İşıq olan yerdə...
UNUDULMAZ
İNSAN HAQQINDA XATİRƏLƏRİM
Şahmar
Ələkbərovun ruhuna
1984-cü ilin erkən yazı idi. Universitetin
4-cü kursunda oxuyurdum. Bir gün əməkdaşlıq
etdiyim "Bakı" qəzetindən sevimli aktyorumuz
Şahmar Ələkbərov haqqında yazı hazırlamaq
tapşırığı aldım.
Telefonunu tapıb həyəcanla zəng vurdum. Dəstəyi
özü qaldırdı. Neçə-neçə
dublyaj filmlərindən (xüsusilə də hind filmlərindən),
habelə öz istehsalımız olan ekran əsərlərindən
mənə tanış və doğma səsi
eşidən kimi bütün həyəcanım, səksəkəm
çıxıb getdi öz işinin dalınca. Mənə elə gəldi ki, hər gün
ünsiyyətdə olduğum doğma insanla, tay-tuşumla
danışıram.
Niyyətimi bildirdim. Şahmar müəllim
soruşdu:
- Sən
həmin qəzetdə işləyirsən?
Dedim:
- Xeyr,
Şahmar müəllim, tələbəyəm... - və dərhal
da xəfif bir nigarançılıq yenidən məni
çulğaladı.
Gözlədiyimin
əksinə olaraq Şahmar müəllim gur, şaqraq səslə
dedi:
- Lap
yaxşı. Tələbə
yazısının özgə ləzzəti var. Sabah filan
vaxtda səni evdə gözləyirəm.
Ertəsi gün deyilən vaxtda qapılarıını
döydüm.
Şahmar müəllim məni 50 ilin
tanışı, dostu kimi qarşıladı. Çay süfrəsi arxasında maraqlı, səmimi
söhbət etdik. Təkcə kinodan yox,
başqa mövzularda da danışdıq və mən
gördüm ki, həmsöhbətim istedadlı aktyor olmaqla
yanaşı, həm də xalqını, vətənini sevən
işıqlı, koloritli bir insandır.
Yazını yazıb təhvil verdim. Bəyəndilər,
amma səhifəyə yox, "zaqona" qoydular. Nisbətən yaşlı nəsli təmsil edən
həmkarlarım xatırlayar - o vaxtlar qəzet
redaksiyalarında ehtiyat yazılar yığılan qovluq belə
adlanırdı. Mənim yazımın da
ora düşməyi müəyyən mənada gözlənilən
idi. O dönəmlərdə qəzetlərdə,
xüsusilə də partiya-sovet orqanlarında yalnız
çoxlu və gurultulu titulları olan sənət
adamları barədə yazıları səxavətlə
verirdilər. Şahmar müəllim isə ümumxalq sevgisi
qazanmış aktyor olsa da, sadəcə Əməkdar artist
idi (?!.) Üstəlik,
yazının müəllifi - yəni mən də
tanınmış jurnalist yox, adicə tələbə idim.
Əlqərəz, yazının dərc olunması
döndü divin xəlbirlə su gətirməsinə. 1 ay, 2 ay, 3 ay
- xəlbir dolmadı ki, dolmadı. Ürəyimdə
yazını, necə deyərlər, dəfn edib, fatihəsini
oxudum...
İyulda
bizi Neftçalanın Bankə qəsəbəsindəki hərbi
hissəyə ay yarımlıq hərbi toplanışa
apardılar və səhərdən axşama kimi dəhşətli
istilər və arı boyda ağcaqanadlarla mübarizədə
keçən günlərin birində pivə içmək
üçün rayon mərkəzinə gedən dostlardan biri
əlində "Bakı" qəzetinin yeni nömrəsi mənə
yaxınlaşıb deyəndə ki, bəs təbrik edirəm,
qəzetdə yazın çıxıb, nə hisslər
keçirdiyimi təsəvvür edin...
Deyəsən,
hansısa bir insaflı kəs xəlbirin deşiklərinin
gözünü nə iləsə suvamışdı ki, tələbə
də sevinsin...
Şəhərə dönən kimi ilk növbədə
Şahmar müəllimə zəng vurdum. Yenə də həmin
şaqraq səslə məni təbrik etdi, dedi, mənim
haqqımda ən yaxşı yazını elə sən
yazmısan!
...Bir
neçə ildən sonra Şahmar müəllim ağır,
sağalmaz xəstəliyə tutuldu, mürəkkəb cərrahiyyə
əməliyyatlarına məruz qaldı, siması dəyişdi,
o gözəl, məxmər kimi yumşaq səsdən əsər-əlamət
qalmadı və Şahmar müəllim mənim qənaətimə
görə, onu qarşıda gözləyən ölümün
acığına, ölümü ləngitmək, azdırmaq
üçün rejissorluğa keçdi - əvvəlcə Mərkəzi
Televiziyanın sifarişi ilə "Sahilsiz gecə", sonra
isə öz ssenarisi üzrə "Qəzəlxan"
filmini çəkdi.
