Mənim tanıdığım Düsen Kaseinov

Yaşadığımız dövrün xüsusi aktuallıq mövqeyini qoruyan, xalqlararası humanitar münasibətlərin ortaq məxrəci sivilizasiya tarixinin çağdaş siyasi, iqtisadi, ictimai, mədəni nailiyyətlərini ehtiva edən mədəniyyətlərarası dialoq prosesləri qlobal problemlərin həllini asanlaşdırır. Bu zaman mədəniyyətlərarası inteqrasiya səylərinin səmərəli nəticələri bu sahədə aparılan xəttin uğurunu bariz şəkildə sübut edir. Belə ki, məhz inteqrasiya prosesləri mövcud problemləri ölkələr və xalqlararası anlaşmanı, istər siyasi, istər iqtisadi, istərsə də mədəni müstəvidə öyrənməklə, təşkil etməklə və həll etməklə mümkün edir. Məhz bu zaman mədəni əlaqələr fövqəladə dərəcə gərəkli və effektiv uğurlara vəsilə olur. Yəni müxtəlif xalqların mədəni özünəməxsusluğunun elmi yaradıcılıq xüsusiyyətləri və nailiyyətləri ilə bölüşməsi, bu zaman tanıtma, həmsərhəd mədəni özəllikləri öyrənmə, eyni zamanda qarşılıqlı bəhrələnmə həmin prosesin faydalı iş əmsalına layiqincə səmərə verir.

Ümumi mədəni bəhrələnmələr və qarşılıqlı təsir qanunauyğunluqları ilə yanaşsaq, ayrı-ayrı sosial qrupların, azsaylı xalqların da həmin proseslərdə iştirakı nəinki mümkündür, hətta vacibdir. Əlamətdar olan bir məsələ də ondan ibarətdir ki, XX əsrin sonlarında və XXI əsrin üçüncü onilliyinin əvvəlində olduqca mühüm bir mənzərə diqqəti cəlb edir.

Əsrlərin qovşağında müxtəlif coğrafiyalarda yerləşən, etno-genetik və sosial-mədəni baxımdan tarixi bağlılığı ilə unikal mədəniyyət fenomeni təşkil edən xalqların bir-birinə yaxınlaşması cəhdləri müşahidə edilir və bunu labüdləşdirən elmi-nəzəri əsasları, dialektik qanunauyğunluqları var.

Tarixi faktların, yüzlərlə tədqiqatların, cild-cild kitabların səhifələrində yer alan elmi həqiqətləri örnək göstərməyə ehtiyac duymayıb, türkdilli xalqların soykökünün yaşarı xüsusiyyətləri, onların minilliklərdən bu yana keçib gələn mədəniyyətlərinin ortaq mahiyyəti olması səbəbindən təşkilatlanmaq zərurəti ictimai-mədəni ehtiyacdan yarandı. Və yüz minlərlə kilometrlərə səpələnmiş türksoylu xalqlar öz mədəniyyətlərini öyrənmək, inkişaf etdirmək və təbliğ etmək məqsədilə "Türksoy" Beynəlxalq Təşkilatı ətrafında birləşdilər. Amma bu birləşmə xalqlar arasında yaxınlaşma, yaxud sadəcə istək bildirməklə baş vermədi.

Türkdilli xalqların yaşadıqları ölkələrin dövlət başçılarının siyasi iradəsi və müdrik təşəbbüsləri sayəsində, onların həmrəy mövqeyinin bəhrəsi olaraq "Türksoy" Beynəlxalq Təşkilatı yaradıldı.

Ümumtürk elmi-nəzəri, bədii-estetik fəaliyyət ənənələrinin, həmçinin yaradıcılıq potensialının öyrənilməsi, toplanması və təbliği işini həyata keçirən "Türksoy" qısa zaman içərisində özünün struktur məzmununu müəyyən etməklə bərabər təkcə türkdilli dövlətlər içərisində deyil, müxtəlif qitələrdə tanınmağa başladı.

Görkəmli sənətkar və dövlət xadimi olan Polad Bülbüloğlunun başçılıq etdiyi "Türksoy" fəaliyyətinin ilk dövrlərində öz səylərini, hər şeydən əvvəl, bir zamanlar SSRİ-nin tərkibində olan türkdilli xalqların yeni siyasi-iqtisadi, ictimai-mədəni reallıqların diqtə etdiyi və yaratdığı irili-xırdalı müxtəlif xassəli çətinliklərə baxmayaraq mədəni inteqrasiyasına, qırılmış əlaqələrin bərpasına yönəltdi. Bu gün bir neçə cümlə, uzaqbaşı bir abzasla qeyd edilən həmin işlər əslində olduqca böyük zəhmətlər, diplomatik gedişlər, iradə və inandırma cəhdləri ilə başa gəlirdi.

