"Baxış-2": Aktyor Evindəki işıqlı yaradıcılıq mühiti

Milli Teatr günü ərəfəsində Azərbaycan Teatr Xadimləri ittifaqında sərgilənən tamaşalar barədə qeydlər

Yaradıcılıq laboratoriyaları nə vəd edir?

Müasir tendensiya ilə ayaqlaşmaq incəsənətin müxtəlif sahələri üçün nə qədər labüddürsə, bir o qədər də məziyyətdir. Yeni nəfəs, təzə fikir, kreativ baxış tərzi, dünyadakı cari cərəyanların nəbzini tutmaq... Sadalanan amillərin gerçəkləşməsi üçün müasir standartlara cavab verən təhsil sistemi, fitri istedad, mənəvi və fizioloji imkanların zəruriliyi ilə yanaşı, əsl yaradıcılıq mühiti, xəyali sütunları zəhmət və qabiliyyətlə yoğrulmuş əsl sənət ab-havası mütləqdir. Yazılan, təsvir edilən və nümayiş olunan əsərlərin müzakirəsi, sağlam rəqabət, sənət polemikaları, yeni tapıntıları digərləri ilə bölüşmək, arzusunda olduğun ali məqsədə - yüksək peşəkarlığa çatmaq üçün birgə mücadilə birbaşa inkişafa yol açır. İncəsənətin, ədəbiyyatın fövqündə olan məişət problemlərinin özünü daha qabarıq büruzə verdiyi zamanda həmin inkişafa istiqamətlənən təşəbbüsləri şövqlə həyata keçirmə cəhdi istənilən halda təqdirəlayiqdir və bu, sənətin əbədiyaşarlığından xəbər verir.

149 yaşını qeyd edən Azərbaycan Teatrı çox mürəkkəb yollar keçib. Bu yollarda çox böyük nailiyyətlərlə yanaşı, büdrəmələr də az olmayıb. Amma dəyişməyən odur ki, daim istedadlı simalar yetişib və onların sayəsində teatr yaşayıb. Teatr sənəti bir neçə sahənin kombinasiyası üzərində bərqərardır. Yazıçı pyesi yazır, rejissor quruluş verir, rəssam dekorasiya və digər görünüş məsələləri ilə məşğul olur. Musiqi tərtibatından tutmuş ən xırda detallara qədər hər bir məsələyə həssaslıqla yanaşılır. Bir neçə yaradıcılıq sahəsinin qovuşağında insanların zövqünü oxşayan bu incəsənət sahəsində atılan hər bir müsbətyönümlü addım ürəklərdə ümid işığı yandırır, nə vaxtsa qollu-budaqlı palıd səviyyəsinə ucalacaq cücərtilərdən xəbər verir.

Bu yaxınlarda - Milli Teatr Günün ərəfəsində Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqının ictimaiyyətə verdiyi müjdə həmin ümid işığını yenidən yandırdı. Hələ koronavirus pandemiyasından əvvəl Abbas Mirzə Şərifzadə adına Aktyor Evində müxtəlif yaradıcılıq laboratoriyalarının yaradıldığı və silsilə tamaşaların nümayiş olunduğu xəbəri mətbuatda öz əksini tapmış, müzakirələrə səbəb olmuşdu. Məhdudiyyətlərin yumşaldılması yenidən fəaliyyətin davam etdirilməsinə təkan verdi. Həmin yaradıcılıq laboratoriyalarında müxtəlif yaş kateqoriyasına aid olan aktyorlar və rejissorlar cəmləşsə də, gənclər sayca üstünlük təşkil edirlər və bu, çox yaxşı haldı.

Martın 6-da Əməkdar incəsənət xadimi Bəhram Osmanovun bədii rəhbəri olduğu "Rejissor" laboratoriyasının "Baxış-2" festivalına start verildi və dörd gün müxtəlif tamaşalar nümayiş olundu. Bu, bir növ, həmin laboratoriyanın hesabatı idi və festivalın adından da göründüyü kimi premyera xarakteri daşıyırdı. Festivalda "Rejissor" laboratoriyası ilə yanaşı, "Aktyor", "Dramaturgiya" laboratoriyalarının ərsəyə gətirdiyi tamaşalar da tamaşaçılara təqdim olundu.

Teatr Xadimləri İttifaqı idarə heyətinin sədri, Akademik Milli Dram Teatrının direktoru, Xalq artisti Azər Paşa Nemətovun tamaşalardan əvvəlki çıxışları və sonda yaradıcı heyətlə görüşü, qeydləri onları daha da ruhlandırırdı. Azər Paşa müəllim bütün çıxışlarında aktyorların, rejissorların zəhmətini, həvəsini, istedadını yüksək qiymətləndirdi. O qeyd edirdi ki, gənclərin potensialının üzə çıxması və daha da peşəkarlaşması üçün bu cür addımlar əhəmiyyətlidir. Xalq artistinin teatr sənətinin gələcəyinə nikbin yanaşması gənclərə etimadının və həqiqətən də, istedadların var olmasının göstəricisi idi.