Şahmar Ələkbərov ən böhranlı vəziyyətlərdə
belə həyatsevərliyini itirməyən, ümidsizliyə
təslim olmayan nikbin insan idi.
"Sahilsiz gecə" Mərkəzi Televiziya ilə
nümayiş olunanda bütün respublikalar kimi Azərbaycanda
da qaragüruhun xilaskar imicində at oynatdığı dönəmlər
idi. Bir gün qəzetlərin birində oxudum ki, azərbaycanlı
qadınlar kinostudiyanın qarşısında piket
keçirir, "Sahilsiz gecə" filmində guya bizim
qadınların namusunu ucuz tutub onları biabır elədiyinə
görə Şahmarı tələb edirlər ki, onunla
haqq-hesab çəksinlər. Açıq-aşkar
görünürdü ki, bu, ya kütlə təfəkkürünün
dayazlığının nəticəsi, ya da hamam suyundan
özünə dost tutanların fitnə-fəsadından
başqa bir şey deyil. Çünki filmdə
nəinki bu motivlərə işarə, heç onun izi-tozu da
yox idi. Əksinə, Şahmar müəllim
30-cu illərdə qeyrətli Azərbaycan kişilərinin
repressiyaya məruz qalmalarının həyatda öz
dayaqlarını itirən qızların taleyinə necə
ağır, sarsıdıcı zərbələr vurduğunu
incə nüanslarla, ürək ağrısı ilə əks
etdirmişdi.
Mən onda artıq "Bakı" qəzetində
işləyirdim. Həmin o həyəcanlı dəqiqələrdə
başa düşdüm ki, əgər səsimi qaldırmasam,
Şahmarı bu qaragüruhun caynağından qurtarmağa az
da olsa kömək etməsəm, mənim gələcəkdə
göstərəcəyim jurnalistlik fəaliyyətimin heç
qara qəpik qədər qiyməti olmayacaq.
Gecə oturub "Sahilsiz gecə"yə sərhədsiz
iradlar" sərlövhəli böyük bir məqalə
yazdım. Ertəsi gün onu "Ədəbiyyat və incəsənət"
qəzetinə təqdim etdim və dünyanın ən nəcib,
obyektiv insanlarından biri olan Nəriman Həsənzadənin
xeyir-duası ilə yazı növbəti nömrədə dərc
olundu.
Əlbəttə,
beyni qızmış qaragüruhun bu yazıdan nəsə
qanacağı ehtimalı çox az idi.
Amma bir neçə gün sonra elə mənim özümə
də hədə-qorxulu məktublar gəlməyə, zənglər
edilməyə başlayanda başa düşdüm ki, az da olsa istəyimə nail olub diqqəti
Şahmardan yayındıra bilmişəm.
Sonralar Şahmar müəllim radio verilişlərindən
birinə müsahibəsində bu hadisəni minnətdarlıqla
xatırlamışdı.
Şahmar müəllim son illər xatirələrini
yazmağa başlamışdı. Onun bir hissəsi
"Qobustan" jurnalında "İş belə
düşdü..." sərlövhəsi ilə dərc
olundu. Şahmarın özü kimi son dərəcə
səmimi, özü də respublikada bu janrda qələmə
alınan ilk yazı idi. Amma nədənsə
bu maraqlı xatirələrin ardı gəlmədi. Belədə
Şahmara telefon açdım, yazını davam etdirməyin
zəruriliyini dedim... Şahmar müəllim nəyə
görəsə köks ötürdü - "Baxaq da, imkan
olsa, möhlət verilsə, davam edərəm" - dedi. Bir az ordan- burdan danışdıq və
sağollaşdıq.
Nə biləydik
ki, zalım əcəl yaxında imiş, lap yaxında...
Nur
içində yat, gözəl insan!!
40-CI OTAQ,
YAXUD XALİDƏ QULİYEVANIN MİLLİSİ, NAZLISI
VƏ...
Xalidə
Quliyeva kinomuzda qəfildən peyda oldu - Nəiminin
qızı, varisi Fatimə rolunda və elə bu obrazla da o,
yaradıcılıq məramını bir dəfə və həmişəlik
bəyan etdi: səmimiyyət!
Onun saçı oğlan saçı kimi
qırxılmış Fatiməsi qənisiz gözəllər
gözəli deyildi, amma zahiri görkəmindəki adilikdə,
sadəlikdə qəribə bir cazibə vardı - həmişə,
hər yerdə ehtiyac duyduğumuz, görməmişi
olduğumuz və bu günlərdə tamarzı
qaldığımız səmimiyyət cazibəsi.
