Zəngilandan gələn var

Zəngilandan yenicə qayıtmış yaxın qohumum həmin günün axşamı bizə gəlmişdi. Çay süfrəsi arxasında təəssüratlarını bölüşdükcə, işğaldan azad olunmuş 1 il 7 aya yaxın müddətdə gedə bilmədiyimiz doğma yerlərin adlarını çəkdikcə, oraları necə gördüyünü təsvir etdikcə ixtiyarsız kövrəlir, içimiz titrəyirdi.

Çətin də olsa, özümü toxdaq tutdum, uşaqlıq və gənclik xatirələrimdə yaşayan Zəngilan şəhərində nələr gördüyünü, küçələrin, evlərin, bir sözlə, şəhərin işğaldan sonrakı durumunun necə olduğunu soruşmadım. Əvvəla, ona qədər də oralara baş çəkib qayıdanların lentə aldıqları bir neçə görüntüyə ürək ağrısı ilə baxmış, ölkənin müxtəlif televiziya kanallarının hazırladıqları rəsmi, qeyri-rəsmi verilişlərdə, fərqli süjetlərdə virtual da olsa erməni vandalizminin şahidi olmuşdum. Gördüklərim, ən çox da şəhər qəbiristanlığının ürək parçalayan vəziyyətinin əks olunduğu videoçəkiliş, atamın, başqa iki doğma insanın dağıdılmış məzarları başımdan tüstü çıxarmışdı. Təkcə Zəngilanda deyil, işğal dövründə bütün rayonlarımızda ermənilərin hansı vəhşiliklər törətdikləri, daş üstə daş qoymadıqları isə hər birimizə, hələ lazımınca etiraf olunmasa da, artıq dünyaya məlumdur.

Ancaq evin xanımı uşaqlığının keçdiyi, ayağı yer tutandan gəzib-dolaşdığı yer-yurd adlarını, suyunu içdiyi bulaqların, kölgələndiyi, meyvəsini daddığı ağacların indiki durumundan xəbər verən söhbətdən hədsiz təsirləndiyindən göz yaşlarını saxlaya bilmirdi.

Qohum isə ara vermədən elə yanğıyla, ürəkdolusu danışırdı ki...

- İsmayıl dayıgilin evindən yuxarı Pərəkəra gedən yolla, qayalıq vardı ha, ondan o tərəfə qədər getdik. Yol-irzi ot-ələf basıb keçilməz etsə də, maşını düz Ağbisə qalxan yolun ağzında böyük bir armud ağacı vardı ha, ora qədər sürdüm. O armudun, Gülməmməd dayıgilin biçənəyi ilə üzbəüzdəkini deyirəm, yaman şirin meyvəsi olurdu, alçaqlar onu da kəsiblər. Amma onun toxumundan bir az aralıda bir neçə cavan armud pöhrələyib. Yolqırağı təkəmseyrək meyvə ağaclarından da artıq əsər-əlamət yoxdur. Deyirəm, bunlar ağaca da düşmən kimi baxıblar.

Dediklərinin təsdiqi kimi xatirələrdən daha bir yarpaq düşür, bu, sanki söhbətinin davamına bir körpü olur.

- Giciktkanlıqdan güc-bəla "Şorsu"ya keçib, oradan Kələkliyə qalxdım ki, görüm örüş yerlərindəki saqqız ağacları yerindədirmi. Onlar yadındadırmı? Birini də tapmadım. O ağaclardan o qədər saqqız yığıb çeynəmişdik ki. O kənd-kəsəkdə ən çox baş çəkdiyimiz yerlərdən biri idi.

- O saqqız ağacları hamımızın yadındadır. Hərdən qızlarla onlardan danışırıq. Orda bir bulaq da vardı, Kürd navı, o, dururmu? Məktəbə gedib-gələndə Məmmədxan müəllimin biçənəyinin otunu tapdalaya-tapdalaya keçib o bulağın suyundan o qədər içmişik ki. Bulaqdan birinci kim içəcək deyib, "Şorsu"nu qalxan kimi Kələklidən üzüaşağı kimisə qovurmuş kimi götürülürdük. Hərdən kiminsə ayağı ilişir yıxılır, qolu-dirsəyi sıyrılırdı. Ancaq heç nə olmamış kimi tezcə də qalxıb, göynərtisinə əhəmiyyət vermədən bulağa çatmaqda olan uşaqların arxasınca qaçırdıq. Ağrı-acının gəlməyi ilə getməyi an çəkirdi. Yara ilk dəfə qanayanda, bir də qabığı soyulub dərinin rəngini dəyişəndə yada düşürdü. Sıyrılmış, qançır olmuş yaraya kimsə bir gündən artıq, əsasən də ot-əncərdən hazırlanmış türkəçarə dərmanları yaxmazdı. Nədənsə, o bulağın suyunun dadı daha çox damağımda qalıb.