6 mart - ilk tamaşalardan doğan təəssürat

Festivalın ilk tamaşası finlandiyalı dramaturq Benkt Alforsun "İllüziyaçılar" əsəri əsasında hazırlanmışdı. Əsərin rejissoru Müşfiq Əliyev, musiqi tərtibatçısı Zaur Rəşidov idi. Rollarda Kərəm Hadızadə, Zümrüd Quliyeva, Elnur Hüseynov çıxış edirdilər. İlk növbədə, onu qeyd edim ki, bütün tamaşaların lakonik səhnə həlli, ideyanı qısa zaman çərçivəsində çatdırma cəhdi müsbət hal idi və bu, izləyiciləri yormurdu.

Pyesin maraqlı süjet xətti rejissorun köməyinə çatan öncül amildir. "İllüziyaçılar"ı da bu baxımdan rejissor quruluşunun hansısa nöqsanlarını ört-basdır edəcək potensialda olduğunu qeyd etmək olar. Pyes rejissor quruluşu baxımından uğurlu idi. Dialoqlar aktyorların nitqində özününküləşdirildiyindən tərcümədəki problemləri ayırd eləmək mümkün olmasa da, yaxşı tərcümə açıq-aydın hiss olunurdu. Düzgün tərcümə də pyesin taleyində rol oynayır.

Dekorasiyalar əsərlə birə-bir səsləşirdi və heç bir dekorativ detalın varlığı səhnədə əbəs yerə deyildi. Teatrda bəxti gətirməyən yaşlı aktyorun - Kantın arzusunda olduğu obrazlar həmişə başqa aktyorlara həvalə olunub. Həmin aktyorların şəkilləri tərsinə, ürəyi istəmədiyi rolu oynayanda çəkilmiş özünün şəkli isə düzgün formada ən yuxarıda yer almışdı. Maraqlı detal idi. Divardan asılmış çələng isə onun fəaliyyətinə verilmiş "quru" təşəkkürün təsviri idi. Səhnənin ortasındakı qara, kvadrat oturacaq "etiraf nöqtəsi" idi. Obrazlar daxili təlatümlərini, həqiqətləri orada əyləşib dilə gətirirdilər.

Kərəm Hadızadə obrazın öhdəsindən olduqca məharətlə gəldi. Bəzi kiçik qüsurların üstündən keçsək, Zümrüd Quliyeva və Elnur Hüseynovu da tamaşaya görə təbrik etmək olar. Ümumi desək, uğurlu səhnə işi idi.

F.M.Dostoyevskinin "Cinayət və cəza" romanı əsasında hazırlanmış "Raskolnikoff" festivalda rejissor işi baxımından fərqlənən ən maraqlı tamaşalardan biri idi. Fərqli üslub, spesifik forma tapıntısı, əsərə yuxarıdan baxış aydın hiss olunurdu. Tamaşanın rejissoru və səhnə tərtibatçısı Ayla Osmanova, musiqi tərtibatçısı isə Ağa Səlim Feyzullayev idi. Rollarda Nurlan Süleymanlı və Xəyalə Meydanova çıxış edirdilər.

Quruluş ənənəvilikdən kənara çıxmışdı. Aktyorlar üçün məşhur "dördüncü divar", ümumiyyətlə, heç bir çərçivə yox idi. Tamaşaçı ilə kontakt cəhdi pyesin ab-havasını izləyiciyə sirayət etməyə təkan verirdi. Dostoyevskiyə xas dərin psixoloji məqamlar, iztirablı dialoqlar nə qədər ağırlıq gətirsə də, aktyorların dinamikası bütün gərginliyi aradan qaldıra bilirdi.

Nurlan Süleymanlının plastikası, çevik keçidləri tamaşaçını həyəcanlandırırdı. Xəyalə Meydanova da pafosdan uzaq və təbii idi. Tamaşa düşündürməyi bacardı...

7 mart - sənət üçün can yandıran insanların əhatəsində

Son iki tamaşa istisna olmaqla, bütün tamaşalar Mustafa Mərdanov səhnəsində nümayiş olundu. Onu da qeyd edim ki, həmin səhnənin tamaşaçı auditoriyası üçün nəzərdə tutulmuş sahəsi kiçikdir. Bütün tamaşalar boyu yerlər dolu idi, ayaq üstə dayanan, pilləkənlərdə əyləşən kifayət qədər insan var idi. Görünür, laboratoriyaların ərsəyə gətirdiyi tamaşalardan müəyyən gözləntilər var idi. Həmişə böyük maraq doğuran hadisələr əvvəlcə həmin kiçik auditoriyaların ələyindən keçərək geniş kütləyə vəsiqə qazanmalıdır. Amma bu laboratoriyaların fəaliyyəti heç də böyük kütlə üçün hesablanmayıb. Məqsəd peşəkarlaşmaq, sənət axtarışlarında olmaq, mütəmadi məşğulluq və bu məşğulluğun nəticəsində səhnə, sənət, teatr ehtirasını təmin etməkdir.

