Əli Əmirli :"Hər tamaşanın öz ömür payı var"

"Bu gün də tamaşaçılar "mesenat"i xatırlayır, niyə oynanmadığı ilə maraqlanırlar"

Bu dəfə həmsöhbətim çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, tanınmış yazıçı və dramaturq, professor Əli Əmirlidir. Yaradıcılığı geniş oxucu və tamaşaçı auditoriyasının dərin rəğbətini qazanmış, pyesləri müxtəlif teatrların repertuarında xüsusi yer tutan dramaturqla onun məşhur "Mesenat" əsəri tamaşası barədə söhbətləşdik.

***

- Sizin mesenat adlandırdığınız Hacı Zeynalabdin Tağıyevin heykəli Bakının lap mərkəzində, gəlimli-gedimli bir yerində qoyuldu. Hacının bədii obrazını ilk dəfə "Mesenat" pyesində dramaturgiyamıza gətirən dramaturq kimi hansı hissləri keçirdiniz?

- Hisslərdən danışırıqsa, birinci yerdə, əlbəttə, fərəh hissi dayanır. Səbəb sadədir, əsərlərimin qəhrəmanları mənim ən yaxın adamlarım, qohumlarımdır. Hacı Zeynalabdin Tağıyev də o cümlədən. Qohum olmaqdan başqa, Hacı uzun illər xalqımızın xatirində yaşayan böyük insandır, mifə çevrilmiş xeyirxahlıq rəmzidir. Sovet təbliğatı, sovet qadağaları belə, Tağıyevi xalqın qəlbindən çıxara bilmədi. Həqiqətən, haqq nazilər, amma üzülməz. Zaman gəlib yetişdi və ölkə Prezidentinin təşəbbüsü ilə bu məsələ də haqq yerini aldı, vaxtilə tikdirdiyi gözəl binalarla Bakıya gözəllik verən Tağıyevin heykəli şəhərə əlavə yaraşıq gətirdi. Bunu alqışlamaq lazımdır.

- Siz Tağıyevin obrazını dramda sözlə yaratmısız, heykəltaraş Xanlar Əhmədov isə onun obrazını heykəlləşdirib. Necə bilirsiz sizin obrazla heykəl arasında oxşarlıq varmı?

- Maraqlı sualdır, cavab vermək elə də asan deyil, amma... Mənim Tağıyevim zahirən heykəldəki Hacıya çox bənzəyir. Heykəl, əzəmətinə görə, fikrimcə, Brodskinin fırçasına məxsus təmtəraqlı portretdən az fərqlənir. "Mesenat" tamaşaya qoyulanda həmin portretin surəti səhnədə də çox əzəmətli görünürdü. Bununla belə, Hacı haqqında düşünəndə, onun surətini göz önünə gətirəndə mən onu belə zəngin, "paradnı" geyimdə, ordenli-medallı təsəvvür eləmirəm. Bir qayda olaraq mən Hacını bütün var-dövlətini itirmiş, saç-saqqalı tamam ağarmış, Mərdəkandakı bağ evinin qabağında bir kətildə oturub dünyanın gərdişini bir az təəssüf, bir az istehza, bir az təbəssümlə saf-çürük edən müdrik qoca kimi canlandırıram. Mən onun heykəlini də bu obrazda görmək istərdim. Amma bu mənim Xanlar müəllimin işini bəyənməməyim kimi başa düşülməməlidir. Xalqımızın taleyində mühüm rol oynadığı vaxtlarda Hacı məhz bu möhtəşəm heykəldə olduğu kimi əzəmətli idi.

- Əli müəllim, həmişə müasir həyatımızla bağlı pyeslər yazdığınız halda, necə oldu, birdən-birə tarixi mövzuya, artıq özü də tarixə çevrilmiş bir şəxsiyyətə - Tağıyevə müraciət etdiniz?

- Tam haqlısınız. Yaradıcılığımın o dövründə, yəni 2000-ci illərdə məni ancaq müasir mövzular cəlb edirdi. Tağıyev haqqında pyes yazmaq, tamaşa qoymaq heç ağlıma gəlməzdi. Bu təklif Mədəniyyət Nazirliyindən, konkret desəm, o vaxtlar Mədəniyyət nazirinin müavini vəzifəsində işləyən, peşəkar teatr xadimi Ədalət Vəliyevdən gəldi. Əsərin ideyası da ona məxsus idi. Doğrusu, təklif mənim üçün gözlənilməz idi, odur ki, düşünmək üçün vaxt istədim. Gələcək əsərin strukturunu qurandan sonra pyesi yazmağa razılıq verdim. Əsər 2001-ci ildə, çox sürətlə - bir ayın içində yazıldı. 2004-cü ildə Bəhram Osmanovun quruluşunda tamaşaya qoyuldu. Teatrın ən yaxşı aktyorları tamaşaya cəlb edilmişdi. Əlabbas Qədirov, Kamal Xudaverdiyev, Yaşar Nuri, Şükufə Yusupova, Firəngiz Mütəllimova, Sənubər İskəndərli və başqaları. Əlabbas Qədirovun ölümündən sonra Hacının obrazını Nurəddin Mehdixanlı canlandırdı. Tamaşaçılar həm "Mesenat"ı, həm də səhnədə gördükləri Tağıyevi böyük coşqu ilə qarşılamışdılar. Onlarla tərif dolu məqalə yazıldı tamaşa haqqında. Məqalələrdən birinin adı maraqlı idi: "Bizim mesenatlar "Mesenat"a baxacaqmı?" - müəllifi də Rəşad Məcid. On ildən çox repertuarda olan tamaşa 100 dəfədən çox, həmişə də anşlaqla oynandı. Əlbəttə, mən, başda Bəhram Osmanov olmaqla, böyük bir kollektivin əməyini yüksək qiymətləndirirəm, amma deməliyəm ki, insanları tamaşaya ən çox cəlb edən ilk növbədə Hacının şəxsiyyəti, ona olan xalq məhəbbəti idi. Bugünün özündə də tamaşaçılar "Mesenat"ı xatırlayır, tamaşanın niyə oynanmadığı ilə maraqlanırlar.

