Minlərlə atlının sərkərdəsi...

İRƏVAN AZƏRBAYCAN DÖVLƏT DRAM TEATRININ UNUDULMAZ TAMAŞASI HAQQINDA

Həyat təkcə ayrı-ayrı fərdləri deyil, millətləri, xalqları və onların yaratdığı maddi və mənəvi dəyərləri də zaman-zaman sınağa çəkir. Dünyanın qədim və unikal ərazilərindən birinə malik Azərbaycan da əsrlər boyu belə imtahanlardan keçməli olub. Hər dəfə də küllər içindən yenidən boy göstərib, həm özünün, həm də torpağının yaralarını sarıyıb, yenidən dirçəlib, qılıncı, süngüsü ilə öz sərhədlərini özü çəkib. Qara torpağı Vətən deyib yaşadan Şəhid ruhlarını ölməz, Qazi qanını müqəddəs sayıb. Hər sınaqdan üzüağ, alnıaçıq çıxıb! Mərdliyini, Ədalətini, Kişiliyini, Rəşadətini qoruyub saxlayan Azərbaycan rəzil və alçaq xislətinə insanlığını qurban verən MƏKRli düşmənlə hər dəfə də insafla davranıb; basdığını kəsməyib, düşmənin soyunu qurutmayıb, körpəsinə, qocasına, xəstəsinə dəyməyib, rəhmdil, adil, ağlayana insaflı davranıb...

Təəssüf ki, qonşu sarıdan heç bəxti gətirməyib gözəl millətimin! İllər boyu çörək, yuva verdikləri zaman-zaman üstünə ayaq açıb havadarlarının köməyi ilə torpağımızı qarmalayıb, həyasızcasına özlərinə vətən düzəldib, sonra da məqam yetişəndə fürsəti, girəvəni fövtə verməyib, bir zaman tula payı kimi onlara peşkəş edilən əraziləri genişləndirmək üçün müharibə sevdasına düşüb, hər dəfə burnu ovulsa da murdar xislətindən əl çəkməyib.

Ötən yüzilliyin sonlarında Sovet İmperiyasının dağılmasını fürsət bilən ermənilər növbəti dəfə Qarabağın işğalına nail oldular. Azərbaycanda isə xarici kəşfiyyatın fitnəsi ilə gerçəkləşən oyunların zəif bəndinə çevrilən bir dəstə "liderin" səriştəsizliyi, siyasi naşılığı üzündən torpaqlarımızın 20 faizini itirdik. Təkcə Qarabağdan yox, həm də ona bitişik 7 rayonumuzdan yüzminlərlə vətəndaşımız silah gücünə yurdlarını tərk etmək məcburiyyətində qaldı. 30 illik həsrətə nəhayət ki, son qoyuldu, ötən ilin sentyabrında başlayan Vətən müharibəsinin qəhrəmanları Ali Baş Komandan İlham Əliyevin qətiyyətli və ağıllı siyasəti ilə 44 gündə erməni faşistlərindən azad edildi.

30 il torpağımızın bir hissəsini öz gücü ilə deyil, qarşılarında "əl tulası" kimi quyruq buladıqları havadarlarının qışqırtısı və bilavasitə hərbi dəstəyi ilə işğal altında saxlayan haylar Şanlı ordumuzun müzəffər hücumu qarşısında duruş gətirə bilmədi. 30 ildən bəri dən əvəzinə mina əkdiyi torpaqlardan qovuldu.

Azərbaycan isə bu gün dünyanı heyrətə salan azman Qələbəsindən sonra Zəfər yolu ilə bu gün Şuşaya gedir, Füzulidə müasir hava limanı istifadəyə verir, bütün Qarabağ boyu quruculuq işləri aparır, torpağı dirildir, insanların inamını, yaşamaq həvəsini özünə qaytarır və... bir daha dünyaya sübut edir ki, Haqq nazilir, ancaq üzülmür! Ataların şanlı yolunu oğullar inamla davam etdirir, Şəhid qanı ilə suvarılan torpaqlarımızda HƏYAT yenidən başlayır...

