"Meduza salı"

"Bir rəsmin dedikləri"

"Bir rəsmin dedikləri" rubrikasının budəfəki qonağı sənətşünas Zülfiyyə Sadıqovadır. Onunla fransız rəssam Teodor Jerikonun "Meduza salı" əsəri haqqında danışmışıq.

Fransız rəssam Teodor Jeriko romantizm dövrünün ən tanınmış nümayəndələrindən biridir. "Romantizm" termini ilk dəfə T.Jerikonun yaradıcılığına istinadən istifadə edilib. Rəssam öz əsərlərində əsasən insanların əzab və sarsıntılarını, obrazların qəhrəmanlıqla həlak olmalarını ehtiraslı şəkildə ifadə edirdi. Onun əsərlərində qəzəb, həyəcan, nifrət aydın şəkildə əks olunur. Teodor Jerikonun rəsmləri, o cümlədən, "Meduza salı" və "Epsonda qaçış" rəssamlıqda yeni sözə çevrilmişdi. Baxmayaraq ki, onların təsviri sənətin inkişafındakı əsl əhəmiyyəti çox sonralar dərk edildi.

***

- Zülfiyyə xanım, "Meduza salı" rəssamın təxəyyülünün məhsuludur, yoxsa real hadisəyə əsaslanır?

- XIX əsrin şah əsəri olan "Meduza salı" rəssamın yaradıcılığının ən möhtəşəm əsəridir. Jerikonun 1818-1819-cu illər arasında çəkdiyi bu nəhəng əsərinin yaranmasına səbəb, 1816-cı ilin iyulunda Mavritaniya sahillərində "Meduza" freqatının qəzaya uğraması olub.

Teodor Jeriko 1817-ci ildə İtaliyaya səfər edir və burada İntibah dövrünün sənətini öyrənir. Fransaya qayıtdıqdan sonra mətbuatda izlədiyi bu hadisədən çox təsirlənir və rəssam hadisələrin içinə qərq olur, onları modelləşdirir, teatr tamaşası kimi səhnələşdirir, bu cəhənnəmin bütün dairələrini keçir. Rəssam əsərinin bütün təfərrüatlarının həqiqiliyi naminə morqlarda xeyli vaxt keçirir. Dəlixanada dəlilərin üzlərini, morqlarda ölü əzalarını və başlarını çəkir, həmçinin, insan orqanizmində hansı dəyişikliklərin baş verdiyini öyrənmək üçün həkimlərlə uzun-uzadı söhbətlər edir. Beləliklə, doqquz ay sonra həm qalmaqallı, həm də möhtəşəm olan bu rəsm yaranır.

- Rəsmin çəkilmə prosesi ilə bağlı başqa hansı məlumatlar var?

- Məlumatların ən dəhşətlisi odur ki, 13 gün pərişan olan insanlar aclıqdan ölülərin ətini günəşdə qurudaraq yemək istəyirlər. Qətl, dəlilik, adamyeyənlik onların qisməti idi. Rəssam hətta morqlardan çürümüş qalıqları gətirir və onları çəkirdi. Onun emalatxanasının ab-havasına az adam bir neçə dəqiqə dözə bilsə də, o, səhərdən-axşama kimi orada işləyirdi.

- Əsər indi harda saxlanılır?

- Tablo hazırda Parisdəki Luvr muzeyində saxlanılır.

- Əsərin rəng koloriti barədə nə deyə bilərsiniz?

- Əsərdə soyuq rənglərdən istifadə edən rəssamın palitrasında insan bədənləri solğun, sağ qalmış insanların geyimləri, dəniz və buludlar isə tünd çalarlardan ibarətdir. Faciəni və ağrını hiss etmək üçün fiqurları ümumi tonda birləşdirməyə çalışan rəssam onları daha da tünd rənglərdə, kölgələri isə demək olar ki, qara rəngdə təsvir edib və bunu həmin rənglərin ən effektiv vasitə olması ilə əsaslandırıb. Rəssam əsərdə karavacizm üslubundan istifadə edib. Əsərdə, həmçinin, işıq və kölgənin təsirini artırmaq üçün bitumdan istifadə olunub.

- Bu texnikadan istifadə rəsm əsərinin sonrakı taleyinə nə dərəcədə təsir göstərib?

- Bu texnika dramın təsirini artırsa da, sonradan əsərin qorunmasında problemlər yaradıb. Boyalar qatranlı məhsulun təsiri altında tədricən rəngini itirir. Əsərə baxdıqda işıq və kölgə arasındakı kontrast açıq-aşkar hiss olunur.

- Əsərin kompozisiyası barədə nə deyə bilərsiniz?

- Jeriko rəsmin kompozisiyasını iki piramida strukturu əsasında qurub. Rəssam 13 gün ərzində salda sağ qalmağı bacaran 15 nəfərin onları xilas edəcək gəmini üfüqdə gördükləri anı təsvir edib. Rəsmə tamaşa edən izləyicilərin ilk olaraq diqqəti ölü cəsədlərə, ölmüş oğlunun cəsədini dizləri üstündə saxlayan qoca kişiyə və dirəyin yanında dayanmış dörd fiqura yönəlir.

- Kompozisiyada klassik rəngkarlıq ənənələri özünü necə göstərir?

- Rəsmin kompozisyasında rəssam klassik rəngkarlıq ənənələrinə sadiqdir. Bütün kətanı heykəltəraşlıqla qəliblənmiş həcmli insan bədənlərinin piramidal qrupu tutur. Şəklin personajları ümidsizlik anlarında belə öz böyüklüyünü saxlayır. Rəsm həm insanların xilasedici gəminin göründüyü yerə olan istəyini, həm də yelkəni şişirdən və salı aparan küləyin kortəbii əks hərəkətini vurğulamalı olan iki kəsişən diaqonal üzərində qurulub.

- Sizcə, tablonun yuxarı hissəsində olan kəskin işıqlandırma nədən xəbər verir?

- Yuxarıda olan kəskin işıqlandırılma şəkildəki personajların gərginliyini qabardır.

- Sizcə, bu rəsm bizə deyir?

- "Meduza salı" tablosuna baxdıqda salda yaşamaq üçün mübarizə aparan insanların çəkdikləri əzab açıq-aşkar hiss olunur. Jeriko hadisələrin reallığını, insanlarda olan ölüm qorxusunu, ümidsizlik üzərində qurduğu duyğusal intensivliyi qabartmaqla əsərə tamaşa edənlərdə mərhəmət hissi aşılayır. Bu tablo insanın təbiətlə və insanın insana olan münasibətinin rəsmidir.

Aytac SAHƏD

525-ci qəzet.- 2022.- 16 fevral.-S.20.