Xarıbülbül ovqatlı Bakı
küçəsi
Bakı dünyanın ən fotogenik şəhərlərindən
biridir. Elə suvenir-fotolarına baxan əcnəbi görmədən öncə
də paytaxtımıza
aşiq olur. Şəhərimizi gözəlləşdirən, atmosferini, ruhunu, koloritini təsdiq və təqdim edən onun küçələridir. Azərbaycan müstəqillik qazanandan sonra toponomiya komissiyası yaradıldı
və sovet dövründə ərazi
vahidlərinə verilən
adlara yenidən baxıldı. Tarixə
baş vuraq...
Bakının qəza olmaqdan çıxıb şəhər
şəkli alması
öz başlanğıcını
keçən əsrin
əvvəllərindən - "Əli və Nino"nun zamanından
götürmüşdü. Şəhər bələdiyyəsinin ilk işi də küçələrə ad verib
evləri nömrələməklə
başlamışdı. O vaxtdan bir əsrdən
çox ötüb, bu günün Bakısı yalnız Dubayla, Nyu-Yorkla yarışmır, hətta
aya-ulduza meydan oxuyur. Şəhərlərin toponimləri, oykonimləri
əsasən, filoloqlardan,
tarixçilərdən ibarət
ciddi komissiyadan keçir. Burada üstünlük ölkənin tarixində,
ədəbiyyat və
mədəniyyətində silinməz izlər qoyan həmvətənlərimizə
verilir. Lakin məqsəd ada
küçə tapmaq
deyil... küçəyə
ad verməkdir. Ad - şəxsiyyəti
əbədiləşdirməklə yanaşı, onun kimliyini açmalı, tanıtmalı, həm də şəhərin mədəni landşaftına
uyğun olmalıdır.
Piyada gəzərkən
istər-istəməz küçələrin
adları yazılmış
lövhələrə baxırsan,
bu küçənin
adını daşıyan
obyekti, subyekti ya toplumu düşünürsən,
onunla bir uyğunluq axtarırsan... Yazıçıdırsa, əsərləri, müğənnidirsə, mahnıları,
siyasətçidirsə, çıxışları
yada düşür.
Lakin ənənəvi - Nizami küçəsi, Cavid prospekti, Füzuli meydanından başqa, şəhərimizin təntənəli,
pafoslu simvolları da onun küçələrində
öz əksini tapıb. "Neftçilər"
prospekti, "Qaraşəhər"likdən
qurtulub ağ günə çıxmış
"Ağ şəhər",
"Nobel qardaşları", "Fəhlə" prospekti (sıralama tam təsadüfdür)
kimi ünvanlar şəhərin həm siması, həm də "ağır artilleriyası"dır. Çar
dövründən, SSRİ "mülkiyyət"indən də
bəzi miraslar qalıb... Hələ də Azərbaycanın
iki böyük şəhərində Qubernator
bağı vardır.
Bakıda və Gəncədə. Zamanla bu adlar rəsmi
dəyişilsə də, yenə
də xalq arasında köhnə adı işləkdir. Sovet paradiqmasına uyğun keçmiş ittifaqın
hər şəhərində
indinin özündə
də şablon "Həmkarlar", "İnşaatçılar"
qalmaqdadır. "Tretya
ulisa Stroiteley, dom 25" - "Taleyin ironiyası..."nın məşhur ünvanı kimi... Dünya praktikasından da geri qalmırıq.
Bütün qədim şəhərlərin
"İnqilab"ı da
var, "Azadlıq"ı
da, bundan doğan "İstiqlaliyyət"i
də... Əksər şəhərlərdə "Sahil", ya "Sahilyanı" küçə
var. Simenonun məşhur
qəhrəmanı da
hər telefonu götürəndə "Sahilyanı
Orfevr, 36", - deyə cavab verirdi. Gözəl adı olan küçədə yaşamaq,
heç olmasa, te-tez içindən keçib getmək, məncə zövqlü və xoş bir hissdir. Lakin... hər sahədə olduğu kimi, "adqoydu"da da maraqlı istisnalar, tapıntılar olur.
Komissiya bəzən hissə qapılıb hansı küçəyəsə "Xoşbəxt" adı qoymaqla dəxli olan, ya olmayan
hər kəsi xoşbəxt edə bilir. A.P.Çexov yazırdı: "Saxalində
küçələrə dövlət məmurlarının
adını sağlığında
vermək kimi adət var.
Ona görə küçənin,
təkcə adı olmur... Həm də soyadı,
atasının adı
olur". Məsələn, İvan İvanoviç Petrov küçəsi.
Hörmət... yoox, Çexova
xas sarkazmı, ironiyanı nəzərə
alsaq, sırf yarınmaq məqsədilə.
Moskvada məşhur Nikulin sirkinin yerləşdiyi "Svetnoy
bulvar"... Vaxtilə burada gül
bazarı olub.
"Baharın 17 anı"ndan
biri - konspirativ mənzilin yerləşdiyi
"Svetoçnaya ulisa..."
(Küçənin doğma
adı doğrudan da elədir, amma... Berndə deyil, köhnə
Riqadadır). "Qarağac küçəsi"
deyincə gözümüzün
önünə "Qarağac
küçəsində qarabasma"
filmi ("Koşmar na ulise Vyazov"),
onun mənfi personajı Freddi Kryuger gəlir. Reytinqli türk serialındakı
"Gülçıkmaz sokak".
Bizimcə - Gül dalanı. Şuşanın
indi viran qalmış məşhur
"Güllü bağ"ı.