"Aktyor" laboratoriyasının hazırladığı "Bir qadının dueti" tamaşası da həmin sənət eşqinin növbəti təzahürü idi. Əsərin müəllifi Əziz Nesin, rejissoru isə laboratoriyanın müəllifi Məhəmməd Verdiyev idi. Rollarda Rada Nəsibova, Günel Həmidova çıxış edirdilər.

Pyes ölümlə həyatın mübarizə fonundadır. Dul qadının evinə gələn və ərini xəbər alan digər qadını ərinin məşuqəsi hesab edir və qısqanır. Əslində, bu, dul qadının özünün iç səsi idi. O hesab edir ki, əri onu sevmir, amma yad qadın bunu inkar edir. Pyesdə absurdizmin çalarları olsa da, əsəri tam absurd pyes hesab etmək olmaz.

Aktrisaların oyunu təsirli idi və stiuasiyaya uyğunlaşırdı. Rejissor əsərin ruhunu duymuşdu. Tamaşa izləyicilərin də marağına səbəb oldu.

Festivalda fəlsəfi qatı, mətnaltı mənaları ilə zəngin tamaşa kimi "Qabil" pyesi əsasında hazırlanmış xülyanın adını çəkmək olar. Pyesin müəllifi Corc Bayrondur. Səbinə Məmmədovanın quruluşunda səhnələşdirilən əsərdə obrazları Beyrək Rüstəmzadə və Eçin Əmirov canlandırırdılar.

Tamaşanın maraqlı tərəfi odur ki, səhnədə baş verənləri ekrandakı videogörüntülər müşahidə edirdi. Əsər şər və xeyir qüvvələr arasındakı dilemmalar üzərində qurulmuşdu. İnsanı səhvlərə sürükləyən amillər, bu prosesdə insanın özünün iradəsindəki qüsurlu məqamlar ön plana çəkilmişdi. Aktyorların səhnə plastikası tamaşaya xüsusi rəng qatırdı. Tamaşanın finalı da uğurlu idi: balaca qızcığaz əlindəki almanı yeməyə başladı. Bu hər şeyin o almadan sonra başlanmasına işarə idi.

8 Mart - dünyaca məşhur pyes Mustafa Mərdanov səhnəsində

Jan Koktonun "İnsan səsi" pyesi yazılandan bu günə qədər ara-sıra dünyanın bir çox teatrlarında nümayiş olunub. Azərbaycanda da vaxtilə Mehriban Ələkbərzadə Şükufə Yusupovanın iştirakı ilə televiziya tamaşası ərsəyə gətirmişdi. Həmçinin "İbrus" teatrında Kamran Şahmərdan Mələk Abbaszadənin ifasında bu əsəri səhnə üçün hazırlamışdı. Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin rejissorluq ixtisası üzrə təhsil alan tələbələri də mütəmadi bu əsərə müraciət edir. "Rejissor" laboratoriyasında isə Elgün Yəhyayev bu əsərə müraciət etdi. Obrazı Könül Əbil canlandırırdı.

Elhün Yəhyayevin vaxt etibari ilə güclü ixtisarları nəzərə çarpsa da, o çatdırmaq istədiyi fikri ifadə etməyi bacardı. Rejissor məhəbbət uğrunda mübarizə aparan qadın obrazını ön plana çəkmək istəmişdi, nəinki həyatını narkomaniyaya qurban verən qadını. Əsərə fərqli baxış isə rejissorun hüququdur, o bu məqamda tamamilə sərbəstdir. Aktrisa da rejissorun tələblərini layiqincə yerinə yetirdi.

Festivalın son akkordları

Son iki tamaşa İttifaqın böyük səhnəsində nümayiş olundu. Bu səhnə peşəkar teatrın səhnə imkanlarından məhrum olduğundan rejissor mizanlarını yerinə yetirmək aktyorlar üçün çətin idi. Bununla belə, son iki tamaşa da bu günə qədər davam edən xoş ab-havanı pozmadı.

"Dramaturgiya" laboratoriyasının hazırladığı "Lənətlənmiş Svastika" əsəri müharibənin dəhşətlərindən bəhs edirdi. Əsərin müəllifi, eyni zamanda, rejissoru Zəhra Quliyeva idi. Rollarda Beyrək Rüstəmzadə və Vasif Vaqif çıxış edirdilər. Tamaşada şaman ritmlərindən və xronoloji videogörüntülərdən də istifadə olunmuşdu.