Yazıçı, dramaturq, şair Hidayətin İrəvan Azərbaycan Dövlət Dram Teatrında tamaşaya qoyulan yeni əsərinə baxmağa qəribə bir həyəcanla getmişdim. Azərbaycan Dövlət Rus Dram Teatrının nimdaş tamaşa salonunda illərdən bəri doğma yerlərin həsrəti ilə yaşa dolan, ancaq ürəklərinin lap dərin guşəsində "Biz bir gün o torpaqlara yenidən qayıdacağıq!" inamını qoruyub yaşatmağı bacaran, eynən bütün Qarabağ sakinləri kimi evinin açarını qoynunda gəzdirən Qərbi Azərbaycanlıların hər birinin əlini sıxdıqca inanırdım ki, bu əllər, bu mərdürəkli, qoçaq və iradəli insanlar xəyalən Böyük Qayıdış gününə kökləniblər, 30 il bütün əziyyətlərə dözüb də Vətəni unutmayan yurddaşlarımızın gözlərində gördüyüm ümid işartısı mənə o nimdaş salonu da, o solğun işıqları da, təmtəraqsız foyedəki ab-havanı da unutdurdu. Birdən-birə hələ orta məktəbdə oxuduğum, sonralar isə Bakıda ali təhsil aldığım illərdə rayonumuza, tətilə getdiyim vaxtlar, imkan tapıb İrəvan Azərbaycan Dövlət Dram Teatrının tamaşalarına baxmağa can adığım illəri xatırladım. Bəli, "Ah, nə gözəl günlər idi!" - təəssüf qarışıq nostalji nidası ilə yenə bu teatrın - artıq tərkibi də, repertuarı da yenilənən, son 30 ildə Bakıda fəaliyyət göstərən mədəniyyət ocağının daha bir yeni yaradıcılıq nümunəsi ilə tanışlığımın təəssüratını bölüşməyə səbrsizlənirdim.

Teatrda hər hansı bir tamaşanın araya-ərsəyə gəlməsi üçün necə mürəkkəb bir yaradıcılıq prosesi getdiyindən tamaşaçıların böyük əksəriyyətinin bəlkə də xəbəri yoxdur. Teatr əslində çox mürəkkəb bir orqanizmdir və məşhur "Teatr asılqandan başlayır!" deyimi də daha çox tamaşaçılara aiddir və məncə, son vaxtlar dəbdə olan bəzi trendlərə daha çox uymağı mədəniyyət, yenilik, xarizmatizm, kreativlik sayanlar hara, niyə və nə üçün gəldiklərinə məhz elə o asılqanın yanından keçərkən qərar versələr, tamaşa salonunda özlərini mədəni və sayğılı aparmağa çalışarlar.

Bizim İrəvan Azərbaycan Dram Teatrı ömrünün ahıl, fəaliyyətinin yetkinlik və müdriklik çağında olsa da, təəssüf ki, hələ də tamaşa hazırlayıb təhvil verənəcən zülm çəkir (Bu da başqa bir məqalənin mövzusudur!).

Bu başdan qeyd edim ki, bu kollektiv çətin və əziyyətli olsa da, qarşılaşdığı bütün etinasızlıqlara və qarğaşalara rəğmən yenə öz əzəli ənənəsinə sadiq qalıb, cüzi imkan və şəraitə baxmayaraq möhtəşəm bir tamaşa hazırlamağa nail olub.

Adı teatrının tarixi ilə həmişə qoşa çəkilən, bu mədəniyyət məbədini uzun illər bədxahların təsir və təzyiqindən qoruyan, Ermənistanın ən yüksək siyasi daşnaq sürüsündən qorumağa müvəffəq olan və bütün hədə və təhdidlərə məhəl qoymadan teatrın fəaliyyətini, varlığının qorumaq, onu yoludan və ali məqsədindən yayındırmağa cəhd edən düşmənlərlə mübarizədən yorulmayan, kollektivin qazandığı bir çox uğurlarda böyük rolu olan yazıçı-dramaturq Hidayət son anadək teatrı tək qoymamağa çalışdı. Və böyük ürək ağrısı, ancaq vətəndaşlıq qeyrəti ilə yazdığı "Burdan min atlı keçdi" əsərində qismən də olsa, o dövrün ab-havasını, üzümüzə dost deyən, arxadan kürəyimizə xəncər saplamağa hazır olan hayların lap yuxarı səviyyədə qurduqları planları çözələyir. Azərbaycan xalqının xilaskarı Heydər Əliyevin siyasi mübarizəsinin Moskva dövründə bu faşist xislətli qonşularımızın istər aşkar, istərsə də gizli şəkildə qurduqları oyunları ifşa edir, Azərbaycan liderinə qarşı qurulan məkrli planların haradan, nədən və kimlərdən qaynaqlandığını çəkinmədən bildirir. Bir vaxtlar direktor kimi şəxsən özünün üzləşdiyi təhdidlərdən söz açır, yerli azərbaycanlıların başına gətirilən müsibətləri çox inandırıcı və real detallarla təsvir edir.

Bu əsər yuxarıda iftixarla bəhs etdiyim şanlı Qələbəmizin memarı, Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin bədxahların, bu "azğın erməni qövmünün" iç üzünü açmaqla və teatrın İrəvan mühitində üzləşdiyi ağılasığmaz çətinliklərdən mətinliklə keçdiyini xatırlatmaqla mən yurdumun qəriblik ağrılarını yaddaşımın bir küncünə sıxışdırıb, bu yazını tamamlayana qədər o axşam baxdığım tamaşaya qayıtmaq istəyirəm.

