ŞUŞANAMƏ
"Şuşa"
sözünün etimologiyasını müxtəlif cür
yozanlar var: bəziləri üçün bu -
"şüşə" (saf havasına, eləcə də
ərazisinin çox hissəsinin şüşə kimi hamar
olmasına görə), bəziləri üçün
"Şu" tayfasının məskən
saldığı bir yer, bəziləri üçün... və
sairdir.
Mən də
öz versiyamı irəli sürmək cəsarətində
bulunmaq istərdim: qazax dilində "şeşe" -
"ana" deməkdir və bu baxımdan Şuşa
elə bizim şeşemiz - anamızdır.
Ancaq o da
var ki, Vaqifin, Zakirin dövründə Azərbaycan
yazılı ədəbi dilində "Şuşa" -
"Şişə" kimi yazılırdı və
"şişə" də elə "şüşə"
deməkdir.
Məşhur
rəvayətdir ki, türk oğlu türk olan, ancaq farsca
yazıb-oxuyan Ağa Məhəmməd şah Qacar
Şuşanı mühasirəyə alanda onun saray şairi
İbrahim xanı qorxutmaq üçün farsca bir beyt
şeir yazıb oxun ucuna bağlayaraq qalaya
atmışdılar; indiki terminlə desək, bir növ SMS
göndərmişdilər.
Qaynaqlarda
həmin beyt bizə bu şəkildə gəlib
çatıb:
Ze məncəniğe
fələk sənge fetne mibarəd,
To əbləhane gerefti miyane şişe ğərar.
(Fələyin
mancanağından fitnə daşı yağır,
Sənsə axmaqcasına şüşənin
ortasında dayanmısan.)
Molla Pənah
Vaqif də yanından yel ötməmiş yenə farsca bir
beyt cavab yazıb şahın ordugahına "SMS" çəkmişdi:
Gər
negəhdare mən anəst ke mən midanəm,
Şişera dər bəğəle səng negəh
midarəd.
(Əgər
mənim gözətçim mən bildiyimdirsə,
Şüşəni daşın qoynunda qoruyar.)
Çox layiqli və gözəl cavabdır; bir "əmma"sı
var: hədə hansı vəzn və qafiyə ilə
yazılıbsa, cavab da həmin formatda olmalıdır, halbuki
Vaqifin cavabındakı "midarəd" qafiyəsi hədə
beytindəki birinci misra ilə uyğun gəlir. Deməli, hədənin
misraları dəyişik verilib və əslində belə
olmalı idi:
To əbləhane
gerefti miyane şişe ğərar,
Ze məncəniğe
fələk sənge fetne mibarəd...
Molla Pənah
Vaqifin kiçik müasiri, görkəmli Azərbaycan
şairi Qasım bəy Zakirin də
yaradıcılığında "Şuşa" oykonimi məhz
"Şişə" kimi yazılmışdır. Onun Mirzə Fətəliyə göndərdiyi mənzum
məktubdan bunu görmək olar.
Hər
necə olsa, əsas odur ki, Şuşa var
və Şuşa bizimdir, Şuşa - Azərbaycandır. Amma
bu günü otuz il həsrətlə
gözlədik. Nə yaxşı ki,
nağıllarımızdakı kimi AĞ ATLI OĞLAN gəldi
və Qarabağımızı, Şuşamızı murdar əjdahanın
qanlı caynaqlarından xilas etdi.
Əlbəttə, "Qarabağ - Azərbaycandır! Və nida işarəsi!"
deyən Müzəffər Ali Baş Komandanın ən
böyük nida işarəsi məhz Şuşa
oldu!
Hələ
biz uşaq olanda gözəl müğənnimiz Hüsnü
Qubadov "Şuşa yaylağı" adlı
mahnısı ilə bu şəhəri bizə sevdirmişdi:
Ana Vətənimsən,
Eşqim
diləyimsən,
Mənim
ürəyimsən,
Şuşa
yaylağı!
