Dul qadının tənhalığı

(Əvvəli ötən şənbə saylarımızda)

Ruhiyyə oğluna mane olmamaq üçün öz otağına keçdi və özündən asılı olmayaraq, Həsən barədə düşünməyə başladı, yadına əvvəlki qonşularının yeri gəlib-gəlmədi işlətdiyi "bu xəmir çox su aparacaq" sözləri düşdü. O öyrənmişdi ki, yaşının 35-dən keçməsinə baxmayaraq, hələ də evlənməmişdir. İmkanlı əmisi öz qızını ona vermək istəsə də, bu sövdələşmə baş tutmamışdı. Baxmayaraq ki, universiteti yaxşı qiymətlərlə bitirsə də, bir yerdə 5-6 aydan artıq işləmirmiş və əmisi onu öz dostunun prezident olduğu həmin bankda işləməyə düzəldibmiş. Əmi sonra avtomobil qəzasında həlak olmuşdu. Lakin bankir dostu onun bu qohumunun yaxşı işçi kimi tanınmasa da, işdən çıxarmamışdı. Cavan işçilər ondan olduqca narazı idilər, onun özünə rəhbərliyin verdiyi tapşırıqların biri ilə də məşğul olmur, onları tabeliyində olan işçilərə həvalə edirdi. O, özündən çox razı idi, işçilərin ağır zəhmətinə qiymət verməyi də artıq bir şey hesab edirdi, hətta onların maaşlarının artırılması ilə də razılaşmırdı. Hesab edirdi ki, yüksək maaş alan işçi onu saymayacaq, əvvəlki tək ona itaət etməyəcəkdir. Bankın rəhbər işçiləri onunla müqayisədə özlərini nisbətən sadə aparırdılar, işçilərlə qabaqlaşanda ədəblə salam verir, bəzən hal-əhval da tuturdular. Həsən isə işçilərini adı və soyadı ilə deyil, "oğlan" deyə çağırırdı, bəzilərinə hətta kobud ləqəblər verirdi.

Bank rəhbərliyinin ən böyük nöqsanı isə əsas vəzifələrdə Avropada universitet bitirmişləri yerləşdirməsi idi, elə təsəvvür edirdilər ki, Qərbin bank sisteminin üstünlüklərinin hamısını onlar bura gətirib, bankı ən azı regionda tanınacaq maliyyə-kredit mərkəzinə çevirəcəklər. Düzdür, onlar bahalı maşında gəzir, çox dəbdə olan kostyumlar geyinirdilər və Bakıda təhsil almışlara yuxarıdan-aşağı baxırdılar. Əslində isə onların çoxunun faydalı iş əmsalı olduqca aşağı idi, bəziləri ali təhsili 8-10 ilə almışdı, Londonda, Edinburqda, Haydelberqdə, Amsterdamda vaxtlarını veyillənməklə keçirmişdilər, çünki ehtiyacları yox idi, ataları onlara dəbdəbəli həyat üçün lazım olan bütün xərcləri ödəyirdi. Onların çoxunun həmin şəhərlərdə mənzilləri, maşınları da var idi, müxtəlif bəhanələrlə, guya işgüzar ezamiyyət adı altında onlar həmin şəhərlərə gedir, lovğa-lovğa dedikləri kimi "havalarını dəyişirdilər". Onlar həm də digər varlı adamların qızları ilə tanış olur, bu qızların həyat tərzindəki qəribəliklərə əhəmiyyət vermədən onlarla ailə qururdular. Çoxunun arvadı Qərbi tərk edib, Bakıya qayıtmaq istəmirdi. Onlar müxtəlif bəhanələrlə orduda xidmətdən də yayınır, hansısa hərbi hissəyə maddi yardım göstərməklə özlərini reklam etməyə üstünlük verirdilər.