"Burdan min atlı keçdi" əsərinin səhnə variantında yaradıcı heyət daha çox yaşamaq, var olmaq üçün vuruşan, hər gün bədxahlarla mübarizə aparmağa məcbur olan Teatrın, hər gün bu gəlmələrin təhdidləri ilə üzləşən, aktyorların və teatr rəhbərlərinin ailəsini dolandırmaq üçün hər cür əziyyətə qatlaşsa da dədə-baba torpaqlarını tərk etmək istəməyən sadə insanların yaşantıları, orta məktəbi bitirdikdən sonra təhsilini davam etdirməyə ali məktəb tapmayan və Bakıda oxuyub qırmızı diplomla geri qayıdan, lakin Ermənistanda işlə təmin olunmayan gənclərin faciəsi, hətta əsərin müəllifi kimilərini könülsüz də olsa işlə təmin etməyə məcbur olanları əsassız iddialarla günahlandırmağa, əsas onları əsas məqsəddən yayındırmağa vadar etməklə "Türksüz hayastan" planını gerçəkləşdirmək istəyənlərin gizli planlarını faş edir.

Tamaşanın bir çox epizodunda o vaxt Moskvada ali vəzifədə işləyən və biliyi, bacarığı, xarizması ilə Kremldəkilərin hamısından bir baş ucada dayanan bu dahi şəxsiyyətin elə ermənilərin təhriki və bilavasitə planları ilə işdən uzaqlaşdırılması planını necə canfəşanlıqlahazırlamaları barədə söhbətlər gedir. Çünki Heydər Əliyevin vəzifədən uzaqlaşdırılması "Miasum - birləşmə" planının gerçəkləşməsi, yeni ərazilərin ələ keçirilməsi arzusunun reallaşması idi.

Və ermənilərin bu gizli planları gözlər önünə sərgiləyən tamaşanın təqlin etdiyi ideyanı, "heç vaxt ermənilərin olmayan torpağımıza qayıtmağın, bu yerlərdə yenidən binə qurmağın vaxtı çatıb" fikrini gerçəkləşdirmək yolunda atılan addımdır. Və bir də: daşnaq tör-töküntülərinin, onları Moskvadakı və xaricdəki çoxsaylı havadarlarının fitvası ilə keçmiş SSRİ rəhbərliyindən uzaqlaşdırılan Heydər Əliyev yenidən Vətənə döndü. Heç bir təhdid və hədələrə məhəl qoymadan Azərbaycanı küllər içində dirçəltməyi bacardı, xalqa Ümid, İnam, Güvənəc hissi aşıladı, onu böyük və qüdrətli bir xalq olduğuna inandırdı!.

Ömrünün ən böhranlı anlarında, həyatının ən çətin dönəmlərində belə mövqeyindən geri çəkilmədi, hiyləgər və məkrli düşmənlərinin bütün tələlərinə rəğmən dimdik ayaqda durmağı bacardı! Həm də bu qayıdışla o ermənilərin arzu və niyyətlərini çiçəkləməyə qoymadı, 30 illik işğala 44 gündə son qoymağı bacaran, Azərbaycanın yeni tarixini yazmaq qüdrətində olan mübariz bir Rəhbər, müdrik bir Lider yetişdirmək missiyasını da yerinə yetirdi!

C.Cabbarlı adına İrəvan Azərbaycan Dövlət Dram Teatrının yeni tamaşasında rol alan aktyorların hər birinin ifasını təhlil etmək istərdim, ancaq kimlərinsə zəhmətini kölgədə qoyacağımdan ehtiyatlanıb bu fikrimdən vaz keçirəm! Çünki bu ağır və gərgin anlarla dolu çətin yolu onlar hamısı bərabər keçirlər. Odur ki, bu teatrın yaşaması, var olması adına çalışan hər kəsə minnətdarlığımı bildirir və əmin olmaq istəyirəm ki, teatr özünün növbəti yuvarlaq yubileyini əzəli və əbədi Vətənimizdə - İrəvanda qeyd edəcək və o zaman 10 milyonluq ordunun önündə məğrur duruşu ilə əbədiyyət ömrü yaşayan Ulu öndərimizi zaman axarında dördnala çapan od qanadlı atlının ayaq səsləri Qarabağdan Göyçəyə,Vedibasara, Zəngibasara, Zəngəzura, bir sözlə, bütöv Azərbaycana yayılacaq!

Teatrın kollektivini ürəkdən təbrik edir, əsərin müəllifi, istedadlı şair, yazıçı-dramaturq Hidayətə, tamaşanın bütün ağırlığını çiyinlərində daşıyan aktyorlara - İftixar Piriyevə, Natiq Əliyevə, Nazi Rüstəmova, Məzahir Süleymanova, Səmayə Nəbiyevaya, Günel Əliyevaya, Sərvər Əliyevə, Əmrulla Nurullayevə, quruluşçu rejissor Firudin Məhərrəmova, musiqi və səhnə tərtibatçılarına uğurlar və yeni tamaşaların sevincini arzulayıram.

Telli PƏNAHQIZI

telejurnalist, şair və publisist

525-ci qəzet.- 2022.- 21 iyun.- S.11.