Dünyadakı dünyalar

İmir Məmmədlidən

Esse

Amerika sağçı xristianlar hərəkətinin üzvü alim-politoloq Samoel Hantinqton 1998-ci ildə yazdığı "Sivilizasiyaların toqquşması" məqsədində deyirdi ki, XXİ əsr sivilizasiyaların qarşıdurması və toqquşması əsri olacaq. 2000-ci ildə sözügedən məqaləni genişləndirərək eyniadlı kitab nəşr etdirən S.Hantinqton 2001-ci ilin bədnam 11sentyabr hadisəsindən sonra Birləşmiş Ştatlarda və Avropa ölkələrində xeyli məhşurlaşdı. Demək olar ki, mədəniyyətlərin aqibəti kontekstində gedən müzakirələrdə hazırda o, ən çox sitat gətirilən müəlliflərdəndir.

Hələ adı çəkilən məqalə mətbuatda çıxan vaxtlar bir növ onun cavabında İran İslam Respublikasının o zamanki prezidenti Məhəmməd Hatəmi dünyaya belə bir siyasi mesaj yaydı ki, müasir bəşəriyyət istəsə, verilən proqnozun əksinə olaraq, yeni əsri sivilizasiyalararası dialoq əsrinə çevirə bilər.

Sivilizasiyalararası hər hansı qarşıdurmadan və ya qlobal profilaktik tədbirlərdən söhbət gedəndə, ilk növbədə, dünyanın iki böyük dini - islam və xristian, onların yaratdığı iki mədəni gerçəklik nəzərdə tutulur. Bunun belə olduğunu Roma Papası XVI Benediktin Bavariyadakı çıxışı zamanı tarixə uğursuz müraciəti də təsdiq edir.

Faktdır ki, özüldə bir-birinə çox yaxın olan həmin dinlərin hər birinin bu dünyanın daxilində öz dünyası var. Onlar ya qəti şəkildə bir-birini qəbul etməli, bir-birinin mövcudluğu ilə barışmalıdırlar, ya da ki....Yox belə cümləni davam edib sonrasını yazmazlar, sadəcə, yazmağa adamın əli gəlməz.

Bir halda ki, söhbət dinlərarası münasibətlərdən gedir, görkəmli hind teoloqu, qeyri-ordinar filosof Racneşin səciyyəvi bir fikrini xatırlamaq yerinə düşərdi. O, deyir, bütün dinlər bir Allahı işarə edən barmaqlardır. Əsl möminlər ulu Allaha ehtiram əlaməti olaraq başlarını aşağı salıb bu barmaqların göstərdiyi istiqamətə gedirlər. Onlar başqa-başqa yolun yolçuları olsalar belə, bilirlər ki, mənzil başında bütün yollar bir nöqtədə birləşir. Səthi dindarlar isə barmaqlar - müxtəlif dini təlimlər-işarə etdiyi istiqamətdə irəliləmək əvəzinə, həmin barmaqlardan sallanıb bir-birini ikrah hissi ilə təpikləyirlər.

Zənnimcə, hərdənbir əks tərəfdən İslama olan anlaşılmaz münasibət ilk növbədə müqəddəs kitabımız Qurani-Kərimin bəzən düzgün tərcümə olunmamasından, onu oxuyub olduğu kimi dərk edə bilməməkdən qaynaqlanır.

Məsələn, tək Allahı tanıyan bütün dinləri özünə yaxın bilən dinimizin başlıca şərtlərindən biri, daha doğrusu əsas sütunu olan - Allahdan başqa Allah yoxdur - kəlamı milyonlarla xristianın danışdığı rus dilinə hələ ikinci Yekaterinanın dövründə fransız tərcüməsindən edilən tərcümədə yanlış olaraq bu şəkildə verilib: "Net Boqa krome Allaxa". Bu səhv indinin özündə guya Qurana istinad edən bəzi mətnlərdə də təkrarlanır.

Bu tipli yanlış tərcümələrdə, qeyri-ixtiyari də olsa, Allah Boqa qarşı qoyulur, əslində Quran ayəsi monoteizmə, tək allahlığa işarə edir. Orijinaldakı mənanı vermək naminə tərcüməçi ya hər iki halda Allah sözünü müvəffiq dilə tərcümə etməli - Net Boqa krome Boqa - ya da hər iki halda bu sözü saxlamalıdır- Net Allaxa krome Allaxa. Tərcüməci isə, çox güman ki, öz fikrincə, təkrarçılıqdan qaçmaq məqsədilə eyni sözü bir halda tərcümə edir, digər halda saxlayır. Bu da nəticədə ciddi anlaşılmazlıqlara gətirib cıxarır.

Bəşəriyyətin müsəlman olmayan hissəsinin, güman ki, savadlısı bilir, bilməyənləri də bilməlidirlər, Qurani Kərim yeganə müqəddəs kitabdır ki, özündən əvvəlki dinlərin, o cümlədən, xristian dininin doğruluğunu, dürüstlüyünü təsdiq edir, barələrində səhifələrlə söz açır.

Bu danılmaz gerçəklik hamılıqla dərk edilsə, Samoel Hantinqtonun proqnozlaşdırdığı sivilizasiyalararası qarşıdurmadan qaçmaq da, onu mədəni dialoqa çevirmək də mümkün olar.

525-ci qəzet .- 2022.- 1 iyul.- S.15.