"Onun daş nağılı"nın nağıl dünyasına səyahət

...Qırx dörd günlük vətən müharibəsinin qazisi olmuş şagirdimi ziyarətə gedəndə onun balışının altında bir kitab gördüm. Üzqabığı, vərəqləri didilmiş bir kitab. Götürüb vərəqlədim. Kitab diqqətimi çox cəlb elədi. Kitabın müəllifinin və özünün adını oxudum: Mahirə Nağıqızı, "Onun daş nağılı". Döyüşlərdən çıxmış nağıllaşmış, daşlaşmış bir kitab.

Adətimə uyğun olaraq, kitabın 111-ci səhifəsini açdım və aşağıdan birinci bəndlə şairlə tanış oldum:

Tək sənin evində məsud oluram,

O daş-divarınnan ruhum dincəlir.

Sən tikən eviydi, artırmasında,

Sənin ulduzunu gəzdim gecələr.

Aparmaq ümidi ilə kitabı əlimdə saxladım. Bu, qazi şagirdimin diqqətindən yayınmadı. Utancaq halda kitab haqqında danışmağa başladı:

- Müəllim, bu kitabı mənə döyüş bölgəsində bir əsgər yoldaşım bağışlamışdı. Sonra mən yaralandım və onu bir daha görmədim. Hospitalda bu kitab mənim sirdaşım oldu. Səngər dostumun ətrini bu kitabdan alıram. Hospitalda olanda da bu kitab əldən-ələ gəzirdi. Hətta polkovnik-leytenant rütbəli həkimim də onu aparıb oxudu. Yenə özümə qaytardı. Biz palatada bu kitabdan bir-birimizə şeirlərdən əzbər deyirdik.

Sonra qazi-şagirdim "Durnam" şeirini azərbaycanca, türkcə və rusca əzbərdən söylədi. Çox təsirləndim. Kitabı bir daha vərəqlədim.

Bu ziyarətdən bir neçə gün sonra "Onun daş nağıl"nı gənc folklorşünas dostum Elnur Baxışın şəxsi kitabxanasından əldə elədim. Kitabı mütaliə etməyə başladım.

Etiraf edim ki, son zamanlar oxuduğum şeir kitabların hamısından daha çox zövq aldım və mütəəssir oldum. Kitabın bütün səhifələrindən sonacan "O" - yəni, ana, bir ana xətt kimi təsvir, tərif, təşviq və təqdim edilir.

272-ci səhifədə "Anama" şeirinin ilk misrasından səksən üç yaşlı anam boylandı:

...Yadımdan çıxmaz ki, hər səhər erkən,

Elə gəzinərdin evdə yavaşdan.

Nə cür çatdırırdın, deyə bilmirəm,

O boyda işləri durub o başdan...

Kitaba Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun direktoru, dilçiliyimizin keşikçisi və ədəbiyyatşünas alim Möhsün Nağısoylu "Daşlaşan həqiqətin poeziyası" adlı "Ön söz", filologiya elmlər doktoru, professor Qurban Bayramov isə "Mahirə Nağıqızının portreti..." adlı "Son söz" yazıb. Hər iki məqalədə müəllifin yaradıcılığına güzgü tutulur, elmi, publisistik və bədii təhlili verilir. Hər iki məqalə səriştəli ədəbiyyatşünas, alim, tələbkar tənqidçi qələminin məhsulu kimi şairin yaradıcılığının bəhrəli məhsulu olan "Onun daş nağılı"na bələdçilik edir.

Mən isə ədəbiyyatşünas alimlərin bədii yanaşmasından sonra kitabın təhlilinə aid heç bir əlavəyə yer vermədən oxucu kimi təəssüratlarımı söyləməklə kifayətlənməli oldum.

Kitabda hər bir şeir ənənəvi poeziya qaydalarına uyğun müasir bədii çalarla naxışlanmış şəkildə qələmə alınıb. Hər bir şeir mənasına, məzmununa, poetik tutumuna, bədii əhəmiyyətinə görə bütöv bir bədii əsər kimi təqdim edilir.