Bankın ağır, cansıxıcı işini, əsasən, bu "mühacir uşaqlar" deyil, Bakı universitetlərində təhsil almış işçilər görürdülər. Fəhlə və fermer balaları proqramist kimi ad çıxarır, kredit verilməsi və qaytarılmasının qaralama işinin hamısını onlar görürdülər. İllər keçirdi, karyera pillələrində bu qara fəhlələr irəliləyə bilmirdilər, xarici bakalavr və ya magistr diplomlarını qədim Roma legionlarının qartal başlı ştandartları kimi başlarının üstündə gəzdirənlər isə müsabiqədən kənar qaydada vəzifə nərdivanının pillələri ilə yuxarıya qalxır, stadionun cığırında olan kimi iri surətlə qaçırdılar. İşə qiymət verilsəydi, onlar ciddi münasibətdən sonra yoxa çıxardılar. XVII əsrin ingilis tarixçisi Tomas Fuller demişkən, "Əgər eşşək səyahətə çıxmışsa, vətənə heç də at kimi qayıtmır". Ədalətli münasibət bərqərar olsaydı, onların hansı əlaqələrə görə isə tutduqları vəzifələr həmin imkansız ailələrdən çıxmışlara verilərdi və yüngül inzibati cəza kimi "Qərb balaları" onların tabeliyinə keçər və orada işləyə bilmədiklərini daha tez göstərdiklərinə görə, ümumiyyətlə, bankda işləməkdən uzaqlaşdırıldılar, çünki onlar bərk qaçan köhlən ata çevrilə bilməmişdilər. Əgər bu qayda tətbiq olunsaydı, yəqin, Həsən də oturduğu kürsünü uzun müddət ərzində əlində saxlaya bilməzdi.

Ruhiyyənin yeni ailə qurmaq barədəki düşüncələri

Həsən bağbanlıq etməyi bacarmasa da, bağın ən dadlı meyvələri ilə qidalanırdı, vəzifəsi ona bir sıra, ən başlıcası isə yaxşı pul qazanmaq imtiyazı vermişdi. O, kredit verəndə üstünə "şapka" adlanan özünə çatacaq və sonra, yəqin ki, yuxarıdakılarla bölünəcək "faizi" də artırırdı, beləliklə, rəsmi kredit faizinin üzərinə şəxsi təmənna məbləği də gəlirdi.

Ruhiyyə çox fikirləşirdi ki, Həsən niyə onun arxasınca düşür, məqsədi ciddimi xarakter daşıyır və əgər onların izdivacı baş versə, buna Hamnet necə baxacaqdır, Hüseynin dostları və yoldaşları bunu necə qiymətləndirəcəkdir? Sonra özünü danlamağa başladı ki, mən parovozun qabağında qaçmaq istəyirəm, bir dəfə restorana getmək heç də onun mənə elçi düşməsi, mənimlə evlənmək təklifi demək deyildir. Həm də birdən-birə öz hisslərinə də təəccübləndi, bu müəmmalı oğlan, deyəsən, onun xoşuna gəlmişdir, əvvəlki iddiaçılara qarşı o, heç vaxt belə hisslər keçirməmişdi, məsələ qalxan kimi onlara nəzakətlə "yox" cavabı vermişdi. Bu oğlan isə elə bil onu ovsunlamışdı. Xalq dilində deyildiyi kimi, "şeytanını oğurlamışdı". Necə oldu ki, mən onun restorana dəvətinə razılıq verdim və onunla nahar etməklə yanaşı, məni uzun söhbətlərinə və nəvazişinə qonaq etdi. Onun ustalığı ondadır ki, özündən razılığından xoşum gəlmədiyini hiss edib, mahnını dəyişdi, diringi havasından klassik musiqiyə keçdi və özünün mənim gözümdəki portretinə nəzər salıb, xoşagəlməyən xüsusiyyətlərini qamçılamağa başladı, sözarası vəzifəsinin onu korladığı səbəbini də etiraf etdi. Hiss edirdi ki, məni inandıra bilmir, özünü "kədərli obraz cəngavəri"nə oxşatdı, bildirdi ki, özünə şərəf axtarmaq naminə sərgərdan cəngavərə çevrilmək qərarına gəlib, macəra axtarışına çıxıb. Don Kixotdan bircə fərqi ondadır ki, nə atı var, nə də silahlanıb, heç külək dəyirmanları ilə də vuruşmaq fikri yoxdur.