Müharibə hərisi olan, daim qan, fəlakət arzulayan insanların ümumiləşdirilmiş xarakteri Hitlerin obrazında cəmləşmişdi. Əsərin əsas mesajı bu idi: heç bir pislik cavabsız qalmır. Finalda "Qurani-Kərim"dən səsləndirilən ayə tamaşanın qayəsini daha yaxşı izah edirdi.

Festivalın son tamaşası isə "Qış gecəsi" idi. Əsər İmran Qurbanov tərəfindən Akyuz Salihin eyniadlı əsəri əsasında səhnələşdirilmişdi. Səhnə tərtibatçısı Reyhan Aslanova idi. Rollarda Əməkdar artist Anar Heybətov və Zülfiyyə Alhüseynova çıxış edirdilər.

Əsər insan münasibətləri, qadın-kişi münasibətləri, həyat həqiqətlərindən bəhs edirdi. Tamaşanın ideyası bizə bu cümlələri pıçıldayırdı: travmalar insanı bütün ömrü boyu izləyir...

Rejisorun kofliktlərin fonunda xarakter yaratma cəhdi, forma, üslub axtarışları diqqətdən yayınmadı. Təcrübə üçün uğurlu idi. Aktyorların peşəkarlığı qüsurları görünməz edirdi.

Yaşasın teatr!

Martın 10-da Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqının səhnəsində təntənəli bağlanış - mükafatlandırma mərasimi keçirildi. Tədbirdə görkəmli teatr xadimləri, aktyorlar, rejissorlar, teatrşünaslar iştirak edirdilər. Əsl bayram ab-havası var idi.

Teatrda çalışmaq sənət fədaisi olmaq deməkdir. Sənət fədailərini xoşbəxt edən yeganə nəsnə tamaşaçı alqışıdır.

Odur ki, həmin gün Teatr Xadimləri İttifaqına toplaşanların əksəriyyəti sənət fədaisi idilər.

İttifaqın təsis etdiyi "Sənətkar" medalı və qadınlar üçün nəzərdə tutulan "Qızılgül" mükafatı laureatlara təqdim olundu. Eyni zamanda 4 gün davam edən festivalda əziyyəti keçən hər kəs mükafatlandırıldı.

Eyni zamanda, tədbirdə Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən bir qrup teatr işçisi təltif olundu. Onların arasında region teatrının nümayəndələri üstünlük təşkil edirdi.

Teatr Xadimləri İttifaqının təsis etdiyi "İlin gənci" mükafatı Füzuli Dram Teatrının rejissoru Nicat Mirzəzadəyə təqdim olundu.

Tədbirin sonunda "Rejissor" laboratoriyasının bədii rəhbəri, Əməkdar incəsənət xadimi Bəhram Osmanov festival barədə fikirlərini bizimlə bölüşdü: "Laboratoriyada pyes seçiminə azadlıq verilmişdi. Amma təsdiq olunana qədər təhlillər aparılırdı, müzakirələr edilirdi. Birinci baxışda daha çox müasir və Avropa klassikası üstünlük təşkil edirdi. Azər Paşa müəllimlə belə qərara gəldik ki, ikinci baxışda bir qədər eksperiment etmək üçün imkan yaradaq. Müəllifi daha dərindən öyrənməklə yanaşı, görünən rejissorluğu, yəni kompozisiya, mizanlaşdırma, əsərin aktuallığı, orda olan eksperimentlər nəzərə çarpsın, sonra rejissorun aktyorla işləməsi görünsün. Tamaşalar barədə kifayət qədər müzakirə etmək olar. Amma bir şeyi nəzərə alaq ki, buradakı rejissorların heç də hamısı peşəkar deyil. Baxış, forma müxtəlifliyi var. Hər tamaşadan sonra yığılıb müzakirə edirdik. Mən sevinirəm ki, Azər Paşa müəllim öz müdrikliyi ilə bu laboratoriyalara azadlıq verib. Gənclər tamaşaları hazırlayanda gözlənilməz vəziyyətlər yaranırdı və onlar bu eksterimal vəziyyətdən çıxmağı bacarırdılar".

İttifaqın yaradıcılıq şöbəsinin mütəxəssisi, layihənin koordinatoru, teatrşünas Dağlar Yusifin də tamaşalar nümayiş olunan günlərdə də, bağlanış mərasimində də əziyyəti danılmazdır.

Bütün yaradıcı heyətə uğurlar arzu edirik. Nə yaxşı ki, Azərbaycan Teatrının gələcəyi belə parlaq görünür!

Nadir YALÇIN

525-ci qəzet.- 2022.- 12 mart.- S.18-19.