Şeirlərdə elm, məntiq, həqiqət leytmotiv kimi keçərək zövq, ilham və hisslər silsiləsi təşkil edir. Müəllif vəznindən, qafiyəsindən, rədifindən asılı olmayaraq hər şeirini mükəmməl əsər səviyyəsində təqdim etməyə nail olmuşdur. Hər nümunə fəlsəfi fikir, elmi həqiqət, məntiq və poetik gözəllik, xoş səmimiyyət məhsulu kimi ürəklərə yol tapır.

Şeirlərin heç bir izaha, təhlilə, təsvirə və tərcüməyə ehtiyacı yoxdur. Sözlər, kəlmələr, misralar, bəndlər şeirlər ilıq bir məlhəm kimi oxucu qəlbinə axıb dolur.

Şair bu poetik nümunələrin hər birində öz anasının timsalında bütün anaların poetik portretini çəkməyə nail olub:

Atamla yanaşı daş qaldırardı,

Bilirdi, o daşlar ocaq daşıdı.

Bir dəfə yoruldum, bezdim - demədi,

Anam sinəsində ocaq daşıdı...

Kitabın özəlliklərindən biri də yaradıcılıq məhsullarının xronoloji ardıcıllıqla verilməsidir. Bu ardıcıllıqda zaman, məkan, məqam və insan amili ilə yanaşı hiss, ovqat, əhvali-ruhiyyə vəhdət şəkildə öz məqamında, məkanında və zamanında yerində təqdim edilir. Səhifədən-səhifəyə, şeirdən-şeirə, bənddən-bəndə, beytdən-beytə, misradan-misraya, kəlmədən-kəlməyə, sözdən-sözə müəllif öz daxili dünyasını, poetik portretini təqdim edir.

Hər nümunədə ədəbi dillə danışıq dilinin, elmlə məntiqin, poeziya ilə prozanın, hisslərlə düşüncənin, zərurətlə həqiqətin, xəyalla gerçəkliyin vəhdəti bədii boyaların fonunda oxucuya çatdırılır. Şeirlərdə arxaik sözlər və kəlmələr neologizm libasında oxucu qəlbinə yol tapır. Şairin dili oxucuya öz dilinin incəliklərini, doğmalığını, qədimliyini xatırladır.

Mahirə Nağıqızı təbiət və cəmiyyətin bir çox problemlərinin həlli yollarını poetik şəkildə təqdim etməyə nail olub. Azərbaycanın son otuz ildə üzləşdiyi problemlər, faciələr, ağrılar yüksək sənətkarlıqla təsvir olunduğu kimi həlli yolları da yüksək sənətkarlıqla göstərilir. Onun poetik arzularından böyük hissəsi müzəffər Ali Baş Komandanımız və müzəffər ordumuz tərəfindən reallaşaraq öz həllini tapdı.

İnsan amili, ekologiya, dostluq, humanizm, sevgi, sədaqət və digər insani amillər müəllifin müraciət etdiyi əsas mövzulardır. Şair "Onun daş nağılı"nda özünün kövrək və sərt, sentimental və tələbkar, rəhmli və ədalətli, zərif və sərt, qayğılı və duyğulu hisslərindən bir poetik çələng toxumuşdur. Bu çələngin naxışlarında Azərbaycanımızın tale yüklü problemləri və onların həlli yolları, onun insanları və onların taleləri, təbiət mənzərələri, milli adət-ənənələrimiz, "İyirmi yanvar"dan başlanan mücadilə tariximiz, ustad-şagird münasibətləri, baba-nənə, ata-ana, övlad-nəvə münasibətləri poetik mizanını tutub.

"Onun daş nağılı"nın təkcə mündəricatı özü bir əsər tutumuna malikdir. Kitabı oxuyandan sonra mündəricata nəzər yetirəndə oxucunun xəyal dünyasında göydən üç alma düşür. Bu üç alma o qədər bərəkətli və böyükdür ki, ondan müəllifinə və geniş oxucu təəssübkeşlərinə yetərincə pay düşür.

