Florensiya şəhəri və Mediçi sülaləsi

(Əvvəli ötən çərşənbə sayımızda)

Mikelancelonun məşhur "David" heykəlinin bir nüsxəsi prinsipial olaraq, 1503-cü ildən başlayaraq üç əsr yarım ərzində burada durmuşdu. Sonra isə oradan Akademik qalereyaya götürülmüşdü.

Mikelancelonun yaratdığı füsunkar heykəldə təsvir olunan gəncin igidliyi də Bibliyada təsvir olunmuşdur. Filistimlilərlə yəhudilərin davası gedirdi. Filistimlilərlə yəhudilər şərt qoydular ki, hər iki xalqın bir igidi öz aralarında vuruşsun və nəticə, iki xalq arasındakı münaqişəyə öz həlli vasitəsilə son qoysun. Filistimlilərin nümayəndəsi kimi nəhəng Qoliaf döyüşə çıxdı, yəhudilər onun iri bədənindən qorxuya düşmüşdülər, onunla vuruşmağa cəsarət etmirdilər. Bu vaxt yeniyetmə çoban, cılız bədənli David onunla vuruşmaq üçün qabağa çıxdı. Bu uşağa bənzəyən gəncin görünüşü Qoliafın istehzasına səbəb oldu. David isə vaxtı itirməyib, əlindəki sapandla atdığı daşla Qoliafın başını yardı və fələstinli yerə yıxıldı. David yaxınlaşıb, onun öz qılıncı ilə başını kəsdi. Yəhudilər gözləmədikləri halda, Davidin igidliyi hesabına qalib gəldilər.

Mikelancelo "David" heykəlinin doğma şəhərinin azadlıq simvolu kimi nəzərdə tutduğundan Bibliyadakı təsvirdən fərqli olaraq bu gəncin ideal bədəni və baxışının bütün xüsusiyyətləri ilə əsl ləyaqət və igidlik rəmzi kimi göstərmək üçün, cılız çobanı, ecazkar kişi gözəlliyini təcəssüm etdirən bir sehrli obraza çevirmişdir.

Vekkio sarayının giriş qapısını mərmər üzərində "Xristin Monoqramı" bəzəyirdi. İki şir heykəlin arasındakı lövhədə "İisus Xrist krallar kralı, lordlar lordudur" sözləri yazılmışdır. 1594-cü ildə isə Böyük Hersoqun həyatının bir epizodunu təsvir edən "Böyük Hersoq I Kozimo de Mediçinin at üstündəki heykəli" də şəhərdə qoyulmuşdu.

Vekkio sarayı Florensiyadakı əsl arxitektura abidəsi olmaqla, İtaliyanın ən mühüm Orta əsr ictimai saraylarından biridir. Onun qülləsinin hündürlüyü 94 metrə çatır. Ənənəyə müvafiq olaraq bu bina XII əsrin sonundan başlayaraq 16 il ərzində tikilmişdi, əvvəlcə qəsr rolunu oynamışdı. Özəl qotik üslubdakı iki mərtəbədəki işıqlı pəncərə digər cəhətlərlə yanaşı, binanın orijinal quruluşunu göstərirdi. Vekkio sarayı həyətinin dizaynını 1439-1454-cü illərdə Mikelancelo vermişdi. Françesko de Mediçi 1565-ci ildə avstriyalı Jannayla evlənəndə Vazri həyət görünüşünü gəlinin şərəfinə Avstriya şəhərlərinin səhnələrini təsvir edən freskalarla bəzəmişdi. Həmin vaxt sütunlar qızıl suyuna çəkilmişdi.

Saraydakı 500-lər zalı Venetsiya modelində dizayn edilmişdi, Vazari salona freskalar çəkmişdi, həmin vaxt bina Mediçi ailəsinin iqamətgahı idi. Onlar I Kozimonun yüksəlməsi ilə Florensiyanın Böyük Hersoqlarına çevrilmişdilər. Uzun divarlara Mikelancelonun və Leonardo da Vinçinin freskaları çəkilmişdi. Mərkəzdə isə Mikelancelonun "Ləyaqətin Brut qüvvəsi üzərində qələbəsi" heykəlini görmək olardı.