Dəyərli olan budur ki, bu istiqamətdə göstərilən cəhdlər, ardıcıl səylər, həyata keçirilən silsilə tədbirlər çox keçmədi ki, öz uğurlu bəhrəsini verməyə başladı. Bəli, "Türksoy"un, fövqəladə əhəmiyyətli bir məramla yaradılan bu təşkilatın və onun mütəxəssislərdən ibarət kollektivinin fədakar fəaliyyətinin nəticəsi olaraq müxtəlif coğrafiyalarda qərar tutan türkdilli xalqlar ortaq mədəni dəyərlərə, misilsiz tarixi-mədəni irsə sahib çıxmaq, onu müştərək yaradıcılıq əzmi ilə inkişaf etdirmək imkanı əldə etdilər.

Beləliklə, "Türksoy" ayaqda qaldı və öz tarixi missiyasını həyata keçirməklə yeni mərhələyə qədəm qoydu. Bu mərhələdə Qazaxıstanın tanınmış ictimai xadimi, diplomatı və sənətçisi Düsen Kaseinov "Türksoy"un sükanı arxasına keçdi. Bu elə bir dövr idi ki, təşkilatın idarəetmə strukturu, maliyyə mənbəyi, fəaliyyət istiqamətləri müəyyən edilmişdi. Amma aydın məsələdir ki, ənənələr və metodlar yenilənməli, dəyişən tələblər ödənilməklə prinsipcə yeni fəaliyyət mexanizmləri tapılmalı idi.

"Türksoy"un yarandığı gündən bu günə qədər keçdiyi 25 ildən artıq fəaliyyət dövrü geniş və əhatəli mövzu olmaqla böyük tədqiqat tələb edən işdir. Bu haqda istər "Türksoy" təşkilatına üzv olan, istərsə də digər əcnəbi ölkələrin mətbuatında işıq üzü görən çoxsaylı yazılarda təfsilatlı məlumatlar verilmişdir. Xüsusilə Sabir Şahtaxtinin bu təşkilatın 25 illik fəaliyyətinə həsr edilən "Şərəfli yolun astanasında" kitabında kifayət qədər zəngin, eyni zamanda tutarlı faktlarla ötən illərdə görülən işlər, keçirilən tədbirlər, bu zaman çəkilən zəhmətlər həssas ehtiramla qeyd edilmişdir. Bizim niyyətimiz isə bu təşkilatın hüdud bilməyən fəaliyyət ahənginə, gördüyü işlərin coğrafiyasına və əhəmiyyət dərəcəsinə xüsusi qatqısı olan Düsen Kaseinov şəxsiyyəti barədə düşüncələrimizi bölüşməkdir.

"Türksoy"un bəlli coğrafiyadakı çoxcəhətli fəaliyyətinin məzmununun, eləcə də əhəmiyət dərəcəsinin artması, heç şübhəsiz ki, təşkilatın baş katibi Düsen Kaseinovun şəxsiyyəti və idarəetmə istedadı ilə birbaşa bağlıdır. Məhz D.Kaseinovun ardıcıl və səmərəli fəaliyyəti sayəsində "Türksoy"un beynəlxalq nüfuzu artıb, təsir miqyası genişlənib.

Təbiətindəki müdriklik, təvazökarlıq, alicənablıq xüsusiyyətləri onun istər təşkilatın əməkdaşları, istərsə də təmasda olduğu rəsmi şəxslərlə münasibətlərdə kübarcasına səmimi anlaşma ovqatı yaratmasına imkan verir. O öz tərcümeyi-halını dilə gətirməyi xoşlamasa da, ömür yolu, müxtəlif məsul vəzifələrdəki uğurlu və səmərəli fəaliyyəti çox mətləblərdən xəbər verir. Belə ki, böyük fitri-istedad sahibi kimi mahir violina (skripka) ifaçılığından başlayıb, harada və hansı vəzifədə çalışmağından, nə iş görməyindən asılı olmayaraq, o həmişə faydalı olmağa çalışıb və bunu bacarıb.

Mənə qalırsa, o, şəxsiyyət olaraq təpədən dırnağadək bütöv musiqi aləminin insanıdır. D.Kaseinov başgicəlləndirən harmoniya elminin bilicisi kimi öz dünyasında və ətrafdakı reallıqda harmoniya yaratmağa çalışır. Bəd niyyətlər, yanlış əməllər, xaric notlar, yersiz taktlar kimi onu qıcıqlandırır, ovqatını pozur. Amma ilahi qüdrətlə köklənmiş musiqi alətinə bənzəyən təbiəti onun böyük ifalara həvəsini daim qoruyub-saxlaya bilir.

D.Kaseinov əsl türkçüdür. Onun ruhsal aləmində türksoylu xalqların mədəni irsinə, etno-psixoloji təbiətinə sonsuz sevgi bəslənir. Onlarla türk qövmünün, yüzlərlə etnik adət-ənənələrin, folklor nümunələrindən tutmuş müəllif əsərlərinə qədər maddi-mənəvi mirasın qorunması, təbliği kimi fövqəladə əhəmiyyət kəsb edən fəaliyyətin başında duran D.Kaseinovun xidmətləri ölçüyəgəlməzdir, çünki onun rəhbərliyi ilə sadəcə sadalanması belə uzun vaxt aparacaq tədbirlərin sayı belə təəccüb doğurur.