Dünyada "güllü"
bulvarlar, prospektlər,
xiyabanlar çoxdur. Varnada "Orxideya" küçəsi var, daha bilmirəm, "vəhşi"di, ya yox... Ufada eleqant "Lirik"
küçə, praktik
"Buket" küçəsi
var, Xarkovda "Poeziya" meydanı.
Soçidə "Sentyabr
səhəri" (Lap sovet
ətirlərinin adına oxşadı).
90-larda hit-paradın önündə
gedən mahnı var idi... Yuri
Antonov gitarada çalıb-oxuyurdu. Tərcüməyə
cəhd... "Qaysılı" küçədən
keçib, "Üzümlüyə"
dönürəm. "Kölgəli" küçədə
kölgəlikdə dayanıram..." Əlbəttə, belə vanilli
adlar şəhər peyzajına yaraşmır,
kurort şəhərciklərinə
isə tam uyğundur.
Novxanı bağlarında xalq
özü küçələrə
adlar verib. Məsələn, fırça
ilə iri hərflərlə hasarın,
ya darvazanın üstündə yazılıb:
"FİDAN" (Deyilənə görə, Fidan Qasımovanın bağı
bu aralardadır).
Ona paralel... "Aytən",
sonra gəlir "Aynur", perpendikulyar "Nigar" və s. Ətrafinda da, kimin fantaziyası və əl qabiliyyəti nəyə çatırsa, onu yaradır. Tematika da - üzüm-əncir, dondurma, çətir... Yaşıl qapını,
qonşunun bakını,
qəssab dükanını
orientir kimi nişan verməkdənsə,
küçələri, döngələri
belə gül-çiçəkli,
ay-ulduzlu adlarla işarələmək həm
sivil, orijinal, həm də konstruktivdir. Bizim də, az olsa
da, sıradan olmayan - "Gül passajı"mız, "Günəşli"
yaşayış massivimiz,
"Albalılıq" kimi
dadlı adı olan qəsəbəmiz var. Şəhidlərimizə
ehtiramla - "Qırmızı
Qərənfil" küçəsi
necədir? Məncə,
səslənir... Heyfim gəlir
bu çiçəyə.
Qərənfil də 32 ildən
sonra matəm gülü olmaqdan qurtarıb bəraət alar. Biz qaradan
çıxdıq, o da
çıxsın. Yavaş-yavaş
gəlirəm mətləb
üstə... Sürpriz!
"Xarıbülbül"
ətirli küçəmiz
də olacaq. Bayaqdan yazdıqlarım da bu münasibətlədir,
Onun şəninədir.
Təşəbbüsün özü vətənpərvər,
alqışlanandır.
Respublikamızın Qırmızı Kitabına
salınmış Xarıbülbül
Şuşanın emblemi,
Zəfər ikonumuzdur. 28 il nisgillə həsrətini
çəkmişik, 28 il "Vətən sarı boylanmışıq", o da
mətanətlə "xətrimizə
dözüb". "Yarı bülbül, yarı gül" olan Xarıbülbül ovuca sığsa da, iradə, güc, cəsarət, qəhrəmanlıq dastanına
çevrilib. Buranı ziyarətə
gələn qonaqlar Xarıbülbülün vəfa
əfsanəsini dinləyəcək,
onun əsirlik rəvayətini eşidəcəklər.
Cıdır düzündən
gətirilən Xarıbülbül
kolları göz oxşayacaq, turistlər onunla xatirə şəkli çəkdirəcəklər.
O, dünyanın ən məşhur, adlı-sanlı
küçələrindən, paytaxtımızın görməli
yerlərindən olacaq.
Adının gözəlliyi bir
tərəfə, tarixi,
Vətən müharibəmizdə,
qələbəmizdə rolu
vurğulanacaq, tanıdılacaq.
Burada şopinq də nəzərdə tutulacaq,
şəhərimizin qonaqları
Xarıbülbülün əksi
olan bəzək əşyaları, nişanlar,
kələğayılar alıb
aparacaqlar. Onun sorağı
hər yerə yayılacaq. Dünyada bu
adda ikinci bir küçə olmayacaq.
Bu xəbərin sevincini fantaziyamı işə salaraq belə qarşıladım. Məşum işğal illərində Qarabağdan, Şuşadan, Xarıbülbüldən, Xan qızından, Xanbağından, Cıdır düzündən çox uzaqlaşmadıq, yan-yana düzülmüş şadlıq evlərinə adlarını verməklə ürəyimizi soyutmağa çalışdıq, odu söndürüb külü ilə oynadığımıza görə özümüz-özümüzə tənə-töhmət yağdırdıq.
"Cıdır düzü"ndə qəlbimiz qan ağlaya-ağlaya "Qarabağ şikəstəsi"nə oynadıq, amma gənc nəsli unutmağa qoymadıq, ümidimizi də itirmədik, bu günü gözlədik. Deyir, əgər yolun cəhənnəməmin üstündən keçirsə, qaça-qaça keç... Uzun, ağır, enişli-yoxuşlu keçdik. Amma keçdik. Keçə bildik. Şəhidlərimizin çiynində və çiynimizdə şəhidlərimizlə. Hazırda Xarıbülbül adının hansı küçəyə verilməsi ilə bağlı Bakı meriyasında müzakirələr aparılır. Bu dəfə Xarıbülbülün ətri lap yaxından gəlir...
Dilarə
ADİLGİL
525-ci qəzet.- 2022.- 7 iyun.- S.11.