- Hə, bulaq yerindədi, ancaq böyür-başı tamam tanınmaz hala düşüb. Ətrafındakı örüş yerlərini də, kənd qəbiristanlığına gedən yolu da kol-kos, ot-ələf basıb. Ən çoxu da süddü qanqal dörd tərəfi bürüyüb. Süddü qanqalın qartalıb belə adamboyu qalxdığını görməmişdim, o qədər də sıx bitib ki, yarıb keçmək olmurdu. İstəyirdim, rəhmətliklərin məzarına baş çəkim, ora qədər getməyə azı 4-5 saat lazım idi ki, birtəhər yarıb keçəsən. Vaxtımızsa çox az idi. Uzağı iki saata geri qayıtmalıydıq. Qismət olsa, yayda baş çəkəcəm. Uzaqdan nə illah elədim, otların arasında qalan başdaşlarını doğru-dürüst seçə bilmədim.

Cavan yaşında dünyadan köçmüş atasının həmin qəbiristanlıqdakı məzarını göz önünə gətirdi, güclə tutduğu göz yaşları yenə yanağını islatdı. Çiyinlərinin xəfif titrəyişindən bildim ki, bu dəfə hönkürtüsünü saxlaya bilməyəcək. Ona görə, "bəlkə çayları təzələyək, deyəsən, soyuyub", dedim. Mətbəxə keçdi, ancaq durumundan görünürdü ki, hələ də o barədə düşündüyündən sakitləşə bilməyib.

Bu vəziyyət söhbətimizdə qısa fasilə yaratsa da, yaxşı ki, davamını çox gözləməli olmadıq.

- Sofular pirinə getdiyimiz yolun üstündəki o meşəlik də xeyli seyrəlib, ağacların çoxunu kəsiblər. Görünür, qışda yandırmaq üçün yaxınlıqdakı erməni kəndlərinə daşıyıblar. Yəqin meşədəki Sofular bulağının suyu da azalmış olar. Vaxtımız olmadığından ora da gedə bilmədik.

Bulaqlarımız da işğalla barışmayıb, birinin suyu azalıb, birinin gözü batıb, çoxunun da yan-yörəsi dağıdılıb, yolu-yolağası bağlanıb. Yəqin o illərdə suyunun dadı, tamı da dəyişib, soyuqluğu azalıb.

- Bizim 7 para kənddə bir salamat ev qalmayıb. Ancaq yerləri bilinir. Təkcə rəhmətlik Ədifin evinin bir divarı, bir də bizim axırıncı tikdiyimizin arxa divarının yarısı salamatdır. Onlar da 2-3 ilə sökülüb-töküləcək. İnşallah, qismət olar yenilərini tikərik, təki tezliklə o yerlərə qayıdaq. Yolboyu işlərin sürətləndiyinin şahidi oldum, ümidim artdı.

- Zəmi düzündə, Şamoğlu biçənəyindəki otu yığıb-yığışdırmaq olmaz. Az qala adamboyu qalxıb. Daldərədə, elə kəndin bütün ərazisində yaşıllıq, gül-çiçək adamın gözünü güldürür. Az qala Şahqulu qayası, Mal qayası da yaşıllıq içində görünməz olub. Bu il oralarda əkin-biçin üçün çox əlverişli, bərəkətli il olacaq. Ancaq hələ bizim kəndlər tərəfdə əkin-biçin işlərinə başlanılmayıb. Əsas diqqət rayon mərkəzindən keçməklə Ağbəndə qədər gedəcək magistral yoluna və artıq Zəngilanın bir neçə kilometrliyinə çatmış yeni dəmiryoluna verilib.

- Deyirəm, kənd-kəsəyə qayıtsaydıq, elə bizim biçənəyin başında bir mal ferması tikərdim. Qohum-qardaş, dost-tanış arasında bunu istəyənlər çoxdur. İnşallah, gedərik, qurub-yaradarıq, kimin əlindən nə gəlir, onunla da məşğul olar.

- Geri qayıdanda bir az yağışa düşdük. Yaxşı ki, maşınımız batmadı, yoxsa torpaq yolun o yapışqan palçığından çıxmaqmı olardı.

Yağış bərəkət rəmzidir. O bərəkətli torpaqların bar-bəhərini bir az da artırar, yaşıl dağlarını bir az da təravətləndirər, gursulu çaylarının suyunu artırar, bulaqlarının gözünü güldürər. Biz tərəflərdə yağışdan sonra göyqurşağının görünməsi isə adi haldır. Özü də möcüzə olan göyqurşağının möcüzəli yerlərin gözəlliyinə necə rəng qatdığını sonuncu dəfə gördüyümdən 29 il keçir. Bir anlığa o göyqurşağının lap ucundan tutub uçub o torpaqlara getmək, bu həsrətə son qoymaq keçdi ürəyimdən...

Lətif ŞÜKÜROĞLU

525-ci qəzet.- 2022.- 25 may.- S.10.