Başqa
bir gözəl müğənnimiz Yaşar Səfərov da
onun səsinə səs verirdi:
Hər
yay sənin yaylağına
uçub
gələn azad quşam,
Nə
gözəlsən, mənim Şuşam,
Camalına
vurulmuşam!
Böyüdük,
ali məktəb bitirdik, müəllim
işləmək üçün təyinatla o tərəflərə,
ancaq bir qədər şimala - Kəlbəcərə getdik və
iş elə gətirdi ki, mən Şuşanı görməmiş
Şuşa düşmən tapdağına düşdü.
O zaman mən ürəyim yana-yana bu cür misraları yazmışdım:
Mən
Şuşanı görməmişəm,
Şuşanı
mənə göstərin!
Dağ
başından uçuruma
Düşəni
mənə göstərin!
Bu yoldan
yüküm gedəcək,
Dərdimi çəkim, gedəcək.
Önümüzdə
kim gedəcək -
Paşanı
mənə göstərin!
Kim göstərməliydi ki?! Əlbəttə, Ana Tarix! Vətən
Tariximiz! Qəhrəmanlıq Tariximiz! Qələbələr
Tairixmiz!
Paşa gəldi, Ali Baş Komandan gəldi və Ulu
öndərin vəsiyyətini - Şuşanı,
Qarabağı əsl sahibinə, Azərbaycan xalqına
qaytarmaq vəsiyyətini şərəflə, şanla,
şöhrətlə yerinə yetirdi. Və Vaqif
Poeziya Günlərində Müzəffər Ali Baş
Komandanın sayəsində mən nəhayət ki,
çoxdankı arzuma - Şuşanı görmək arzusuna
qovuşdum.
***
İllər,
onillər, yüzillər keçəcək, Şuşa
ildən-ilə deyil, gündən-günə gözəlləşəcək,
dünyanın ən məşhur kurortlarından biri kimi
milyonlarla turist qəbul edəcək, yüzlərlə
söz-sənət adamının ilhamını coşduracaq,
onlarla "Şuşanamə"lər yazılacaq.
Mən də
bu kiçik, bəlkə də ilk "Şuşanamə"ni
elimə-obama, xalqıma-millətimə ərməğan edərkən
bir daha bu gözəl günləri bizə nəsib etdiyinə
görə, 2022-ci ili şəhərin 270 illik yubileyi
münasibətilə "Şuşa İli" elan etdiyinə
görə, dünya millətləri arasında
başımızı uca, dilimizi iti etdiyinə görə
Müzəffər Ali Baş Komandana, bir zamanlar türkün
dahi oğlu Mustafa Kamal Paşaya deyilmiş sözləri
iqtibas edərək:
YAŞA!
YAŞA! MİN YAŞA!
İLHAM
ƏLİYEV PAŞA!
MİLLƏTİN,
ƏSKƏRİN,
BAYRAĞINLA
MİN YAŞA! - deyirəm.
***
Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti, Ali Baş Komandan İlham
Əliyevin Sərəncamı ilə elan edilmiş
"Şuşa İli"nə ithaf edilir.
"ƏZİZ ŞUŞA! BİZ QAYITDIQ!"
Ay
ağalar, gəlin sizə söyləyim:
Baş
tacıdır bizim zəfər Şuşanın!
Başımıza
min il qaxınc olardı,
Yolu bağlı qalsa əgər Şuşanın.
"Şuşanı
al!" komandası gələndə,
"Yarasalar"
qarğaları dələndə,
Fəğan
etməz "Xarıbülbül" çəməndə;
Bağlarında
gülləri tər Şuşanın!
Bizim
dağlar igid doğan, nər doğan,
Bu nərlərə
tay olarmı hər doğan?
Qəşəh
demiş Rəcəb Tayyib Ərdoğan:
"Dumanı da gülümsəyər
Şuşanın!"
Ağ yel
kimi dərə keçib, dağ aşıb,
Sinəsilə
sal qayaya dırmaşıb,
Aslan kimi
kükrəyibən qarmaşıb,
Toyuna can
saldı nəmər Şuşanın!