Böyük Hersoq I Kozimo Corcio Vazariyə möhtəşəm binaları tikmək səlahiyyətini vermişdi. Onların birində indi Uffutsi qalereyası yerləşir. Əvvəllər isə bina hökumət ofisi kimi nəzərdə tutulmuşdu. Bu, Vazarinin bir arxitektor kimi ilk işi idi.

Uffitsi qalereyası dünyanın ən məşhur rəssamlıq əsərləri muzeylərindən biridir. Burada italyan rəssamlarının çox sayda əsərləri nümayiş etdirilir. Qalereyanın ən məşhur tabloları Sandro Bottiçellinin fırçasının məhsullarıdır. Burada onun iki əsəri diqqəti xüsusən özünə cəlb edir. Bunlardan biri "Veneranın doğulması"dır.

Homerə görə, Venera Zevsin və Diananın qızı olmasına baxmayaraq, Hesioda görə isə o, dəniz köpüyündən doğulmuşdu. Balıqqulağında köpüklərdən meydana gələn sarışın saçlı, bakirə qız bədənli Venera tabloda təsvir olunmuşdur. Onun dünyaya gəlməsi kimi möcüzəni mələklər də seyr edirlər. İkinci əsər isə "Bahar alleqoriyası"dır. Burada bəzəkli parçadan olan donda Baharın rəmzi olan qız əks olunmuşdur. Bir az aralıda üç qratsiya ilhamlanaraq rəqs edir. Muzeyə gələnlər dahi rəssamın gözəllik simvollarına çevirdiyi qız obrazlarına tamaşa etməkdən ayrıla bilmirlər. Qalereyanı, həmçinin, Mikelancelonun "Müqəddəs Ailə" və Titsianın "Urbinalı Venera" tabloları bəzəyir. Burada Rafaelin "Kardellino madonnası" və Karavaconun "Gənc Vaxx" əsərləri də çox saydakı incilərdən biridir.

Florensiya həm də dini mərkəz şöhrətinə malikdir. Buradakı "Baptisteriya" kilsəsi Florensiya xristian olandan şəhər sakinlərinin həmin dini inancı qəbul etməsinin rəmzi idi. Bu şəhər divarları içərisindəki birinci kafedral (baş) kilsə idi. Sonra şərəf Santa Reparatanın üzərinə düşdü, sonralar isə, bu geniş məkan Madonnaya həsr olunmuş sayılmaqla, indiyədək Mariya del Fiora və ya "Çiçəyin Müqəddəs Madonnası" adlanır. Bu kilsə Bakirə ananın Florensiyanı himayə etməsinin ovsunu rolunu oynayırdı. Məryəm ananın emblemi isə zanbaq çiçəyi idi. Bu kilsə Florensiyanın dini mərkəzi olmuşdu, baxmayaraq ki, bina əsrlər ərzində böyümüş və dəyişilmişdi. Renessans erasından keçməklə bu kafedral kilsə nəticədə öz nəhəng qübbəsi ilə taclanmışdı. XIX əsrdə isə binaya mərmər fasad əlavə olunmuşdu. Bu ərazi Florensiyada xristian inancının fokus nöqtəsinə çevrilmişdi. Kafedral kilsənin yanında Cottonun ağ mərmərdən olan Zəng Qülləsi ucalır.

Baptisteriya Florensiyadakı ən köhnə binalardan biri olmaqla, onu hətta Dante də "Mənim sevdiyim San Covanni" deyə xatırlamışdı. O, burada uşaq vaxtı xaç suyuna çəkilmişdi. Kilsə XI-XII əsrlərdə Roman binasının yerində tikilmişdi. Mərmərlə bəzədilmiş və tacı dəstəkləmək üçün ikiqat ordenlərlə əhatə olunmuşdur. Onun üç giriş qapısı kardinalın nöqteyi-nəzərinə müvafiq olaraq yaradılmışdı. Baptisteriyanın daxilində Bizans üslubunda çəkilmiş freskalar var idi, onları Venetsiya və Florensiya sənətkarları çəkmişdi.

