Ədəbiyyatda Əli İldırımoğlu fenomeni

Bu gəlimli-gedimli dünyada zaman-zaman ömürlər daşınır, elə hey, həyat dolub-boşalır. Mini gedir, min biri gəlir. Dünyasını dəyişən hər insan özüylə birlikdə zamanın da bir parçasını aparır. Zamanda, sanki, bir boşluq yaranır. Zaman donur, zaman zamansızlaşır... Düzdür, ölüm də bir növ həyatın davamıdır. Hər gediş, ömrü sona yetmiş hər bir insanın yoxluğu həyatın gərdişini pozmur. Həyat öz ritmində davam edir. Gecəylə gündüz ahəngdar şəkildə bir-birini əvəz edir, Günəş yenə Şərqdən çıxır, insan münasibətlərinin ali dəyərləri dəyişmir. Amma... Elə ömürlər də var ki, yeri dolmur, unudulmayan insanların yeri əbədi görünür. Böyük söz ustadı, ədəbiyyat nəhəngi Əli İldırımoğlu ömrü də belələrindəndir.

Əli müəllimi bizdən iki illik zaman məsafəsi ayırır. Yaşasaydı, bu gün 95 illiyini qeyd edəcəkdik. Amma gəlin görək, bu iki ildə o, sevdiklərinin, sevimlilərinin, etibarlı insanların, sadiq oxucularının qəlbindən bir an belə çıxıbmı, onların yaddaşından bir an belə silinibmi? Xeyr! Əsla! Əli İldırımoğlu məhəbbəti onu sevən minlərlə insanın ürəyində zaman ölçülərinə qalib gəlmiş, vaxtın ucalığına yüksəlmişdir. O, istedadlı yazıçı, işıqlı söz adamı, kamil nasir, əzəmətli şəxsiyyət kimi minlərlə insanın qəlbində əbədiyyətə qovuşub. O, İldırım kişi, Nazim İlham, Əmrah Yüzbaşı, Mürşid kişi, Qənirə, Bəsirə, Höcət Cahangir kimi ölməz, cahanşümul qəhrəmanları ilə bu gün də hər birimizlə çiyin-çiyinədir, göz-gözədir, kürək-kürəyədir. Hər gələn səhərlər bizim üçün Əli İldırımoğlu ilə yenidən açılır, hər düşən axşamlar onun canlı, ölməz siluetilə süslənir. O, hər bir məclisdə, hər yığıncaqda, hər yerdə bizimlədir. Öz əzəmətli şəxsiyyəti, öz müdrik zəkası, simvola çevrilmiş, hər birimizin həyat bələdçisinə çevrilmiş hikmətli sözləri ilə həyatımızdadır. Sən, unudulmazsan, Əli müəllim! Könülləri fəth etmiş, qəlblərdə daim, əbədi yuva qurmuş insan unudularmı?..

Yaradıcı güc bütün zamanlarda hər cür şərhə, hər cür müzakirəyə yer qoymadan bütün sxolostik statiskanı vurub dağıdır, ehkamları alt-üst edir, həyatın gözəgörünməz tempindən qaynar bir impuls qazanaraq, hətta başqalarının nəzərində solub getmiş həyat hadisələrinə, insanlara, yaşanılmış və yaşanılacaq nəsnələrə yeni nəfəs, yeni can verir. İnsan həyatının bütün lövhələri, hətta zamanın fırtınalarına duruş gətirməyib itib-batmış səhnələri də yeni sonluq kəsb edir, yazıçı qələmindən yeni nəfəs alaraq həyatın bir parçasına çevrilir. Buna yazıçının gözəgörünməz gücü, ilahi mahiyyəti rəvac verir.

İlahi yazıçı ilhamı yoxdan var edir, həyatı gözəgörünməz bir qüvvətlə təravətləndirir, insan yaşamına yeni şövq və nəfəs bəxş edir. Bu, ilahi gücə bərabər bir şövqdür, ehtiras və yaradıcı qüvvədir. Platon deyirdi ki, insanda həm insani, həm də ilahi başlanğıclar var, o, transendent bir varlıqdır. Allahda özünə bənzərlik tapmaq insana məxsus bir qabiliyyətdir. İnsanın mahiyyətində ilahi və fövqəltəbii dünyanı dərk etmək imkanı var. Belə fövqəltəbii qüvvəyə daha çox yaradıcı insanlar haqq edir. Onlardan biri də unudulmaz söz ustadı Əli İldırımoğludur. Böyük ədib yaradıcılığı boyunca öz əsərlərində insan həyatı və yaşamının sirlərini çözələmiş, insanı ali mərtəbəyə qaldırmış, ədəbiyyatda realizmin sərhədlərini genişləndirərək həyat həqiqətilə bədii həqiqətin sintezindən yeni düşüncə orbiti yaratmışdır. Onun realist qəhrəmanları həm də ilahi qüdrətlə süslənmiş, özünəməxsus keyfiyyətlərlə dünyanın yeni düzənində layiqli yer tapmışdır. Onlar nə fanatik inqilabçılardır, nə də üsyankar çılğınlardır. Bu insanlar mübarizdir, döyüşkəndir, həyatın ritminə hər an təsir göstərə biləcək güc sahibləridir.