Yağıların
zəhər qatdıq aşına!
Müjdə
verin İstanbul qardaşına!
Türkiyəylə
Azərbaycan başına
Zəfər
günü zər səpələr Şuşanın!
Anıb
şəhidləri gözü dolsa da,
Qoynunda
bir daha olmaz qan-qada!
Kirs
dağın başını duman alsa da,
Bundan belə
üzü gülər Şuşanın!
Alnında
vüqarı, nuru üzündə,
Düşmən
zingiltisi məğrur izində,
Komandan gəzəndə
Cıdır düzündə,
Saf ürəyi
dağa dönər Şuşanın!
12.12.2020
BİZİM
Yeri,
düşmən, yeri get! Yer də bizim, yurd da bizim!
Təslim
oldun, di kiri! Sülh də bizim, şərt də bizim!
Bəsdi
çaqqalsayağı saldın ulartı cahana -
Şirimiz
nərə çəkərkən ulayan qurd da bizim!
Kiməsə
arxalanıb quyruğunu çox bulama -
Bil ki,
quyruqkəsənik - tut da bizim, xırt da bizim!
Nooldu bəs Anna, bizi dəvət edirdin Şuşaya?
Şuşada
biz içirik - çay da bizim, tort da bizim!
Doğrudan
da quduran qırx günə qalmaz dedilər:
Qara
gün qabladığın gün sayı qırx dörd də
bizim!
Gah ipək,
gah da poladdır qocaman türkün əli:
Qonağa
yumşaq olan, düşmənə çox sərt də
bizim!
Elə
bil, ömrünü verdin bada, Teymur, daha sus -
İzimiz
qalmasa sözdən anamız yurdda bizim...
23.05.2021
DƏMİR
YUMRUQ
Əgər
bilmək dilərsənsə, DƏMİR YUMRUQ nədən
doğmuş:
Dəmir
yurddan, dəmir eldən, dəmir iradədən doğmuş!
Duman
çökdürmək istərkən elin başına
düşmənlər,
Yarıb
zülmətləri çıxmış, günəştək
zirvədən doğmuş!
Elin
yaddaşı ölməz ki, həmişə dumduru, şəffaf,
Dədəm
Qorqud kitabından, nağıl, əfsanədən
doğmuş!
Gələndə
dar günü yurdun, oyanıb canlanır yaddaş,
Deyərsən
bəs çinarlardır, palıdlardır, çəmən
doğmuş!
Anamızdır
Vətən, ancaq hücum etdikdə namərdlər,
Xilaskar ərləri
bil ki, Vətən əkmiş, Vətən doğmuş!
Xoş
olsun halına yurdun, gəlib ilhama, qeyrətdən
Dəmir
yumruqlu sərkərdə, müzəffər bir ərən
doğmuş!
Sənin
də adının əsli dəmirdir, Teymur, ancaq ki,
DƏMİR
YUMRUQ vuran yerdə sənə həm bir qələm
doğmuş...
27.09.2021
DEYİL!
Beli
sınmış yağının! Yoxsa
yalandırmı? - Deyil!
Neçə
min il bu zəfər, söylə,
solandırmı? - Deyil!
Elə
sovduq suyunu, damcıya həsrətdi yağı!
Düşmənin gölməçəsi, arxı
dolandırmı? - Deyil!
Elə dəydi
bu dəmir yumruğumuz boş başına,
Ağıl adlı orada nəsnə qalandırmı? - Deyil!
Çəkdi
Bayraktarımız çünki zəhər dişlərini!
Bu ilan kimlərisə bir də çalandırmı? - Deyil!
Bu qədər
zərbə yeyib, dərsini əzbərləməyib;
Pis əməldən daşınıb peşman
olandırmı? - Deyil!
Dalğalansın
ana göylərdə zəfər bayrağımız!
Düşmənin cındası bir də
ucalandırmı? - Deyil!
ÖNDƏRİM
it kimi qovdu ana yurddan yağını!
Daha innən belə Teymur qocalandırmı? - Deyil!