Onun özünü Servantesin qəhrəmanına bənzətməsi Ruhiyyənin xoşuna gəlmişdi və anlamışdı ki, cəngavərliyini mənə bütünlüklə açmasa da, öz niyyətlərini ifadə etmək vasitəsi hesab edir, anlayır ki, məqsədinə çatmaq üçün lap yarımdəliliyə də əl atmaq olar.

Ruhiyyə bu allüziyaları, eyhamları yaxşı başa düşürdü, ona görə də ona xəbərdarlıq etdi ki, onu heç də Dulsineya obrazında görməsin. Özlüyündə Həsənin necə adam olduğunu müəyyən edə bilməməsindən mütəəssir olurdu. Adətən, çərənləməyi sevən oğlanlar danışdıqları sözlər üçün məsuliyyət daşımırlar, gələcəkdə bunları onlara nəinki sübut etmək, heç xatırlatmaq da mümkün olmur. Həsəni küt, savadsız da saymaq düzgün olmazdı, lakin onun biliyi, dünyagörüşü heç də zahiri təsir bağışlayan imkanlarına uyğun deyildi, özünü filosof kimi göstərməyə çalışsa da, söhbətlərində məntiq, müdriklik hiss olunmurdu. Özündən razı adamlar quşlara bənzəyirlər, azacıq təhlükə hiss edəndə quşlar uçub getdiyi kimi, onlar da fərqinə varmadan fikirlərini asanlıqla dəyişir, həmsöhbətini borclu çıxartmağa çalışırlar. Həsəni birbaşa onların siyahısına da daxil etmək, bəlkə də, düzgün olmazdı. Ruhiyyə bu fikrə gəldiyinə təəccüb etməyə başladı, anladı ki, bu oğlanın gözə çarpan qüsurlarından az da olsa hali olmasına baxmayaraq, heç də ona qarşı laqeyd deyildir və onunla yenidən görüşmək imkanına da mənfi münasibət bəsləmir. Hər halda o, özünə bu dul gəlində müəyyən maraq yarada bilmişdi. O, Ruhiyyənin xoşuna gəlmək üçün hər cür dona girmiş, özünə qara yaxmağı da məqbul saymışdı ki, bu qadın onun haqqında yaxşı rəyə yaxınlaşsın. Ruhiyyə onu dağ keçisinə bənzətmişdi, qayalarda yaşayan bu heyvanın bir-birindən aralı olan dırnaqları sıldırım yüksəkliklərdə gəzmək üçün ən müasir alpinist ayaqqabılarından da daha sərfəlidir. Həsən də tanış olduğu qadının təbiətinin çətinliklərinə dözmək və özünə yol açmaq üçün bütün imkanlarını səfərbərliyə alırdı ki, büdrəməsin, onun zənnini korlamasın, özünü olduğundan da daha yüksək keyfiyyətli mal kimi satmağı bacarsın. Bunu edə bilməsə, ovu əlindən çıxacaqdır və uçub uzaqlaşan quşun yalnız arxasınca baxmaq qalacaqdır.

Ruhiyyə bilmirdi ki, artıq üç aydan çox bir müddətdə Həsən onunla maraqlanmağa başlamış, onun məktəb yaşlı bir oğlu olduğunu, hətta mənzilindəki yaşayış sahəsinin nə qədər olduğunu da bilir. O, qəzetdə Ruhiyyə barədə gedən yazının müəllifi ilə tanış olmuş, ondan bəzi məlumatları öyrənə bilmişdi. Qız həm də onu xəbərdar etmişdi ki, Ruhiyyəyə başqa dul qadınlar kimi baxma, təsəvvür et ki, o, dik qayanın üstündə tikilmiş istehkamlanmış qalaya bənzəyir, onu yalın əllə tutmaq, tələyə salmaq mümkün deyildir. Konstantinopolun divarlarını uçurmaq, şəhəri işğal etmək üçün Mehmet Fatehin istifadə etdiyi kimi ağır artilleriyanın köməyi ilə nə isə etmək olar, başqa cür hansısa bir həmlə fayda verməyəcəkdir.