Mahirə Nağıqızı öz poeziya qatarında oxucusunu yurdumuzun bölgələrinə, dünyanın müxtəlif regionlarına səyahətə aparır, o yerlərin təbiət mənzərələrini, insanlarını, xarakterik adət-ənənələrini poetik şəkildə təsvir edir. Əsas təsvir obyektini isə xalqımızın milli mentaliteti, adət-ənənəsi, ölkəmiz, dövlətimiz və dövlətçiliyimiz, müqəddəs rəmzlərimiz təşkil edir:

Hopub, bağrına hopub, hopub şəhid qanları,

Sənə bürünüb gəlib min-min yurd qurbanları.

Dədə əmanətisən - qızları, oğlanları

Bu vətənin səninçin yar - bayrağım, dalğalan...

Xalqımızın inkişafı və təkamülü isə heç zaman diqqətdən kənarda qalmır. "Onun daş nağılı"nın daş yaddaşında əbədi və ədəbi yaşamaq məqamına yetişir:

Beləcə boylandım keçmişə tərəf,

Bir daha görəm ki, orada nə var...

Tarixi xalqımın düzülüb səf-səf,

Dilək qatarıymış İyirmi yanvar.

Mahirə Nağıqızı poeziyasının bütün məqamlarında poetik ifadələrinə, duyğularına, hisslərinə sərkərdəlik etməyi məharətlə bacarır.

Gör həmin zamandan neçə vaxt keçib,

Dəyişib dünyanın ovqatı, rəngi.

Dəyişməz bir səs var yadımda mənim,

Unuda bilmirəm sonuncu zəngi...

Yarım əsr ötsə də, "Son zəng" bir alimin nostalji hisslərinin şah əsəri kimi təqdim olunur.

"Onun daş nağılı" kitabında Mahirə Nağıqızının dilçi-alimliyi də görünür. Sözlərin məqamında işlədilməsi, məna çalarlarına dərindən bələdlik,dialekt və arxaik sözlərdən poeziyada yüksək dəqiqliklə işlədilməsi şairin Azərbaycan dilinin incəliklərinə bələd olmağından xəbər verir.

Poeziya şair qələmindən süzülən ilham məhsulu, elm alim zəkasının nemətidir. Alim-şairin təqdimatında isə poeziya elm libasında, elm isə poeziya naxışları ilə bəzənmiş şəkildə ərsəyə gəlir.

Bu əsərlərin hər biri xanım şairin poeziyasına xas bir incəlik, zəriflik, sadəlik, inam, sədaqət, səmimiyyət, qayğı, mehribançılıq, ülviyyət hissləri ilə yoğrulmuş şəkildə təqdim edilir.

Mahirə Nağıqızı poeziyası həqiqətlə, haqq-ədalətlə, vətən sevgisi ilə, saf məhəbbətlə naxışlanmış poeziyadır. Şair sevgi və səmimiyyəti poeziya yaraşığı kimi təqdim etməklə mükəmməl fikirlər və hisslər çələngi yaratmağa nail olub.

Kitaba şairin türk və rus dillərinə tərcümə olunmuş bir neçə şeiri də daxil edilib.Tərcümə zamanı dil və üslub xətti Azərbaycan poeziyasının qanunauyğunluqlarına xas şəkildə saxlanıb. Həmin şeirləri sanki öz ana dilimizdə oxuyuruq. Buna misal olaraq qazi şagirdimin də əzbərdən söylədiyi "Durnam" (Türkcə "Turnam", rusca "Juravlğ") şeirini misal göstərmək olar.

Mahirə Nağıqızı yaradıcılığı haqqında çox yazmaq, çox danışmaq olar. Biz onun "nağıl dünyası"nın yalnız az bir hissəsinə səyahət edə bildik.

İsgəndər SƏKLİKOV

Əməkdar müəllim, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü

525-ci qəzet.- 2022.- 18 may.- S.20.