27.11.2020
MÜZƏFFƏR
LİDER
Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti, Ali Baş Komandan İLHAM
ƏLİYEVİN şanlı doğum gününə!
Gur alovla
yanacaqdır gecə-gündüz şamımız,
Vətənə
sayə salır hər nə qədər İLHAMIMIZ!
Ana torpaq
bala dərdilə yaman qəmgin idi;
Uzaq oldu qəmimiz,
gəldi bizim bayramımız!
Ulu
Tanrım, ONA yar ol, ODUR öz xalqına yar,
Belə bir RƏHBƏRƏ qurban necə getməz
canımız?
Yumruğuyla
belini qırdı o namərd yağının,
Kim deyirdi qalacaq yerdə bizim pak qanımız?!
Hələ
bir böylə zəfər görməmiş idi Ana Yurd,
Neçə
min böylə zəfər çalmağa var
imkanımız!
ULU
ÖNDƏR ocağından ucalıbdır bu alov,
Bu odun
istisinə isinirik biz hamımız!
Nə
gözəl günlərə yetdin, şükür olsun,
Teymur,
Sabahın
eşqi ilə çox coşacaq ilhamımız!
24.12.2020
NOOLDU BƏS?!
"Yol çəkirdin, nooldu bəs?!" - Bağlandı var-yox
yolların!
Tüklərin
bir-bir yolundu, düşdü heydən qolların!
"Qonşu haqqı - Tanrı haqqı!" - söyləmiş
Qorqud Atam,
Tapdadın
haqqı, az oldu yoxsa bizdən yalların?
İstədin
bayquş kimi viranələr sultanlığı,
Dimdiyində
sərçətək cikkildədin qartalların!
Boş başınla bir düşündünmü
döyüş sənlik deyil?!
Şirlərin çəngində neylər itlərin,
çaqqalların?
Öz
yuvanda itlərin zingildəyir hər gün sənə -
Boynunu
etmiş qısıq hala bu miskin halların!
"Qatlayıb qoy dal cibə, layiq deyil bayraq sənə!"
Boynuna sal
torbanı, düş arxasınca dolların!
Gəldi
ASLAN nərəsi, Teymur, sevin, düşmən yenə
Gizlənib
dovşan kimi, titrər dibində kolların!
22.11.2020
POLAD
OLDULAR
Bir Polad can verdi Vətən yolunda,
Minlərlə oğullar Polad oldular.
"Haydı,
aslanlarım!" dedi KOMANDAN,
Çaqqallar qorxudan kola doldular.
O gün
ki aldılar vuruş xəbərin,
Qayım qurşandılar qeyrət kəmərin.
İgidlər
açdılar gen sinələrin,
Vətənə zirehli jilet oldular.
Ərənlər
girdilər meydana yenə,
Düşmənin işləri düşdü
düyünə.
Tülkülər
gəldilər kabab iyinə,
Özləri doğranıb salat oldular.
Dostun toyu
oldu yağının yası,
Harda görünübdü hayın hayası?
Elə
ki, açıldı Türkün "kassası",
Birbaş
cəhənnəmə bilet aldılar!
Yalan ayaq
tutdu, addım atmadı,
Goreşənin dişi bizə batmadı.
Haylar
adamlığa hələ çatmadı -
Bəşər
tarixində qələt oldular!
20.11.2020
PAŞAM!
Arazı kim ayırar? Varmı? Mərak
etmə, PAŞAM!
Bizi bizdən
alan onlarmı? Mərak etmə, PAŞAM!
Fırlanan
Yerdə bizim dönməyimiz pək təbii,
Türkə bu Yer kürəsi darmı? Mərak etmə, PAŞAM!
"Bastığın yerleri toprak diyerek geçme,
tanı!"
Bu basanlar tanımazlarmı? Mərak etmə, PAŞAM!
"Laçınım,
can Laçınım, ben sana kurban
Laçınım!"
İştə bu şarkı kırılarmı? Mərak etmə, PAŞAM!