O, Ruhiyyəni xarakterizə edərkən demişdi ki, bu qız hətta mənimlə də danışanda sayıqlığını itirmir, özünü elə aparır ki, guya mən onu qaçırmağa gəlmişəm. Ona görə də ona elçi düşmək, "qızıl yun" arxasınca gedən Yasonun Medeyanın könlünə yol tapması kimi, Ruhiyyəni ələ keçirmək də həmin arqonavtların başçısının həm öz əsas məqsədinə çatması, həm də Kolxida çarının qızını qaçırmaq kimi birgə xarakterli fərasətə sahib olmağa bərabərdir. Jurnalist ona demişdi ki, bu o demək deyildir ki, mən sənə qorxaqlıq təlqin edirəm, bir şeyi də nəzərə al ki, o, cavandır, gözəldir, onun əlinə iddiaçılar heç də az deyildir, sən Odissey Penelopanı almaq istəyən iddiaçıları sınağa çəkib, onlara qalib gəlib, məhv etdiyi kimi, öz rəqiblərini tərksilah etməyi bacarmalısan. Ruhiyyə özünü mərhum ərinə sədaqət simvolu kimi göstərməyə çalışsa da, sən güman etmə ki, o, öz gələcəyi barədə fikirləşmir, belə gözəl və gənc qadın ailə qurmasa, ona yaxınlıq etməyə çalışanlar, hətta buna nail olmasalar da, məğlubiyyətini danmaq üçün ona böhtan atacaq və belələri heç də az olmayacaqdır. Onda Ruhiyyə belə dedi-qodulardan bezəcək, əlacsız qalıb, qarşısına çıxan birisinə, heç ləyaqətlərinə də əhəmiyyət vermədən, ərə gedəcəkdir. Bunu isə, yəqin ki, gözləmək lazımdır, axı dəyişilən zaman öz hökmlərini çıxarır və sənin öz niyyətinə çatmağın, bəlkə də, böyük şübhə altında ola bilər.

Ona görə də güman etmə ki, vaxt sənin xeyrinə işləyəcəkdir. Axı erkək vəhşi heyvanlar kiçik dişi sürüyə, hərəmxanaya yiyələnmək üçün bir-biri ilə vuruşur, hətta məğlub olanı öldürməkdən də çəkinmirlər. Mən demirəm ki, sən digər iddiaçıları duelə çağır, onlarla bu yolla haqq-hesabı çürüt. İndi dövr başqadır, dueldən heç Fransada və ya Rusiyada da istifadə olunmur. Ən yaxşı yol Ruhiyyənin könlünü ələ almağı bacarmaqdır. Bu sahədəki uğur hər şeyi həll edəcəkdir, sən onun xoşuna gəlmək üçün buqələmun kimi dondan dona girə, məqsədə nail olmaq üçün heyvanlara məxsus mimikriya xüsusiyyətlərinə də əl ata bilərsən. Qələbə hər şeyi bağışlayır, məğlubiyyət isə adamı ağır cəzalandırır. Ən böyük qələbə könül üzərində əldə ediləndir, bunun üçün hansısa bir silahdan istifadə edilməsində götür-qoy etmək, tərəddüdə yol vermək, silahın kəsərinə şübhə ilə yanaşmaq heç vaxt qələbəyə gətirib çıxarmır, hərdən xəyala dalmaq yalnız məğlub olmaq şansından xəbər verir. Bu qız onu, vəzifəsinin çətinliyindən qorxmamaq üçün qədim Roma şairi Onidinin "Art amore" - "Məhəbbət elmi" əsərindən misal dətirdi ki, qadınlar dildə "yox" deyəndə də, ürəyində "hə" deyir. Ona görə də cəsarətli olmaq lazımdır, ilk uğursuzluqdan da ruhdan düşməməlisən.

(Ardı var)

Telman Orucov

525-ci qəzet .- 2022.- 9 iyul.- S.22.