Rusiya: Fəlakətin mənzərəsi

Rusiyanın ABŞ və NATO-ya qarşı ötən ilin dekabrında irəli sürdüyü ultimatumun müharibəyə səbəb olacağını proqnozlaşdırdığımız kimi, Rusiyanın Ukraynaya qarşı başlatdığı müharibənin dünyanın siyasi xəritəsini dəyişəcəyini də əminliklə deyə bilərik. Əlbəttə, bu dəyişikliklərin tam miqyasını təxmin etmək hələlik mümkün deyil. Bu, bir çox amillərdən asılı olduğu üçün dəyişikliklərin miqyasını zərgər dəqiqliyi ilə müəyyənləşdirmək çətindir. Amma çox böyük ehtimalla söyləmək olar ki, Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibə ilə başlayan prosesin təsiri Sovet İttifaqının dağılması prosesindən daha böyük nəticələrə səbəb olacaq.

Sovet İttifaqının dağılması ikiqütblü dünya düzənin başa çatmasına səbəb olsa da, Avrasiyada qeyri-müəyyənliklər qalmaqda davam edirdi. Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsi başa çatdıqan sonra bu qeyri-müəyyənlik dövrü də bitəcək. Postsovet respublikaları yeni geosiyasi reallıqlarla üz-üzə qalacaqlar.

Müharibənin hərbi nəticəsindən asılı olmayaraq Rusiyanın çox ciddi çaxnaşmalarla üzləşəcəyini təxmin etmək olar. Rusiya İmperiyasının daxil olduğu "Antanta" hərbi ittifaqı Birinci Dünya müharibəsinin qalibi olsa da, bu amil Rusiyanın dağılmasının qarşısını ala bilmədi. Rusiyanın itkiləri o qədər böyük oldu ki, imperiya bu itkilərin təzyiqi altında dağıldı.

Ukraynaya qarşı müharibədə də Rusiya çox böyük itkilər verir. Ukrayna Müdafiə Nazirliyinin martın 10-na olan məlumatına görə, Rusiyanın 12 mindən çox hərbçisi öldürülüb. Rusiya Müdafiə Nazirliyi itkilərlə bağlı bir dəfə - mart ayının 2-də məlumat yayaraq 498 hərbçisinin həlak olduğunu etiraf edib. Hərbi əməliyyatlar isə əsasən məhz martın 2-dən sonra daha qanlı xarakter alıb. ABŞ kəşfiyyatı isə Rusiya ordusunun müharibənin ilk iki həftəsi ərzində ən azı 6 min nəfər hərbçisinin öldürüldüyünü bildirir. Rusiya ordusunun itkiləri isə yalnız ölənlərin sayı ilə məhdudlaşmır. Ukrayna Müdafiə Nazirliyi Rusiya ordusunun iki həftə ərzində ölən, yaralanan və əsir düşən şəxsi heyətinin sayının 50 min nəfər olduğunu iddia edir. Bu, Moskvanın İkinci Dünya müharibəsindən sonra üzləşdiyi ən böyük hərbi itkidir. Rusiya ordusunun Ukraynanın içərilərinə doğru irəliədikcə daha ağır itkilər verəcəyi isə gün kimi aydındır.

Ukraynanın rusdilli əhalisinin Rusiya ordusunu rəğbətlə qarşılamadığı, əksinə, işğalçı ordu kimi qarşıladığı məlum olanda Rusiyanın bu müharibədə məğlub olduğu aydın oldu. Məlum oldu ki, Krımdan fərqli olaraq Ukraynada Rusiya ordusu ərazilərə nəzarət etmək üçün ağır döyüşlər aparmalı olacaq. Bu, bir tərəfdən Rusiya ordusu üçün ağır itkilərə səbəb olursa, digər tərəfdən də yerli əhalinin işğalçıya qarşı nifrətinin artmasına rəvac verir. Ona görə də tam əminliklə demək olar ki, müharibənin hərbi nəticəsindən asılı olmayaraq, Rusiya bu hərbi kampaniyadan zərərlə çıxacaq.

