"Fokus"un rakursu

Bütün tərəqqipərvər qüvvələrin Ukraynadakı müharibəyə qarşı etiraz səsini ucaltdığı bu günlərdə, iki fakt həmin xüsusda bir vətəndaş və kinoşünas kimi mövqeyimi bölüşməyə təkan oldu.

Birinci fakt ölkəmizdə 8 il fasilədən sonra yenidən işıq üzü görən "Fokus" kino jurnalının nəşri, baş redaktor Əlisa Cabbarovun jurnaldakı çıxışı və "Fokus"un çıxmadığı illər ərzində orta nəsil kinematoqrafçıların həmişə faydalandıqları Rusiyanın məşhur "İskusstvo kino" jurnalının redaktoru Anton Dolinin bu gün dünyanı təşvişdə saxlayan müharibəyə qarşı həyəcanlı çağırışı oldu.

Əlisa Cabbarov "Fokus" jurnalının nəşriylə bağlı yazır: "Müasir Azərbaycan kinematoqrafçıları çox şanslıdır. Ona görə ki, Şuşanı sahibinə qaytarmış bir ordunun, xalqın müasirləri vəhəmvətənləridir. Xalq topu vurub, indi isə top sənət adamlarının, kinematoqrafçıların tərəfindədir".

Qeyd etdiyim ikinci fakt isə Rusiyanın "İskusstvo kino" jurnalının redaktoru Anton Dolinin çağırışı oldu. Çağırışda Rusiyanın tərəqqipərvər kinotənqidçiləri və kinoşünasları onun səsinə səs verərək, Ukraynadakı hərbi əməliyyatların dayandırılmasını tələb edirlər.

Bəli, bu iki faktı müqayisə edib, "İskusstvo kino"nun tərəqqipərvər qüvvələri torpağımıza erməni təcavüzünə qarşı çağırışı bəs o vaxt harada qalmışdı?" - kimi məntiqi bir suala cavabı elə öz jurnalımızda, qalib və müstəqil ölkənin hələlik yeganə kino jurnalı olan "Fokus" da tapdım.

Yəni bu bir neçə il ərzində kinematoqrafçılarımızın təmasda ola bildikləri, "İskusstvo kino"dan başqa, "Fokus" jurnalı dünyanın aparıcı kino nəşrlərinin təcrübəsindən qaynaqlanacaqmı?

Bu xüsusda dünyanın bir neçə məşhur kino jurnallarına nəzər yetirmək pis olmazdı. Təbii ki, bu sırada ilk olaraq dünya kinosunun beşiyi Fransanın "Kaye dyu cinema" jurnalı gəlir. 1928-ci ildə əsası qoyulmuş, "Revyü de cinema"nın bazası əsasında yaranmış bu jurnalın məşhurluğu Fransa kinosunun böyük sənətkarı Fransua Tryuffonun adıyla bağlıdır. Dünya kinosunun şah əsərlərini yaradan Tryuffo kinoda ilk addımlarını bir kinotənqidçı olaraq bu jurnalda atıb.

Kinematoqraf tarixində "aye dyu cinema" həm də kinoda yeni cərəyanın - "Fransa yeni dalğası"nın nümayəndələrinin "inkubatoru" adlanır. Belə ki, Tryuffo kimi bu dalğanın korifey nümayəndələri Qodar, Şabrol, River və digərləri məhz bu nəşrin səhifələrində ilk əvvəl kinotənqidçi kimi tanınıblar.

"Kaye dyu sinema"nı bugünkü müstəqil kino jurnalımızın sələfi saymaq cəhdlərim təsadüfi deyil.

"Fokus" jurnalının səhifələrində öz kino tənqidi və nəzəri məqalələriylə çıxış edən qadın yazarlarımızın əksəriyyətini şəxsən tanıdığımdan, sözün həm hərfi, həm də müstəqim mənasında, onları müstəqil kinomuzun ana (qadın sözü də bura daxildir) xətti sayıram. Sevda Sultanova, Aygün Aslanlı, Aliyə Dadaşova və digərləri bu günün kino tənqidçisi olaraq, gələcəyin rejissoru, ssenaristi, prodüsseri, bir sözlə, ekran əsərlərimizin potensial qüvvəsidirlər.

"Ze Hollivud ripotə" (ABŞ) jurnalının digərlərindən fərqi onun Hollivudun "Ulduzlar xiyabanı"nda öz ulduzunun olmasıdır. Bəli, məşhur Hollivudun öz kino jurnalı da ulduz ola bilir. Pis nümunədeyil, elə "Fokus" üçün də.

Əlbəttə ki, buna görə gərək rəqabət olsun, bizdə isə hələlik tək "Fokus" var. Amerikada çıxan kino nəşrləri isə tək deyil: "Amerikan sinematoqraf", "Amerikan Film Magazin" və sair. Mövzumla bağlı burada "Vomen ənd film" ("Qadın və film") jurnalına fokuslanmağı məqsədəuyğun bilirəm. 1972-ci ildəçıxan bu jurnal kino tarixində ilk feminist (gender bərabərliyi mübarizəsi) kinojurnal olaraq qəbul edilmiş və nəşr olunan kimi də üstündə qapaqap düşmüşdü. Feministlər kinonun ilk yarandığı zamandan məhz qadın gözəlliyi və cazibəsinə rəğmən, populyarlıq qazanması və sevilməsini əldə dəstəvüz edib, beləbir jurnal nəşr etməyi öz haqları bilmişlər.

