki, geriyə dönüşü yox idi. İnanıram ki, lazım gəlsə, biz cəsarətlə bu yolu yenə də gedə bilərik. 44 gün ərzində dövlət başçısının, Ali Baş Komandanın saysız çıxışları, dünya mediasına, müxtəlif kanalarla sanballı müsahibələri, verilən suallara tutarlı və ətraflı cavabları oldu. Onun dediyi "Şuşa, sən azadsan..." sözləri bu gün də məndə həyəcan doğurur.

- Vətən üçün darıxanda...

- Mən 15 il Vətəndən kənarda yaşadım. Böyük və çox məsuliyyətli yük vardı çiyinlərimdə. Elə məqamlar olurdu ki, həmin anda Vətənimdə olmaq istəyirdim. Bax, o zamanlar harayıma gələn Azərbaycan musiqisi olub - mənə doğma, əziz olan, mənə təsəlli verən musiqimiz...

Tamilla M-zadə

525-ci qəzet.- 2022.- 10 dekabr.- S.10-11.