"Adəmin yaradılışı"

"Bir rəsmin dedikləri" rubrikasının budəfəki qonağı sənətşünas Murad Budaqovdur. Murad bəylə intibah dövrünün böyük italyan heykəltaraşı, memarı və şairi Mikelancelo Buonarrotinin "Adəmin yaradılışı" əsəri haqqında danışmışıq.

- Murad bəy, əsərin şərhinə keçmədən öncə vurğulamaq istədiyim bir məqam var. Neçə əsr keçməsinə baxmayaraq Mikelancelo yaradıcılığı hələ də aktualdır və hələ də onun əsərlərində çözülməyən məqamlar var. Sizcə, bunun əsas səbəbi nədir?

- Mikelancelo Leonardo da Vinci qədər universal bir dahi deyildi, lakin yaradıcılığın müxtəlif sahələrindəki uğurları hələ də heyrətamizdir. Rəssamın əsərlərinin keyfiyyəti heyrət doğurur və onun yaradıcılığı sənətə ilk addımlarını atacaq bir çoxlarına böyük təsir göstərib. Mikelancelonun çəkdiyi Romadakı "Sikstin Kapellası" çox sayda freski sözlərlə deyil, şəxsiyyətinin miqyası barədə əməllərdə ifadə olunur. Buna baxmayaraq, müəllif özü bədii istedadlarına görə təvazökardır, ilk növbədə özünü heykəltəraş hesab edir. O, yalnız istedadlı bir sənətkar, heykəltəraş deyil, həm də əla memardır. Florensiyadakı Medici Şapelinin layihəsinin müəllifidir və uzun müddət Müqəddəs Pyotr Katedralinin inşasında baş memar olub.

- "Adəmin yaradılışı" nın yaranma tarixçəsi haqqında nə bilirik?

- Əsər təxminən 1511-1512-ci illərdə Mikelancelonun Sikstin kapellasının tavanına çəkdiyi freska rəsmlərindən biridir. Ümumiyyətlə, bu kapella Vatikanda renessans dövrü italyan incəsənətinin ən görkəmli abidələrindən hesab olunur.

- Əsərin ölçüləri nə qədərdir?

- Əsər 280smx570 sm ölçülərindədir. Rəsmdə Adəmin "nü" janrında yarıuzanmış şəkildə qarşısındakı Tanrı ilə barmaqlarının bir-birinə toxunması təsvir olunub. Buna görə də soyuq rənglərdən nisbətən daha çoxdur. Əsərdə Adəm güclü bədən quruluşu, lakin gücsüz təsvir edilir.

Mikelancelo Adəmlə tanrının barmağının birləşdiyi nöqtəni əsərin mərkəzi olaraq düşünmüş və yerlə göyün birləşdiyi hissəni yaratmışdı.

- Bəs kompozisiyası haqqında nə deyə bilərsiniz?

- "Adəmin yaradılışı" əsərinin yüksək orijinal kompozisiyasının mənası ətrafında bir neçə nəzəriyyə formalaşdırılıb ki, onların da əksəriyyəti Mikelancelonun yaxşı sənədləşdirilmiş insan anatomiyası bilgisi nöqteyi-nəzərindən şərh olunur.

Tanrının ətrafındakı qırmızı bulud insan uşaqlığı formasına malikdirsə, aşağı sallanan yaşıl detal yeni kəsilmiş göbək ciyəsini göstərir.

Tanrı yaşlı, ağ saqqallı, ağ plaşa bürünmüş kişi kimi, Adəm isə ondan solda və bir qədər aşağıda tamamilə çılpaq göstərilib. Tanrının sağ əli Adəmə həyat qığılcımı vermək üçün bir qədər irəli çıxır, onun qarşısında isə Tanrının güzgüdə əksi təəssüratı yaradan formada Adəmin əli qabağa uzanır.

Başqa bir mövqeyə görə isə Tanrı və Adəmin barmaqları toqquşmur. Bu mövqeyə görə həyatverici olan Tanrı Adəmi özündən aşağıda tutaraq sanki bərabər olmadıqlarını göstərmək istəyir.

"Amerika Tibb Assosiasiyası jurnalı"nda nəşr edilmiş məqaləsində qeyd olunur ki, Tanrının arxasındakı fonun quruluşu və fiqurların düzülüşü dəqiq şəkildə insan beyninin quruluşunu əks etdirir. Həkim Meşbergerin bu nəzəriyyəsi həkim Mark Li Eypler tərəfindən müzakirə olunub. Əsərə yaxından baxdıqda insan beynini əks etdirməsi iddia olunan hissədə uc beyinin əsas şıramları, beyinin daxili və xarici səthi, beyin sapı, alın payı, bazilyar arteriya, hipofiz və görmə sinirlərinin kiyazmasını da görmək olur.

Əsərdə Adəm və Tanrının barmaqlarının toxunması detalı insanlıq tarixinin ikonik səhnələrindən biri olmaqla bir çox reproduksiyalar və parodiyalara malikdir. Leonardo da Vinçinin "Sonuncu şam yeməyi" və Mikelancelonun "Adəmin yaradılışı" freskoları bütün zamanlarda ən çox replikası işlənmiş dini rəsmlərdir.

- Sizcə, bu əsərlə Mikelancelo nə deyir?

- Sənətə fərqli münasibət göstərən bir çox insan yekdilliklə iddia edir ki, Sabaothun məcburi əli ilə Adəmin cılız, titrəyən fırçası arasında praktik olaraq həyat verən qüvvənin axını görünə bilər. Az qala, toxunan əllər maddi və mənəvi, dünyəvi və səmavi birliyi təmsil edir. Barmaqlar toxunan kimi yaradılış əməli tamamlanır.

Hər bir insanın ruhu hərəkətdədirsə, İsa Məsihin şəkli hərəkətsiz və sabitdir. Onun jestləri intiqam və gücü təmsil edir. Madonna insanların əzablarına baxa bilmir, ona görə üz çevirir. Və şəklin üstündə mələklər Məsihin Passion xüsusiyyətlərini daşıyır. Fresko şəkillərində Məsihin ətrafındakı müqəddəs şəhidlər təsvir edilib. Burada bir çox başqa müqəddəslər var. Onlar Məsihə daha yaxın olmağa çalışırlar. Müqəddəslərin olduğu izdiham Rəbbin onlara mükafat verdiyinə, yaxınlaşan xoşbəxtliyə sevinir.

Aytac SAHƏD

525-ci qəzet.- 2022.- 1 iyun.- S.20.