Fatimənin
Nəsimiyə bəslədiyi gizli sevgi, atasına olan
övlad məhəbəti, kəcavəni boş
gördüyü dramatik məqamlarda, atasının edam
olunduğunu izlədiyi gərgin, faciəvi anlarda
yaşadığı dəhşətli hisslər,
"Könlümdəki yalnız sənsən" - deyərək
nəhayət, sevgisini bildirib Nəsiminin köksünə
sığındığı məqamda
yaşadığı xoşbəxtlik bu gənc qızın
mehriban (amma bir az da çaşqın) nəzərlərindən,
hər cür süni effektlərdən uzaq təbii jestlərindən
"oxunur", tamaşaçını neçə yüz
il əvvəl baş vermiş hadisələrin,
yaşanmış hisslərin təbiiliyinə
inandırırdı.
Sonralar kinomuzda Milli ("Tütək səsi"), Nazlı
(Qoca palıdın nağılı)... obrazları doğuldu və
Xalidə xanım bu obrazların bədii portretlərini də
səmimiliyin və təbiiliyin vəhdətində əsl Azərbaycan
zənənlərinə xas koloritli boyalarla rəsm etdi.
İsfəndiyar
kişinin "şirin uşaq", Qılınc Qurbanın
isə "içində şeytan gizlənmiş məxluq"
adlandırdığı Millinin xarakterini əslində elə
bu şkalada - qeyri-səlis məntiqin qanunları ilə 2
qütb arasındakı rəngarənglikdə açmaq
düzgün olar. Amma kiçik bir dəqiqləşdirmə
ilə - zahirən həqiqətən də şirin uşaq
olan Millinin içindəki şeytan yox, bütün kənd əhlinin
- qocaların, qarıların, anaların, gəlinlərin...
payına düşən dərddir, kədərdir. Bu dilli-dilavər qız onları sındırmamaq
üçün bu boyda dərdi, kədəri öz içinə
transfer edir, öz ağrı-acısı kimi gizli saxlayır,
bu dərdi özü yaşayır.
Gərək nə qədər böyük ürək
yiyəsi olasan ki, bu qədər dərdi oraya yerləşdirib
gizli saxlaya biləsən.
Əhsən
belə ürəyə!
Poçtalyonun missiyası müjdə aparıb, müjdə
gətirməkdir. Milli bu missiyaya kiçik bir düzəliş edir - pis xəbərləri
öz ünvanlarına tələsik çatdırmaqdansa, bir
az ləngitmək lazımdır: qoy
insanların ürəklərindəki ümid, inam ölməsin.
Çünki inamsız yaşamaq cəhənnəm
əzabıdır. Elə buna görə də Xalidə
xanımın Millisi yaddaşımızda şaxtanın,
qarın məhv edə bilmədiyi təravətli bir
çiçək kimi qalır...
Tanıyanlar təsdiq edər ki, Xalidə xanım həmişə
haqqın tərəfində olan, çöhrəsindən
nur, işıq saçılan bir xanımdır və onunla
elə ilk ünsiyyətdə bu işığın cazibəsinə
düşüb onunla yüz ilin doğması - bacın, anan,
dostun kimi pasiban olursan. Hər kəs onun mehriban, təbəssümlü
çöhrəsində özünə doğma olan nə
isə bir cizgi tapır. Bu doğmalıq və
işıq onun yaratdığı bütün ekran
obrazlarının da uğuruna zəmanət verən iksir
kimidir - tükənmir ki, tükənmir. "Qoca
palıdın nağılı" filmində
yaratdığı Nazlı bu mənada mənim ən
çox xoşladığım obrazlardandır.
Məişət zəminində əri ilə konfliktdə olan Nazlı kiçik qızını da götürüb ata evinə gəlir. Məqsədi atasını dilə tutub köhnə evi satdırmaq, şəhərdə təzə mənzil alıb atası, ailəsi ilə ora köçməkdir. Amma daxilindən gələn hansısa bir hiss ona deyir ki bu, düzgün qərar deyil. Və onun gizli nisgilinə içini gəmirən bir şübhə də əlavə olunur. Lakin Xalidə xanım imkan vermir ki, bütün süjet boyu içindəki nisgil, dərd və çöhrəsindəki işıq arasında gedən dartışmada işıq kədərə məğlub olsun.
Yenə də işığın, inamın şübhə üzərində qələbəsi!
Qızı üçün rəqs elədiyi kadrlarda isə Nazlı özü boyda işığa dönür.
...Çox təəssüflər olsun ki, bizim kinomuz Xalidə xanımı axıradək kəşf edə bilmədi, rejissorlarımız bu xanımın gözlərindəki büllur saflığından kinomuzun inkişafı naminə lazımınca faydalanmadılar. O, hələ də kino dünyamızın açarını heç kim tapa bilmədiyi 40-cı otağı kimi qalır.
Çox heyif!
Amma hələ gec deyil!!!
Əlisəfdər HÜSEYNOV
525-ci qəzet.- 2022.- 18 mart.- S.16.