- Elə mən də soruşuram, niyə elə uğurlu tamaşa repertuardan çıxarıldı?

- Bilirsiz, hər tamaşanın da insan kimi öz ömür payı var. Tamaşada məşğul olan aktyorlardan kimi xəstələnir, kimi dünyasını dəyişir, kimi teatrdan uzaqlaşır, nəticədə, tamaşa yavaş-yavaş laxlayır, rəngi qaçır, solur, nəhayət, ömrünü başa vurur. İlk vaxtlar Tağıyevi Əlabbas Qədirov oynayırdı, təəssüf, ömür vəfa eləmədi, gərək ki, on tamaşa oynamışdı, ağır xəstəlikdən vəfat etdi. Növbəti tamaşaya da biletlər artıq satılmışdı. Nurəddin Mehdixanlı bir həftənin içində tamaşaya daxil ola bildi, Hacının rolunu xeyli fərqli şəkildə məharətlə oynadı. Bu həqiqətən aktyor fədakarlığı idi. Bir həftəyə tamaşanın əvvəlindən sonunadək səhnədə olan əsas qəhrəmanın obrazını yaratmaq asan deyildi. İtki Əlabbas Qədirovla bitmədi, Murtuza Muxtarovu çox gözəl ifa edən Kamal Xudaverdiyev ağır xəstəlikdən vəfat elədi, az sonra Ağa Musa Nağıyevi oynayan Yaşar Nuri, Elxan Ağahüseynoğlu, Sadıq İbrahimov haqq dünyasına qovuşdular. Beləliklə tamaşa ömrünü bitirdi.

- Bəs nə əcəb başqa teatrlar bu əsərə müraciət etmədilər?

- Bu suala dəqiq cavab verə bilmərəm, amma teatra bələd adam kimi güman eləyirəm, əsərin həcmi, mürəkkəb strukturu, monumentallığı, vacib personajların çoxluğu onun səhnəyə qoyulmasını çətinləşdirir. Bununla belə, Qafqaz Universitetinin dram dərnəyi bir gənclik həvəsi və cəsarəti ilə əsəri tamaşaya qoydu. Tək orada yox, Xırdalanda, Şamaxıda, Sumqayıtda, Bakıda bir neçə dəfə oynandı. Bizim Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində də Firəngiz Mütəllimovanın quruluşunda tələbələr diplom tamaşası hazırlamışdılar. Müəllif kimi tamaşanı bəyənmişdim.

- Hacı Zeynalabdin Tağıyevə bu qədər diqqət yetirildiyi bir vaxtda, onun 200 illik yubileyi ərəfəsində "Mesenat"ın yenidən tamaşaya qoyulması yaxşı olmazdımı?

- Əlbəttə, cavabım müsbətdir, amma bu artıq mənim işim deyil. Bu, teatrların, rejissorların səlahiyyətinə aid məsələdir.

- Yəqin Tağıyev haqqında serial çəkilməsindən xəbəriniz var. Buna sizin münasibətiniz necədir?

- Xəbərim var, münasibətim də çox müsbətdir, təki yaxşı bir iş alınsın, Hacının adına layiq olsun. Hacı Zeynalabdin Tağıyev elə şəxsiyyətdir, onun haqqında həmişə danışılacaq, yazılacaq, tamaşalar qoyulacaq, filmlər çəkiləcək. Ölümündən az qala yüz il keçib, amma o həmişə xalqın qəlbində, yaddaşında yaşayır.

- Tağıyevi bir neçə cümlədə necə xarakterizə edərdiniz?

- Mən pyesdə Hacının dilindən onu xarakterizə edən bir monoloq yazmışam. Həmin monoloqdan bir hissəni deyərdim: "Yüz ildən çox yaşadım bu dünyada, özümü xoşbəxt, firavan, işli-güclü gördüm. Allahıma tapındım, əl açanları paysız qoymadım. Rəbbim mərhəmətimi artırdıqca ruhum təzələndi, cavanlaşdı, bədənimin əsarətindən çıxdı. Kimin ruhu bədəninin əsiridirsə, bu dünyadan ikiəlli yapışır, ölüm ayağında ruhu şivən qoparır, dünyanın yalan ləzzətinə uyan, şeytana aldanan bədəndən ayrı qala bilmir. Mənim cavan ruhumsa bu köhnəlmiş nimdaş cismimi asanlıqla tərk edir. Dərs almadım, məktəb görmədim, amma bu az ağlımla bir mətləbi anladım, hər kəs öz əməlinin girovudur. Yaxşı əməl, xeyirxah niyyət heç vaxt unudulmur, amma geci-tezi var, nəhayət, şeytanın da bir yorulan vaxtı olur. Mən şeytana mərhəmətimlə qalib gəldim, bu dünyada ən güclü silahım mərhəmətim oldu. Necə ki, müqəddəs Kitabımızda buyurulmuşdur: kim yaxşı əməl sahibi olub özünü Allaha təslim edərsə, o artıq möhkəm bağdan - Qurandan, imandan yapışmış olur. Bütün işlərin axırı Allaha gedib çıxacaqdır. Buyuruq Allahındır".

Şəlalə Camal

525-ci qəzet.- 2022.- 19 fevral.- S.12.