Eldar Mikayılzadənin "Yaranış"ı

Esse

Xalçaçılıq sənəti əsrlər boyu xalqımızın məişətinin və milli mədəniyyətinin ayrılmaz hissəsi olub. Müxtəlif ornamentlərlə və təsvirlərlə bəzədilən xovlu və xovsuz xalçalar sanki bizi bu gündən alıb keçmişə aparır. O çağlarda xalçaya özgə sevgi var idi. O xalçaların hər naxışında, hər ilməsində bir ürəyin hekayəti dillənər, tariximiz, folklorumuz, bayatılarımız obrazlara çevirilərdi. Xalçalara baxanda gah kövrəlir, gah düşünür, gah da gülümsəyirik. Çünki onun zahiri aləmi bizi cəlb edir, daxilində, ruhunda gizlətdiklərinə məftun oluruq.

Əcdadlarımızın bizlərə mirası olan bu zəngin irsi yaşadanlar isə bu sənətin aşiqləridir. Azərbaycan xalçaçılıq sənətinin usta sənətkarlarından biri də xalçaçı-rəssam, Azərbaycanın Xalq rəssamı Eldar Mikayılzadədir.

Azərbaycan xalça sənətinin inkişafında misilsiz ximdətləri olmuş Eldar Mikayılzadə 1956-cı ildə Bakının Əmircan kəndində anadan olub. Uşaq yaşlarından təsviri sənətə maraq göstərən E.Mikayılzadə əvvəlcə Bakı Rəssamlıq Məktəbində, sonra isə Leninqrad (Sankt-Peterburq) Rəssamlıq Akademiyasında təhsli alıb. Eldar Mikayılzadənin "Yaranış", "Dörd fəsil", "Cənnət quşları", "Ağaclı", "Bəndi-rumi", "Təbriz" kimi əsərləri orjinal və çoxşaxəli üslubu ilə qədim xalçaçılıq sənətimizin inkişafına böyük töhfələr verib. Bu xalçalar hazırda Heydər Əliyev Mərkəzində "Azərbaycan xalçası - ilmələrin rəqsi" adı altında sərgilənir.

Eldar Mikayılzadə öz yaradıçılığında keçmişdən, xalqımızın mədəni-irsi köklərindən güc alan sənətkarlardandır. Sənətkarın bu yazıda bəhs edəcəyimiz "Yaranış" xalçasının da leytmotivini məhz ənələlərə bağlılıq prinsipləri təşkil edir. Hər şeydən əvvəl onu qeyd edək ki, bu, rəssamın sözügedən mövzuya ilk müraciəti deyil. O, ilk dəfə bu mövzuya keçən əsrin 80-ci illərində toxunmuşdu və Frankfurtda keçirilən Beynəlxalq Xalça sərgisində qızıl medala layiq görülmüşdü.

Həyat torpaqdan başlayıb göylərə yüksəldiyi kimi "Yaranış" da sanki xalçanın alt hissəsindən başlayır. Əsəri maraqlı edən digər bir cəhət təsvirin hana üzərində qurulmasıdır. Bu çoxfiqurlu kompozisiyanı bir neçə addım kənardan, geniş planda seyr edəndə gözlərimiz önündə Soltan Məhəmməd yaradıcılığı canlanır. Həmin anda içimizdən bir səs gəlir: "Bu, bizik". Bu kompozisiyada azərbaycanlıların gündəlik məişət səhnələri təsvir olunub.

"Yaranış"ın aşağı hissədə çobanların qoyun otarması, nehrə çalınması, südün sağılması bizə doğma olan təsvirlərdir. Biraz yuxarıda isə yunun qırxılması, çayda yuyulması, çırpılması, daranması, əyrilməsi süjetləri ilə rastlaşarıq. İnsanlar yeni toxunacaq xalça və xalçalar üçün hazırlıq görürlər.

Səyahətimizdə növbəti dayanacağımız yeni xalça üçün təbii boyağın hazırlanması və ipin boyadılması səhnəsidir. Ətrafımdakı atmosfer sanki toxucuların az sonra başlayacaqları maraqlı işin həyəcanından xəbər verir. Nəhayət, bir qədər də yuxarı hissəyə baxdıqda hadisələr daha geniş aspektdən müşahidə edilir. Yuxarı sağ küncdəki süjetdə ulaqla bazara xalça satmağa gedən atasının onu özü ilə aparmadığı üçün ağlayan, soldakı süjetdə isə atanın uğurlu alış-verişdən sonra dəvə ilə dönüşünə sevincdən oynayaraq reaksiya verən uşaqların təsviri öz uşaqlığımızla müəyyən mənada bağlılıq yaratmağımıza səbəb olur. Rəssamın səhəri günəşli, axşamı isə aylı təsvir etməsilə zamanın konkretliyinə vurğu etməsi də diqqətçəkəndir. Yekunda zirvədən xalçanın mərkəzi hissəsinə baxsaq, maddi-mədəni nümunələrin vəhdətinin özündə əks etdirən bir ailə təsvirini görə bilərik.

Eldar Mikayılzadənin "Yaradılış" xalçası sadəcə xalça istehsalının bəsit, ardıcıl proseslər zəncirinin təsvirindən ibarət deyil, əsər bütövlükdə birlik ideologiyasını tərənnüm edir. Bu ideya izləyicilərə ailə fəlsəfəsi üzərindən təqdim olunur. Xalçaçı rəssam "Yaranış"la bizi biz edən yaranış prosesinə işıq tutur.

Günel ZAUR

Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Akademiyası magistraturasının I kurs tələbəsi

525-ci qəzet.- 2022.- 13 dekabr.- S.16.