“Ağlayan qadın” - "Bir rəsmin dedikləri" rubrikası

XX əsr incəsənətinin ən tanınmış şəxsiyyətlərindən biri Pablo Ruiz Pikasso 25 oktyabr 1881-ci ildə İspaniyada dünyaya gəlib. Rəssam, heykəltəraş, xoreoqraf, fotoqraf, dizayner kimi fəaliyyət göstərib və 1907-ci ildə kubizm cərəyanının əsasını qoyub. Rəssamlığa çox erkən yaşlarında başlayan gənc Pikasso rəsm dərslərini atası Xose Ruizdən alıb. Məşhur əsərləri sırasında “Avinyonlu qızlar” və İspaniya vətəndaş müharibəsinə həsr edilmiş “Gernika” əsəri xüsusi qeyd edilir. Adı tarixdə ən çox öyrənilmiş şəxsiyyətlər siyahısına daxil edilib. Pikassonun yaradıcılığı “Mavi “ və “Çəhrayı” dövrlərə bölünür. Kubizm cərəyanına aid olan rəsm əsərləri tez-tez anlaşılmazlığı və müəmmalığı ilə diqqət çəkir.

“Bir rəsmin dedikləri” rubrikasının budəfəki qonağı sənətşünas Gülnar Əsədlidir. Gülnar xanımla Pikassonun “Ağlayan qadın” əsəri haqqında danışmışıq.

- Gülnar xanım, “Ağlayan qadın” əsəri necə yaranıb?

- Birinci Dünya müharibəsi illərinə qədər rəssam kubizm cərəyanından öz yaradıcılığında peşəkarlıqla istifadə edib. Bu üslubun ən yüksək zirvəsi isə 1937-ci ildə yaratdığı “Gernika” əsəridir. Kubizm üslubunda bu əsər elə həmin il “Ağlayan qadın” əsərinin yaranmasına təkan oldu. Əsərin təməli “Gernika”dan əvvəl qoyulmuşdu. Lakin “Ağlayan qadın” əsərində qadının üzündəki ağır kədər və iztirabın “ Gernika” əsərindəki ağlayan dörd qadını geridə qoyacağını və onlara nisbətən daha çox diqqət çəkəcəyini bildiyi üçün rəssam bu əsəri ayrıca təsvir etmişdi. “Gernika” əsərini tamamladıqdan sonra rəssam bir neçə ay “Ağlayan qadın”əsəri üzərində işləməyib.

- Bildiyimiz qədərilə ağlayan bu qadın Pikasso yaradıcılığında nə ilk, nə də son qadın idi.

- Bəli, rəssam 1937-ci il 8 iyun-6 iyul arasında yağlı boya ilə kətan üzərində dörd tablo hazırlamışdı. 26 oktyabr 1937-ci ildə isə toplam 36 “Ağlayan qadın” təsvir etmişdi.

- Əsərin rəng koloriti haqqında nə deyə bilərsiniz?

-Əsərin rəng koloriti olduqca zəngindir. “Ağlayan qadın” kədərli qadının təsvir edildiyi və kubizm üslubunda olduğu üçün anlaşılması çətin olan bir portret əsəridir. 61?50 sm ölçülərində olan əsər kətan üzərində yağlı boya ilə təsvir olunub. Əsərin sağ hissəsində mərkəzə yaxın bir yerdə Pikassonun imzasını görə bilərik. Bu əsərin rəng koloriti olduqca parlaq rənglərdən və qalın cizgilərdən ibarətdir.

- Rəng koloriti ilə mövzu sanki ziddiyyət təşkil edir. Sizcə, bu məqam nədən irəli gəlir?

- Əsərdəki kədərlə rəng koloriti əlaqəsiz görünsə də, rəssam burada qadın kədərini öz təxəyyülü ilə təsvir edib. Daha çox qırmızı və sarı rənglərin kubizm üslubu ilə qarşılaşdırılması rəssamın peşəkarlığını bizlərə bir daha sübut edir. “Ağlayan qadın” bütün ağlayan qadın əsərləri içərisində ən qarışıq, ən kədərli, ən rəngli əsər kimi tanınıb.

- Əsərin kompozisiyası haqqında nə deyə bilərsiniz?

- Əsərin mərkəzində qarışıq əl, ağız, dəsmal, göz yaşı və qadının gözləri böyük ölçüdə təsvir edilib. Dəsmalın yuxarı hissəsində olan gözlər diqqəti daha çox cəlb edir. Burada təsvir edilən qadının hüznü və kədəri “Gernika” əsərində olan dörd qadın ilə eyni iztirab və qarışıq baxış formasını paylaşır. Əsərdə qadının həm kədərli, həm də fərqli görkəmdə olması diqqət çəkir. Diqqətlə fikir versək, rəngli şlyapa, axan saçları və sağ qulağının üzərində göz yaşlarını özünə çəkən kəpənək təsvir olunub.

- Əsərdə kimin təsvir olunmasına dair məlumat varmı?

- Fərqli mülahizələr var. Bir qisim təsvir olunan kədərli qadının “Gernika” əsərində körpəsi ölmüş qadının təsvir edildiyini, başqa bir qisim rəsmin Məryəm ananın oğlu İsa Məsihin yasını tutan xristian motivindən yarandığını deyir. Lakin əsərdə təsvir olunan qadın Pikassonun məşuqəsi Dora Maar idi. Əslpeşəsi fotoqraf olan Dora bir dəfə Pikassonun onun üzüntüsündən ilhamlandığını da etiraf etmişdi.

- Əsərin maraqlı bir oğurluq hekayəsi də var.

- Pikasso əsəri 1937-ci ildə Roland Penroseya satır. 1969-cu ilin aprelində “Ağlayan qadın” əsəri 25 digər rəsmlə birlikdə Londonda, Penrosenin evindən oğurlanır. Oğurluq böyük maraq doğurur və BBC-nin 24 saat proqramında bu məsələ ilə bağlı bir sıra araşdırmalar aparılır. Penrose əsərin onun ən dəyərli varlığı olduğu və onun rəngləndikdən dərhal sonra boyası qurumamış 60 və ya 80 min funt-sterlinqə satın aldığını deyir. Oğurluq haqqında o, Pikassoya yazaraq bunun qorxunc bir fəlakət olduğunu bildirir. Daha sonra iyul ayında bütün əsərlər Londonda uğurdulması plnlaşdırılan bir evdə işçilər tərəfindən tapılır. Kolleksiya tapılanda, deyilənə görə, Penrose sevincindən göz yaşlarını saxlaya bilmir.

- Hazırda tablo hara saxlanılır?

- Əsər 1987-ci ildən etibarən Tate Liverpool İncəsənət qalereyasının qalıcı kolleksiyasının bir parçası olaraq mühafizə olunur.

- Sizcə, bu rəsm bizə nə deyir?

- Qadınlar göz yaşlarından güc alar. Lakin o göz yaşlarının səbəbini heç vaxt unutmaz. Onlara güc verən, bəlkə də budur. Buradan anladığımız qadının kədərli göz yaşları içərisində olmasına baxmayaraq, gələcəyin gözəl olmasına ümidi insanlara fərqli yollarla çatdırılıb. Qadınların xarici görünüşü onların daxili aləmindən həmişə fərqli olub.

Aytac SAHƏD

525-ci qəzet .-2022.- 16 mart.- S.20.