Qadınlara hansı peşə sahələrində
çalışmaq qadağandır?
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında
qadın və kişilərin eyni hüquq və azadlıqlara malik olduqları, hər kəsin əməyə olan qabiliyyəti əsasında sərbəst
surətdə özünəfəaliyyət
növü, peşə
və iş yeri seçmək hüququnun olduğu qeyd edilir. Başqa bir
qanun isə Azərbaycan qadınlarının
peşə seçimi
ilə bağlı bəzi ayrı-seçkiliklərə
məruz qalmasına səbəb olur. Qanunlardakı bu ziddiyyətli hal Nazirlər Kabinetinin 1999-cu
il 20 oktyabr
qərarı ilə təsdiq edilmiş “Qadın əməyinin tətbiqi qadağan olunan, əmək şəraiti zərərli
və ağır olan istehsalatların, peşələrin (vəzifələrin),
habelə yeraltı işlərin siyahısı”
qanunu ilə ortaya çıxıb. Sözügedən qərara əsasən
qadınlara müəyyən
peşə sahələrində
işləmək qadağan
edilib.
Bəs qanunla qadınların çalışması
qadağan edilən sahələr hansılardır? Bu sahələrin qapıları
qadınların üzünə
niyə bağlıdır?
Nazirlər Kabinetinin qərarına
əsasən, Azərbaycanda
38 sahədə 678 iş
yeri üzrə qadın əməyinin tətbiqi qadağandır.
Qadınlara qadağan
edilən iş yerləri arasında xəmir yoğuran, mal-qara kəsən, dalğıc, desant-yanğınsöndürən,
paraşütçü-yanğınsöndürən,
əl ilə odun doğrayan, buldozer maşinisti, bacaların və sobaların təmizlənməsi
ilə məşğul
olan təmizləyici,
əl ilə elektrik qaynaqçısı,
təyyarələrə texniki
xidmətlə məşğul
olan mühəndis və texnik kimi peşələr də var. Bu peşələrdə
çalışmağın qadınlara qadağan olunmasının səbəbi
Əmək Məcəlləsində
qadın əməyinin
tətbiqi qadağan olunan iş yerləri və işlərə dair normalardır.
Həmin
normalara görə:
- Əmək şəraiti ağır, zərərli
olan iş yerlərində, habelə
yeraltı tunellərdə,
şaxtalarda və digər yeraltı işlərdə qadın
əməyinin tətbiqi
qadağandır.
- Bir qayda olaraq,
fiziki işlə məşğul olmayan, rəhbər vəzifələrdə
çalışan və
ya sosial, sanitar-tibbi xidmətlər
göstərən, habelə
fiziki işlər görmədən yeraltı
iş yerlərinə
düşüb qalxmaqla
ayrı-ayrı vaxtlarda
qadınlar tərəfindən
müvafiq yeraltı işlərin yerinə yetirilməsinə yol verilir.
- Qadınların 15 kiloqramdan
artıq ağır əşyaların qaldırılması
və 10 kiloqramlıq
əşyanın bir yerdən başqa yerə daşınması
işlərinə cəlb
edilməsi qadağandır.
- Hamilə və 3 yaşınadək uşağı
olan qadınların bu maddədə nəzərdə tutulmuş
işlərin görülməsinə
cəlb olunması qadağandır.
Bəzi insanlar qadın fiziologiyasının bu kimi peşələrə
uyğun olmadığını
və qanunların bu baxımdan düzgün tənzimləndiyini
düşünsə də,
müasir dünyada bu hal cinsiyyətinə
görə insanın
ayrı-seçkiliyə məruz
qalması və əmək hüquqlarının
pozulması kimi qəbul olunur. BMT-nin “Qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin
bütün formalarının
ləğv edilməsi
Konvensiyası”nda da məşğuliyyət sahəsində
qadınlara qarşı
ayrı-seçkiliyin bütün
formalarının ləğv
edilməsi tövsiyə
olunur.
2021-ci ilin statistikasına
görə, Azərbaycanda
əhalinin 50.1 faizini qadınlar təşkil edir. Bu da o deməkdir
ki, ölkə əhalisinin yarıdan çoxu altı yüzdən çox peşə sahəsində
çalışmaqdan məhrum
edilir.
Qeyd edək
ki, bu hala
təkcə ölkəmizdə
deyil, başqa dövlətlərdə də
rast gəlinir. “Azlogos.eu” saytının verdiyi məlumata görə, hazırda dünyanın
104 ölkəsində bu
tip qadağalar mövcuddur.