Tanınmış kinematoqrafçılardan biri kino tarixini həm də qadın hərəkatı ilə əlaqələndirərək yazır ki, müxtəlif incəsənət vəsənaye sahələri sırasında qadının fəaliyyətinə kino qədər geniş imkan və şans yaradan digər bir sahə ağıla gəlmir.

Hollivudun korifey aktrisası Bet Devis isə deyirdi ki, Hollivud yarandığı ilk 20 il ərzində məhz qadın qüvvəsi sayəsində ayaqda durub, daha doğrusu, onun varlığını aktrisa, ssenarist, montajçı vədigər sahələrdə çalışan qadınlar idarə edib.

Bəli, kinonu digər sahələr kimi kişi monopoliyası saymamaq kinonun məhz öz mahiyyətinə bağlıdır. Ancaq bununla beləmonopoliyanın hökmranlığını danmaq da düzgün deyil. Belə ki, iki il ərzində cəmi 7 sayı işıq üzü görən jurnal tez bir zaman ərzində qapadılmışdı.

Bu jurnalı indi xatırlatmağımın təsadüfi olmadığını bildirərkən, "Fokus" jurnalının qlobal dəyərlərdən kənar qalmadığını vurğulamaq istərdim. "Vomen ənd film" hələ də gender bərabərliyi mübarizəsində bir sələf kimi, dünyanın kino jurnallarına intuitiv impulslar ötürə bilir.

Fakt isə odur ki, bizim "Fokus"un redaksiya heyəti də 4 qadın və4 kişi nisbətilə tam gender bərabərliyi nümunəsidir.

"Sayt ənd Sound" - Londonda çıxan bu beynəlxalq kinojurnal 1932-ci ildən bəri nəşr olunur. Əsas oxucuları professional kinematoqrafçılardır. Müstəqil kinonun təbliğiylə məşğul olsa da, səhifələrində blokbasterlər də yer alır. Tez-tez ilin ən yaxşı filmləri siyahısıyla çıxış edən bu jurnal film seçimini beynəlxalq səviyyədə reallaşdırsa da, 2012-ci ildə onun "Bütün zamanların ən yaxşı 50 filmi siyahısı" çoxsaylı tənqidlərə məruz qalmış vəjurnal qeyri-obyektivlikdə günahlandırılmışdı.

Təbii ki, belə siyahıların Azərbaycanla birbaşa bağlılığı olmur. Ancaq bu fakt müasir Azərbaycan kinosuna dünya kino prosesindən kənarda qalmağa əsas vermir.

Həmin o 2012-ci ildə "Fokus" jurnalının nəşri müvəqqəti dayanmış olsa da, kinematoqrafçılarımızın birgə səyi nəticəsində"Ölməzdən öncə izləməli olduğumuz 111 film" adlı bir kitab nəşr edilərək, kino ictimaiyyətimizin dünyadakı kinotənqidi prosesiyləyaxından tanış olmasına imkan yaradıldı.

Kitabda dünyaca məşhur kino tənqidçilərindən Rocer Ebert, Dan Jardin, Vinsent Kanbi və digərlərinin artıq kinematoqrafın qızıl fonduna daxil olan ekran əsərlərinə resenziyaları geniş yer almışdı.

Göründüyü kimi, dünya kinosu tək kinoteatrlardakı tamaşaçı auditoriyasında dəyərləndirilmir, o, həm də elmi, nəzəri əsasları olan kinematoqrafın analitik materialıdır. Bunun üçünsə təkcə ələkamera alıb çəkilişlər reallaşdırmaqla kifayətlənmək doğru deyil. Kinonun nəzəriyyəsi, mövqeyi, siyasəti olmalıdır.

Belə halda kino nəşrlərinin yeri görünür.

Bəli, bizdə artıq filmlər müstəqil kinomuzun məhsulu olaraq artmaqdadır, beynəlxalq film festivallarımız da bu kinonun dünya ilə əlaqəsinə təkan verir. Bu xüsusda "Fokus" jurnalı özünün ilk səhifəsində jurnala dövlətimiz adından maliyyə dəstəyi göstərən Mədəniyyət Nazirliyinin hesabatını təqdim edib oxucularına: Mədəniyyət və yaradıcılığın inkişafı məzmunun zənginləşdirilməsi hədəfi üzrə Azərbaycan film komissiyasının yaradılması, "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında aparılan islahatlar, 12-ci Beynəlxalq Qısametrajlı Filmlər Festivalı, 4-cü Beynəlxalq Animasiya Festivalı, "Böyük qayıdış" qısametrajlı bədii, sənədli və animasiya film layihələri müsabiqəsi və digər layihələri qeyd etmək olar. Məhz bu hədəf üzrə 2021-ci ilərzində 40-dək bədii, sənədli və animasiya filmi çəkilib. Filmlərimiz beynəlxalq festivallarda iştirak edərək mükafatlara layiq görülüb.

Göründüyü kimi, məhz kinematoqrafımızın belə irəliləyiş mərhələsinin zərurətidir "Fokus"un nəşri. Bu halda o, müstəqil kinomuzun həm təbliğatçısı və həm də nəzəri əsaslarının hazırlanması missiyasını öz üzərinə götürdüyünə görə tarixi nəşr kimi dəyərlidir.

Sədaqət KAMAL

525-ci qəzet.- 2022.- 11 mart.- S.14.