Eşqə, sözə vurğun qəlb...

Unudulmaz şairimiz Əliağa Vahiddən sonra mənə elə gəlir qəzələ meyil xeyli azalmışdır, amma ötən əsrin S.Rüstəm, S.Vurğun, M.Mehdi Seyidzadə, M.Rahim kimi sənətkarları qəzəl yazırdılar, tanınmış müğənnilərdən Şövkət Ələkbərova, Fatma Mehrəliyeva, Sara Qədimova həvəslə həmin qəzəllərdən muğam üstə oxuyurdular. Eləcə də Xan Şuşinski, Mütəllim Mütəllimov, İldırım Həsənov, Əbülfət Əliyev, Əlibaba Məmmədov və başqaları.

Ə.Vahiddən sonra yeni nəsil, başda Bakir və Mail olmaqla qəzələ qayıtdılar, qəzələ aid kitablar nəşr olundu, yəni əsrimizdə bu janr unudulmadı. Lakin tənqidçilərimiz öz məqalələrində qəzələ üz tutmadılar, bir kəlmə də yazmadılar. Buna baxmayaraq, bəzi şairlərimiz ruhdan düşmədilər. Deməli, Nizamidən, Nəsimidən, Füzulidən, Vaqifdən, Zakirdən, Natəvandan sonra da qəzəllər qələmə alındı, oxundu.

Bu günlərdə Tahir Rzanın "525-ci qəzet"də (23 iyun 2022) çıxan 13 qəzəlini oxudum. Tahir bəyin bu janra bir şair kimi üz tutması onun kövrək hisslərinə, duyğulu qəlbə malikliyinə dəlalət edir (Mən onun şeirlərini məmnunluqla oxuyuram). Axı, şairi həmişə sosial mövzular maraqlandırmır, hisslərinin "uşaqlaşan" anları da olur, Eşqə vurğun saatları da istisna deyil. Qəzəllərinin ilkini "Şeirin günəşi, sultanı, həm xanı qəzəldir" misrası ilə başlaması təsadüfi deyil və "Könül evinin sevimli mehmanı qəzəldir" - təsadüfi deməmişdir. Bu qəzəldə Tahir Rza qəzəlin insanın mənəvi-ruhi ovqatında rolunu, əql ilə sözün vəhdətini, ürəyin çarəsi, dərmanı qəzəl olduğunu poetik dillə səsləndirir:

Çox vaxt gecələr nazlı gözəl tək məni tovlar

Ruhla qovuşan ömrümün hər anı qəzəldir, - beyti ilə şair ovqatının intim hisslərini gizlətmir. Tahir Rzanın qəzəllərindən Eşq məfhumu qırmızı xətlə keçir və Ruha qovuşur, şairin bəs xahişi nədir ki, üzünü təbibə tutur.

Ey təbib, bağrımı yar, ruhu götür canımdan,

Bəlkə eşqin bəlası xaric ola qanımdan.

Həsrəti darə çəkib, qəlbimi bəlkə görəsən,

Xəbərin yoxmu sənin ah ilə əfqanımdan?

Cismimin od-alovu bihal edərkən çoxunu

Bəs nədən nazlı yarım asta keçir yanımdan? -

Eşqin şair qəlbinə cəfası, asudəliyini əlindən alması, dərdə - kədərə düçar etməsi! Həyatının eşqə düşən andan tamam dönməsi. Eşq şair üçün bir bəladır ki, əqlə daxil olduqda ruhla birləşir. Eşq "Eşqə" sözündən törəmişdir: "Eşqə" üzüm tənəyinin xüsusi növü olub, ağaca sarılır, şirəsini sorur, ağacı qurudur. Bu hisslər qəzəlxan üçün bəllidir, eşqin törədəcəyi "bəla" da həmçinin. Amma ruhunu yaşatmaq gərəkdir. Şair:

Ruh gedib canan ilə, illərdir ki, can xəstədir,

Dərdimə etmir əlac, sanki həb, dərman xəstədir.

Nə qədər səy etdilər duymadı hər kəs halımı

Ya mənəm naəlac qalan, ya da ki loğman xəstədir.

Şair Tahir Rza eşqin bəlasını yaxşı anlayır və qəzəlləri də pıçıldayan həmin eşqdir, Eşqə düşənə ülfət, məhəbbət əhlinə əl yetirməyi tövsiyə edir, əks halda o insan - Ruh sahibi "anlamır sevgini, həyatı", demək, "o insan xəstədir". Bəlkə o insanın özü eşqə tutulubdur? Eşq onun canına - ruhuna sarmaşıbdır? Bu suallar qarşısında şair - müəllif daha bəşəri nəticəyə gəlir:

Sevgisiz, eşqsiz qalıb, böhran tutubdur dünyanı.

Qan - qada tüğyan edir, can gedir, dövran xəstədir.

Vaxt keçir, siz yarıma ərz eləyin əhvalımı

Tahirə salsın nəzər, bilsin qəzəlxan xəstədir.

Şair tədricən eşqin fəlsəfəsini başa düşür, anlayır ki

Nə imiş eşqi - bəla, gəldi havasın gördüm,

Eşq ilə dərdi - sərin qəlbdə davasın gördüm

Aşiqi Məcnun edən çöllərə tutdum üzümü,

Leylinin yaşlı gözün, ahı - nəvasın gördüm.

"Sevilib - sevilməyinə peşman olmayan" şair sevdiyinin qövrü-cəfasını görə bildi və:

Axırı yar canımı canına qurban etdi,

Qoymadı darda məni əhdi-vəfasın gördüm, - nikbinliyini gizlətmir.

Başqa bir qəzəlində şair Tahir bəy üzünü bivəfalara tutur və bu zümrənin "nə bilir eşq ilə dərdin dəyərini" - gileylənirsə:

Sədaqət, əhdi-vəfa zinətidir insanın

Yaradan özü verib arifin, mərdin dəyərin.

Ey təbib, rəhmə gəlib, qəlbimi bir an oxudun

Yaralı can-ciyərin axırı gördün dəyərin. - toxdayır.

Eşq şairi bütün cəfalardan, peşmançılıqdan, inciklikdən sonra bir təsəlli arayır, könlünə üz tutur:

Ey könül, eşqin bəlasın aləmə car etmə gəl,

Döz yarın hicranına, hər sirri aşkar etmə gəl...

Ah edib, dərd çəkməyindən əl götürmə anla ki,

Dərd səni aşiq edib, bu dərdi inkar etmə gəl, - yenə üz tutur təbiətə. Şair təbib obrazını eşqə mübtəla olanların xilaskarı sanır:

Min dəfə cəhd eyləsən də, anlamazsan dərdimi,

Ey təbib, dərman üçün böylə çox israr etmə gəl.

Və aşiqini rəhmə çağırır, çarə tapmağa səsləyir:

"Tahirə bir çarə tap, güldür onu, xar etmə gəl" - son təsəllisidir!

Tahir Rza bu qəzəlləri ilə sübut etdi ki, o, şairdir, içində eşq atəşi var və bu atəş ona gözəl qəzəlləri diktə edir, qəlbi sözə vurğundur və yaradıcılıq anlarında "başqa yol seçmir". Deməli, Əliağa Vahidin qəzəl dünyasında Tahir bəy kimi şairi var.

Allahverdi EMİNOV

Pedaqogika üzrə fəlsəfə elmləri doktoru, dosent

525-ci qəzet .- 2022.- 9 iyul.- S.17.