Eyni zamanda, 29 ölkədə
qadınların gecə
növbəsində işləməsinə
icazə verilmir, 18 ölkədə isə kişilərin öz həyat yoldaşının
işləməsini qadağan
etmək hüququ var.
Belə qadağalar əsasən zəif inkişaf etmiş iqtisadiyyata sahib olan ölkələrdə
müşahidə edilir,
iqtisadi cəhətdən
inkişaf etmiş ölkələrin əksəriyyətində
bu tip qadağalara rast gəlinmir.
Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, bu qərarın
qəbul edildiyi vaxtdan düz 21 il keçib.
Keçən müddət ərzində
yeni texnologiyaların tətbiqinin həmin qadağaların əsaslandırıldığı
məqamların bir çoxunu aradan qaldırdığını düşünsək,
müəyyən sahələrdə
qadın əməyinin
tətbiqinin qadağan
edilməsinin effektivliyini
şübhə altına
ala bilərik.
Bütün bunlar onu deməyə
imkan verir ki, bəzi qanunlar
dövrün, texnoloji
inkişafın verdiyi
töhfələrin gerisində
qalır və bunları yenidən gündəmə gətirmək,
müzakirəyə çıxartmaq
lazımdır. Əks halda ölkəmizdə
peşə və ixtisas sahəsində yaranan disbalans vəziyyət iqtisadi baxımdan inkişafı ləngidən kölgə
amillərə çevrilə
bilər.
Xatırladaq ki, inkişaf etmiş ölkələrin
əmək qanunlarında
bu kimi hallara
nadir halda rast gəlmək olar. İnsanların əmək fəaliyyəti
göstərə biləcəyi
və ölkə iqtisadiyyatına fayda verəcəyi sahələrdə
məhz cinsiyyətinə
görə ayrı-seçkiliyin
qoyulmasının fəsadlarını
gələcəkdə həm
iqtisadiyyatda, həm də inkişafın ləng getməsi baxımından hiss edəcəyik.
Ölkəmizdə bunun başqa forması da kişilərin maaşı
az olduğuna
görə müəyyən
sahələrdə çalışmaqdan
imtina etməsidir. Həmin sahələr isə əsasən təhsil, incəsənət və sosial xidmətlərlə
bağlıdır. Bu gün ölkəmizdə
orta məktəblərdə
müəllimlərinin 81 faizi,
orta ixtisas təhsil müəssisələrində
79 faizi, ali təhsil müəssisələrində
isə 55 faizi qadınlardır. Ümumilikdə
təhsil sektorunda 250 minə yaxın qadın çalışır.Qadın
işçilərlə bağlı
daha bir maraqlı məqam da, Azərbaycanda kişilərin qadınlardan
az qala
iki dəfə çox maaş alması ilə bağlıdır. Son dövrdə müəllimlik
peşəsi üzrə
təhsil almış
kişilərin öz
sahəsi üzrə işləmələri üçün
müəyyən islahatların
keçirilməli olduğu
bildirilmişdi. Təhsil
eksperti Şəmil Sadiqin təklifi kişi müəllimlərin
maaşlarının artırılması
istiqamətində idi.
Əgər bu təklif
qəbul olunarsa, bu, gender əsaslı ayrı-seçkiliyi daha da alovlandıracaq bir addım olar.
Gördüyümüz kimi, bəzi qanunların yenidən formalaşdırılması ölkəmizdəki
gender əsaslı ayrı-seçkiliyin
aradan qaldırılması
üçün birinci
və ən önəmli addım kimi qarşımızda durub.
Xatırladaq ki, qadınların iqtisadi azadlığı
gender bərabərliyi və
cəmiyyətin daha firavan həyatı üçün çox önəmlidir. Statistik göstəricilərə görə yoxsulluğun, zəif təhsilin,
aşağı gəlirliliyin Azərbaycanda qadınlar
arasında kişilərlə müqayisədə daha geniş
yayılması qadınların imkanlarının və səlahiyyətlərinin
artırılmasının vacibliyini ortaya qoyur və bu istiqamətdə addımların atılmasının
vacib olduğunu
göstərir. Bu baxımdan qadınların təhsilə, layiqli işə bərabər
çıxışının, eləcə də siyasi və iqtisadi qərarların
qəbulu proseslərində iştirakının təmin
olunması iqtisadiyyatın
dayanıqlılığının təmin edilməsi
baxımından da çox
önəmlidir.
Natəvan ABDULLA
525-ci qəzet.- 2022.- 4 mart.- S.13.