Bəxtiyarlıq
gətirib Bəxtiyarın şeiri bizə,
Dinləyən kəslər unudarmı? Mərak etmə, PAŞAM!
Şuşanın
zırhı bu gün bizlərə sınmaz şüşədir,
Bu patent
sirri satılarmı? Mərak etmə, PAŞAM!
İki
dövlətdəki millət bir olub, düşmənimə
Gor qazılmazmı? Qazılarmı?
Mərak etmə, PAŞAM!
Kəsməmiş
düz yolu bizdən neçə şeytan sürüsü,
Kəsəcəkmiş bu sanksiyalarmı? Mərak etmə, PAŞAM!
12.12.2020
QARABAĞ
TORPAĞI
Qarabağ torpağı, söylə, qara bağın
necədir?
Qara torpaqda bitən barlı budağın necədir?
Düşmənin
çəkdiyi çarpaz dağa məlhəm qoyulur,
Ucalan göylərə məğrur qoca dağın necədir?
Şəhidin
qanı olubdur yağının üz qarası,
Görürəm, alnın açıq, üzdəki
ağın necədir?
Ağlayıbdır
neçə illər sinən üstə gecələr,
Daha gülsün əbədi - güllü
bulağın necədir?
Şuşanın
çal-çağırı çünki qonaq təşnəsidir,
Gözün
üstə yer alan ali qonağın necədir?
Dağa
söykəndin, əsl dağ polad övladın imiş,
Uca dağlar kimi qeyrətli dayağın necədir?
Yağını
yaslı görüb, Teymur, utanma, xəbər al:
"Qulağında açılan cüt
şapalağın necədir?"
28.07.2021
BELQIRAN
GƏLİR!
Yol ver,
qoca dünya, geri dur, qəhrəman gəlir!
Qəddarlara,
qansızlara qan udduran gəlir!
Məzlumlara
zülm eyləyərək şax gəzirdilər -
Bir bax,
ikiqat oldu yağı - BELQIRAN gəlir!
Təsir edərmi göylərə qalxan
vızıltılar? -
Aslan kimi
sərt nərə çəkib hayqıran gəlir!
Zülmün
topunu, gülləsini, hiylə-məkrini
Şir pəncəsilə
yer təkinə basdıran gəlir!
Torpaqda nasıl rahat olar torpaq oğrusu?
Udduqları
haram tikəni qusduran gəlir!
Qartalsayağı
qıy vuraraq, doğma zirvədən
Ulduzlu-aylı
bayrağını asdıran gəlir!
Teymur,
açıldı dünyada haqqın yolu, budur:
Haqqın
dürüst kəsimlərini kəsdirən gəlir!
24.11.2020
ŞUŞANIN
DAĞLARI
Şuşanın
dağları başı dumanlı...
Şuşanın
dağları döşü çiçəkli,
Gömgöy çəmənləri ballı-pətəkli.
Qırmızı
çəpkənli, yaşıl ətəkli,
Ay
qız, o nə baldır, belə süzdürmüsən?
Ay
qız, "o nə xaldır, belə düzdürmüsən?"
Şuşanın
dağları ulduzlu-aylı,
Küçəsi-bazarı
haylı-haraylı,
Ağır
məclisləri kamanlı-naylı,
Dövran, o nə naydır belə susdurmusan?
Dövran, o nə qandır belə qusdurmusan?
Şuşanın dağları yenə də qarmı?
O
qarın üstünə qanlar axarmı?
Otuz il yatanın günahı varmı?
Torpaq, nə səbirdir belə göstərmisən?
Torpaq, nə qəbirdir ona gül sərmisən?
Şuşanın
dağları qayalı-daşlı,
Daşaltı
meydanı qanlı savaşlı,
Öc alan igidlər odlu-ataşlı,
Əskər, o nə oddur belə yandırmısan?
Əskər, o nə beldir belə sındırmısan?
Şuşanın
dağları yenə gül açdı,
Dumanı-çiskini çəkildi qaçdı.
Komandan
azadlıq atəşi saçdı!
Teymur, bu nə sözdür belə yazdırmısan?