Müharibənin hərbi nəticəsindən asılı olmayaraq, Rusiyanın çox ciddi çaxnaşmalarla üzləşəcəyini şərtləndirən əsas səbəblərdən biri də Moskvaya qarşı tətbiq edilən sanksiyaların doğurduğu fəlakətli nəticələrdir. ABŞ və Böyük Britaniyanın liderliyi ilə Rusiyaya qarşı formalaşan geniş koalisiyanın tətbiq etdiyi sanksiyaların təsiri altında Rusiyanın bank sektorunun 75 faizi iflic olub. Rusiya Mərkəzi Bankı 400 milyard dollar həcmində valyuta ehtiyatı üzərində nəzarətini itirib. Bu isə Rusiya valyutasının kəskin ucuzlaşmasına səbəb olub. Ancaq itkilər yalnız bundan ibarət deyil. Ümumiyyətlə, Rusiya iqtisadiyyatının məruz qaldığı itkilərin tam miqyasını yəqin ki, Kremldə də dəqiq bilmirlər. Çünki bu itkilər o qədər böyük miqyasa malikdir ki, onu tam hesablamaq hələ mümkün deyil. Belə iddialar var ki, Rusiya müstəqillik dövründə qazandığı iqtisadi gücünün ən azı 75 faizini itirib. Rusiya banklarının SWIFT-dən kənarlaşdırılması ilə yanaşı, dollar, avro, funt-strerlinq və İsveçrə frankı ilə əməliyyat aparmaq qadağan edilib. Visa, MasterCard, American Express, PayPal və Revolut kimi pul köçürmə sistemləri Rusiyadakı fəaliyyətini dayandırıb. Apple Pay, Google Pay, Samsung pay, Western Union və Revolut kimi sistemlər sanksiyaya məruz qalan banklarla əməkdaşlığa xitam verib.

Airbus və Boeing Rusiyaya satışı və texniki xidməti dayandırıb. Bunun nəticəsində Rusiyanın mülki hava nəqliyyatı iflic olacaq. BMW, Honda, Hyundai, Jaguar Land Rover, Mazda, Mercedes-Benz, Nissan, Porsche, Renault, Rolls-Royce, Dassault, Ford, General Motors (Chevrolet, Nexia, Cadillac, Escalade), Harley Davidson, Scania, Toyota, Lexus, Volkswagen, Audi, Bentley, Ducati, Lamborghini, Skoda və Volvo Cars Rusiya ilə bütün növ əməkdaşlığa, işbirliyinə və ticarəti fəaliyyətinə son qoyub.

Adidas, ASOS, Apple Store, Samsung, Burberry, Carlsberg, Dell, Diageo (Smirnoff, Guinness), Farfetch, Fazer, Hermes, HP, Canon, H&M (COS, Monki), Herm?s, Cartier, Chanel, iHerb, Inditex (Bershka, Zara, Pull and Bear, Stradivarius, Oysho), IKEA, Kering (Gucci, Saint Laurent, Balenciaga, Alexander McQueen), Jysk LEGO, Levi Strauss&Co, LVMH (Mo?t&Chandon, Dior, Louis Vuitton), Mango, Marks&Spencer, Mytheresa, Nike, Pernod Ricard (Chivas Regal, Jameson), Plzensky Prazdroj, Staropramen, Budejovicky Budvar, Swarovski, Yoox, Sephora, Paulig, Puma və Valio kimi şirkətlər Rusiyada istehsal, satış və xidməti dayandıraraq bu ölkəni tərk ediblər.

Cisco, Intel, Ericsson, IBM, Microsoft, Nokia, Nvidia, Panasonic, Acronis, OneWeb, Oracle, SAP, Hitachi və Siemens kimi texnologiya şirkətləri də Rusiya ilə əlaqələrini kəsiblər.

Rusiyanı tərk edən şirkətlərin tam siyahısı məlum olmasa da, dünyanın əsas aparıcı biznes strukturlarının bu ölkə ilə bütün əlaqələrini kəsdikləri məlumdur. Bu əlaqələrin kəsilməsinin Rusiyaya vurduğu zərbənin tam miqyasını təsəvvür etmək də çətindir. Bir neçə nümunə ilə bu prosesin Rusiyada yaratdığı təsir haqqında oxucularda rəy yaratmağa çalışacağıq. McDonalds Rusiyadakı 850 ədəd restoranını bağlayıb və bunun nəticəsində yüz minə yaxn insan işsiz qalıb. Kentucky Fried Chicken (KFC) restoranlar şəbəkəsinin fəaliyyətini dayandırması nəticəsində isə 40 min insan işini itirib. L Oreal, Shell, Coca-Cola, Starbucks, və OVІ kimi şirkətlərinin Rusiyanı tərk etməsi nəticəsində 150 min insan işsiz qalıb. Rusiyada elə bir vəziyyət yaranıb ki, on minlərlə mütəxəssis təlaşla ölkəni tərk edir. Qırğızıstana köç edən İnformasiya Texnologiyaları mühəndisi bu imkanı qazandığı üçün özünü xoşbəxt sayır. Rusiyanın üzləşdiyi fəlakətin tam olmayan mənzərəsi bundan ibarətdir. Bu mənzərə isə Rusiyanın uzun müddət davam gətirə bilməyəcəyini və Sovet İttifaqının taleyini yaşayacağını ehtimal etməyə əsas verir.

Xaqani CƏFƏRLİ

525-ci qəzet.- 2022.- 12 mart.- S.8.