Nəhəng binanın tikintisinə 1296-cı ildə başlanmışdı. Respublikanın komissiyası işləri yüksək məharətlə həyata keçirmişdi, sonralar isə tikinti Cottonun nəzarəti altında aparılmışdı. Nəticədə, 1386-cı ildə dəqiq plan dörd arxitektora tabe edilmiş və tikinti bundan sonra asan ritmlə getmişdi. 1436-cı ildə papa IV Yevgeni təntənəli qaydada məbədə müqəddəslik verərək, onu Santa Mariya del Fiore şərəfinə həsr etmişdi. Fasad Florensiya qotik üslubunda ucaldılmış və həmin dövrün sənətkarları tərəfindən heykəllərlə bəzədilmişdi.

Binada mərmərin işlədilməsi isə heç də böyük xərcə başa gəlmirdi, çünki yaxınlıqda Karraradakı karxanalardan gətirilirdi, Fasadı İisusun 12 apostolunun heykəlləri bəzəyirdi, həm də burada mərkəzdə Bakirə ana və uşaq təsvir olunmuşdu. İlk bünövrə daşına xeyir-dua vermiş dörd yepiskopun da burada heykəlləri var idi. Onların içərisində soldan üçüncü, kilsəyə müqəddəslik vermiş papa IV Yevgeni idi.

Kafedral kilsədə indi Mikelancelonun "Pieta" - "Fəryad" heykəli yerləşir, onu heykəltaraş öz qəbri üçün düzəltmişdi. Müəllifin daha məşhur "Pieta" heykəltaraşlıq kompleksi Romada, Müqəddəs Pyotr bazilikasında nümayiş etdirilir.

Florensiyadakı əsər Müqəddəs Pyotr kilsəsinin iftixarı olan digər "Pieta"dan həm də sadəliyinə görə fərqlənir.

Kafedral kilsənin qübbəsi uzaqdan diqqəti cəlb edir. Romadakı Müqəddəs Pyotr Kilsəsinin tikintisi də antik heykəltaraşlıq incisini üzə çıxarmışdı. Müqəddəs Pyotr bazilikasının bünövrəsi qazılarkən orada qədim yunan heykəli olan "Laakoon" tapılmışdı. Rafael heykəlin proporsiyalarından və gözəlliyindən heyrətə gəlmişdi. Pyotr kilsəsi tikiləndə Mikelancelo onun qübbəsini tikmək üçün bu incidən ilham almışdı.

Cottonun layihəsini verdiyi Zəng Qülləsi isə 82 metr hündürlüyündə olmaqla, gözəlliyinə görə özünə dünyada heç bir rəqib tanımır. Bu nadir qüllənin tikintisindən isə yarım min ildən çox bir vaxt keçmişdir. Sinyoriyanın dəvəti ilə Cotto 1334-cü ildə öz layihəsini təklif etdi və bu nəhəng işin bünövrəsini qurmağa başladı. Üç il sonra bədbəxtlikdən, Cotto vəfat etdi və tikili üzərində iş 1384-cü ilə qədər davam etdi.

Populyar bazarın mərkəzi olan San Lorentso meydanında isə Covanni Nerenin heykəli yerləşir. Buradakı kilsə əvvəldən Milan yepiskopu Müqəddəs Ambroze tərəfindən San Lorentsoya həsr olunmuşdu, ona görə də həm də Ambrozian bazilikası kimi tanınır. Sonralar Mikelancelo Mediçilərin qəbirləri yerləşən kiçik kilsəni və kitabxananı tikdi və kilsənin fasadının içərisini başa çatdırdı. O, fasadın zahiri tərəfinin də layihəsini vermişdi, lakin bu iş heç vaxt həyata keçirilmədi. XV əsrdən San Lorentso kompleksi Mediçi ailəsinin mülkiyyətinə çevrildi.

Mediçi kiçik kilsəsi Madonna meydanının girəcəyində yerləşir. Mikelancelo kiçik kilsənin içərisini heykəllərlə bəzəmişdi. Burada məşhur qəbirlər yerləşir. Mikelancelo yalnız Madonnanı və uşağın heykəlini qoyanda, onları tamamlaya bilməmişdi. Bu inci Mikelancelonun həm arxitektor, həm də heykəltaraş kimi məharətini nümayiş etdirir. Burada arxitektura və heykəl bir-birini tamamlayır. Hər bir arxitektura elementi kütlənin plastik enerjisini göstərir.