Teymur, bu
nə qəmdir belə azdırmısan?..
25.01.2022
ŞUŞAM
Feniks kimi
öz külünün içindən
Əzəmətlə
qalxıb ucalan Şuşam!
Çörəyini
yeyib üzünə duran
Namərd
tayfalardan öc alan Şuşam!
Cıdır
düzü kimi ürəyi geniş,
Özü zirvədədir, ətəyi eniş.
Ulu
öndərimiz nə gözəl demiş:
"Yağıya uddurar qara qan Şuşam!"
Şuşa,
sən bizimsən, bizim Şuşamız!
Beləcə
hayqırdı qalib Paşamız:
Aslanlar
yurdunda tülkü yaşamaz!
Qovdu
tülküləri aradan Şuşam!
Qayası
dərd idi, dönüb mərd oldu,
Yağıya ürəyi sərtdən sərt oldu.
Qutlu
torpağına saysız ər doldu,
Sinəsi
qürurdan qabaran Şuşam!
Gəldi
Komandanım, vüqar üzündə,
Dağ kimi ucaldı elin gözündə.
Kişi
kimi durdu kişi sözündə,
Səni
odur bizə qaytaran, Şuşam!
Həsrətlə
gözlərdi Xanın nəğməsin,
Diksindi, eşidib "bismillah" səsin.
Yaman
bozarmışdı gözəl çöhrəsi -
Şəhidlər qanından qızaran Şuşam.
Teymur,
dalğalanır üçrəng bayraqlar,
Əbədi
sürəcək bu gözəl çağlar!
Bir daha dəyməsin
murdar ayaqlar -
Türkün
torpağıdır hər zaman Şuşam!
24.01.2022
ŞUŞAMIZ
Canımın
parçası, canımda canımdır Şuşamız,
Damarımda
dolaşan isti qanımdır Şuşamız!
Mən onun gül üzünə baxmaq ilə handa doyam?
Gül gülüstanda olar, gülsitanımdır
Şuşamız.
Vətən
övladına açmış qucağın yaz günütək,
Yağıya buz kimi sərt, qar-boranımdır
Şuşamız.
Xan-vəzir
məskənidir, Vaqif ilə fəxr eləyir,
Dövlətimdə vəzirim, həm də
xanımdır Şuşamız.
Torpağı
musiqidən yoğrulub axır, bilirəm,
Çünki xanəndəmiz olmuş, ozanımdır
Şuşamız.
"Nəzmi-nazik,
bayatı abi-həyatıymış" onun,
Qarabağ tarixini ilk yazanımdır Şuşamız.
Teymurun
könlün açıb doğma Cıdır
meydanımız,
Dar günümdə köməyimdir, həyanımdır
Şuşamız.
02.02.2022
AZƏRBAYCAN ƏSKƏRİNƏ!
Qalib oldun düşmənə, vur, pəhləvanım, mərhəba!
Könlümün istəklisi, canımda canım, mərhəba!
Tülkülərtək qaçdılar nə'rən duyub namərd yağı,
Haydı qoş, əz başların, əz, arslanım, mərhəba!
Gəldiyin
yollar müqəddəsdir, durum qurban kəsim,
Başuva
qoy mən dönüm, qoy mən dolanım, mərhəba!
Ey şəhid,
bayram günün göstərdin, ancaq görmədin,
Qanla tarix
yazmısan, cənnətməkanım, mərhəba!
Can verər
millət yolunda alplarım, "uf" söyləməz,
Söyləyər:
"Olsun halal canımla qanım!", mərhəba!
Ər
kimi qalib gələr düşmənlərə ər
övladı,
Yurdumuzdan
itləri qov, KOMANDANIM, mərhəba!
Ey Vətən,
bax oğluna, məğrur yaşa innən belə,
Mən də
Teymurtək sənin eşqinlə yanım, mərhəba!
18.11.2020
Teymur
KƏRİMLİ
AMEA-nın
həqiqi üzvü
525-ci qəzet.- 2022.- 9 fevral.- S.18-19.