Əməkdaşlarının azlığına, maliyyə imkanlarının məhdudluğuna baxmayaraq ötən illər ərzində "Türksoy" fəaliyyət miqyasına, işgüzarlıq mədəniyyətinə, əhəmiyyət tutumuna görə yüksək faydalı iş əmsalı nümayiş etdirir. Belə ki, neçə-neçə beynəlxalq əhəmiyyətli tədbirlərin hazırlanması, onların BMT, YUNESKO, Avropa Şurası kimi nüfuzlu beynəlxalq təşkilatlarda təşkili mürəkkəb və gərgin fəaliyyət nəticəsində mümkün olub.

Türk dünyasının dahi şəxsiyyətlərinin irsinin öyrənilməsi, onların qeyri-türk coğrafiyada tanıdılması, ayrı-ayrı şəxsiyyətlərin yaradıcılığına həsr edilmiş kitabların, topluların, "Koroğlu", "Birjan və Sara", "Alpamış" kimi klassik operaların təbliğini nəzərdə tutan layihələrin həyata keçirilməsi işi təqdirəlayiqdir. Ən azı ona görə ki, qeyd etdiyimiz mədəni irsin bilavasitə təcəssüm prosesi türkdilli xalqların etno-ruhsal birliyinə yönəlik layihələr idi və onun səmərəsi hiss edilməkdədir. Sözügedən layihələrin, eləcə də digər yerli və beynəlxalq miqyasda həyata keçirilən tədbirlərin geniş auditoriya qazanmasında, ictimai-mədəni əks-səda doğurmasında D.Kaseinovun şəxsi nüfuzu həlledici rol oynayıb.

Mədəni ictimaiyyətə bəllidir ki, "Türksoy" qarşıdakı hər ili bu və ya digər mütəfəkkirin adı ilə adlandırır, özünün illik fəaliyyətində bütün türk dünyasını həmin şəxsiyyətin həyatı və fəaliyyəti ilə tanış edir. Belə ki, ötən illərdə Qabdulla Tukay (2011), Mirzə Fətəli Axundzadə (2012), Mukan Tolebayev (2013), Mahtumkuli Fəraqi (2014), Semen Kadışev (2015), Yusuf Has Hacib (2016), Molla Pənah Vaqif (2017), Qara Qarayev və Çingiz Aytmatov (2018), İmadəddin Nəsimi (2019), Abay Kunanbayev (2020) ili kimi qeyd edilib. "Türksoy" yola saldığımız ili Yunus Emrə və Azərbaycanda olduğu kimi "Nizami ili" elan edib və bu dahilərin yaradıcılığı ilə bağlı müxtəlif beynəlxalq tədbirlər həyata keçirib. Həmin ənənə bu il də davam etdirilib və 2022-ci il Süleyman Çələbi, Fikrət Əmirov və Toktobolot Abdumomonov ili elan edilib.

O da bəllidir ki, Düsen Kaseinovun təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə "Türksoy" təşkilatı bir qayda olaraq türkdilli ölkələrin tarixi-mədəni mirasının qorunduğu yerləri "Türk dünyasının mədəniyyət mərkəzi" elan edir və bununla əlaqədar silsilə tədbirlər həyata keçirir. Bu il həmin elanın möhtəşəm ünvanı Türkiyənin Bursa şəhəridir və həmin bölgədə neçə-neçə ictimai-mədəni tədbirlərin təşkil edilməsi nəzərdə tutulur.

Öz təbiəti etibarilə narahat və səliqəli insan olaraq hər məsələdə yüz ölçüb bir biçməyi idarəetmə üslubunun mühüm şərti hesab edən D.Kaseinov bunu əməkdaşlarına da təlqin edib. Odur ki, "Türksoy"un onun rəhbərliyi altında çalışan əməkdaşları dəqiqlik və məsuliyyət hissləri ilə seçilirlər ki, bu da həm təşkilatın nüfuzunun, həmçinin, görülən işlərin ictimai-mədəni və təşkilati səviyyəsinin yüksəlməsini müəyyən edir.

Müxtəlif səviyyəli görüşlərində, o cümlədən, rəsmi təmaslarında özünün diplomatik istedadından ustalıqla faydalanan D.Kaseinov elm və mədəniyyət xadimləri ilə ünsiyyəti zamanı əsl ziyalı, peşəkar sənət adamı kimi dinləməyi, konstruktiv tövsiyələr verməyi məharətlə bacarır, öz səmimiyyəti, həssas münasibəti ilə müsahibinin rəğbətini qazana bilir.

Onu nə vaxtdan tanıdığım, yəni tanışlığımızın tarixi yadımda deyil. Əlbəttə, konkret tarix var, amma hərdən mənə belə gəlir ki, onu çoxdan, lap çoxdan tanıyıram. Düşüncə tərzi, savadı, dünyagörüşü, ictimai mövqeyi mənim üçün anlaşılan, maraqlı və məqbul səviyyədə olduğuna görə munis bir insandır tanıdığım Düsen bəy Kaseinov.

İsrafil İSRAFİLOV

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, sənətşünaslıq üzrə elmlər doktoru, professor

525-ci qəzet.- 2022.- 10 mart.- S.10.