Culianonun qəbrinin üstündəki Mikelancelonun yaratdığı heykəldə o, qərargah komandiri kimi zirehli paltarda, oturuqlu təsvir edilmişdir. Gündüzü və Gecəni təmsil edən iki simvolik fiqur onun ayaqlarının alında yerləşdirilmişdir. Gecə çılpaq real qadın təsvirində olduğu halda, Gündüz kişi kimi əks etdirilir. Urbino hersoqu Lorentsonun qəbri üzərindəki Mikelancelonun yaratdığı heykəltaraşlıq kompleksində Möhtəşəm Lorentsonun bu nəvəsi heykəldə düşüncəyə dalmış bir pozada təsvir olunur. Onun da ayaqları altında Dan Şəfəqinin və Qaranlığın müqəddəs simvolları kimi iki fiqur yerləşdirilmişdir. Burada qadın gənc, çılpaq bədənli qız kimi, kişi isə yaşlı, saqqallı adam kimi təsvir edilmişdir.

Santa Mariya Novella meydanında ortadakı bağla əhatə olunmuş kilsə yerləşir. Meydançanın hər bir qurtaracağında Mediçi Böyük Hersoqu I Kozimo obelisklər ucaltmışdı. Dominikan ordeninin kilsəsi olan Santa Mariya Novella əvvəldən gənclərin təhsilinə həsr olunmuşdu. Dante də orada oxumuşdu. Santa Mariya Novella "Yeni Müqəddəs Mariya kilsəsi" deməkdir. Toskana qotik üslubunda olan bina 70 ilə tikilmişdi. Renessans erasına məxsus olmaqla, Leon Batista Alberinin dühasının məhsulu idi. Kilsə binasının planı yunan xaçı formasında idi.

Santa Trinita ("Müqəddəs Üçlük") meydanı Ədalət sütunu ilə birlikdə qədim sarayları əhatə edir. Arno çayının üzərindən çox böyük təəssürat yaradan Ponte Santa Trinita ("Müqəddəs Üçlük Körpüsü") keçir. Məhz Mikelancelonun təsiri altında italyan arxitekturasının sevilən körpülərindən biri olan bu tikinti meydana gəlmişdi. Lakin 1944-ci ildə, İkinci Dünya müharibəsi vaxtı aviasiya bombardmanı nəticəsində dörd əsrə yaxın ömrü olan bu körpü məhv edilmişdi. Onun arxasında isə Florensiyanın qədim körpüsü olan Vekkio körpüsü yerləşir. Onun üzərində kiçik mağazalarla yanaşı, buranı I Kozimonun arzusuna uyğun olaraq qızıl və gümüş zərgərləri tutmuşdular. Onlar körpünün hər iki tərəfində yerləşmişdilər: körpü X əsrdə ağac materialından tikilmişdi, dörd əsr sonra çayın daşması ilə dağıldığından, indiki görünüşdə olan körpü tikilmişdi. Bu körpüdən sol tərəfdə məşhur Vekkio sarayı ucalır. Strottsi sarayının uc tərəflərində dəmir fənərlər yerləşir. Təmiz Renessans xarakterli möhtəşəm bina olan Mediçi Rikardi sarayı diqqəti cəlb edir. XV əsrdə tikilən bu bina sonralar Möhtəşəm Lorentsonun kral sarayı olmuşdu.

Santa Kroçe (Müqəddəs Ürək) meydanı şəhərin təkamülünün arxasınca gedərək, burada yığılan xalq, Xristin inancı barədəki duaların səsini, XV əsrdə isə cəngavərlərin, onların arasında Culiano de Mediçi də var idi, çağırışlarını eşitmişdilər. San Kroçe kilsəsi Florensiyanın ən məşhur kilsələrindən biridir. Tikinti XIII əsrdə başlamış, XIV əsrin sonunda başa çatdırılmışdır. Palattso della Sinyoriyanı və kafedral kilsəni tikən arxitektor bu binanın da layihəsini vermişdi. Mərmər fasad XIX əsrə məxsus olmaqla, modern bir iş hesab olunur. Gözəl zəng qülləsi qotik üslubunu təkrar edirdi.

(Ardı var)

Telman ORUCOV

525-ci qəzet.- 2022.- 2 noyabr.- S.14.