İnsanın mənəvi cəhətdən formalaşması və yüksəlişində ilahi başlanğıcla bərabər, sosial mühitdə aldığı tərbiyə, yüksək zəka, fövqəlbəşəri duyğular, mükəmməl özünütərbiyə böyük rol oynayır. Buraya öz xalqının zəngin dəyərlərini dərindən əxz etmək keyfiyyətlərini də əlavə etsək, bu mükəmməllik kifayət qədər tamamlanmış olar. Cəmiyyətin inkişaf göstəricilərindən olan milli mənəviyyat isə öz mahiyyətinə görə xalqa, milli topluma daha doğma olur, onun ovqatını yaşadır. İctimai rəyin gücü ilə qorunan bu fenomenal sosial normalar insanın daxili dünyasını əks etdirən mənəvi aləmlə qırılmaz tellərlə bağlı olur. Əli İldırımoğlunun qələmilə süslənmiş qəhrəmanlar, millətin seçkin övladları bu sağlam əxlaqi-sosial cəhətlərlə zəngindir. Hər biri əzəmətli taleyə malik bu qəhrəmanlar unudulmaz simaları, öz inanclarına vurğunluqları, coşğun, şövqlü fəaliyyətləri ilə oxucu yaddaşını zəbt edir, Azərbaycan ədəbiyyatında yeni nəfəsə, Əli İldırımoğlu nəfəsinə rəvac verir.

Bu bəşəri missiyanı yerinə yetirən Əli İldırımoğlu ənənəvi ədəbi yaradıcılıq normalarına nə qədər sadiq qalsa da belə, son anda yenə öz dünyasında, mizan-tərəzisində, ahəng və ritmində yaşamaqda davam etmiş, özünəməxsus orijinal ədəbiyyatını yaratmaqla məşğul olmuşdur. Bu ədəbiyyat hadisələrə yanaşması ilə yenidir, xalq içindən çıxmış, xalqın problemləri ilə yaşayan, onun dərd-sərinə aşina olan, onun daxili tələbatları ilə nəfəs alan qəhrəmanları ilə orijinaldır. Leksik-linqvistik imkanları, xalq deyimlərinə ədəbi norma təbiəti bəxş edən dili ilə bənzərsizdir. Saf üslubu, səlis ifadə gözəlliyi, görüntülü, tutumlu, obrazlı təfəkkür tərzi ilə yenidir. Əli İldırımoğlu əlinə qələm aldığı gündən bu orijinal üslubuna sadiq qalaraq Azərbaycan həqiqətlərini böyük şövq və coşqu ilə bəyan etmiş, canlı həyat lövhələri, ədəbi obrazlar qalereyası ilə xalqımızın yaxın-uzaq keçmişi barədə, qəhrəmanlıq tarixi haqqında canlı salnamələr yaratmışdır.

Əli İldırımoğlu yaradıcılığına insanın mənəvi zənginləşməsi kontekstində yanaşdıqda onun əxlaqi-mənəvi keyfiyyətlər baxımından azərbaycanlı insan tipini bəşəri ideyalarla zənginləşdirməsi üzə çıxır. Yazıçının mövcud cəmiyyət ilə onun gələcək perspektivləri arasında əlaqələri əks etdirən nəsr əsərləri sistemli şəkildə bu ideyanı irəli sürür. O, gerçək və real həyat hadisələrini, obyektiv gerçəklikləri ədəbi düşüncəyə çevirir, həyatın qaynar və mübarizələrlə dolu təbiətini bədii predmetin əlahiddə ovqatına ustalıqla kökləyə bilirdi. Bunun əsasında isə bütün ziddiyyətli və kommunikativ təbiətilə dünyaya meydan oxuyan insan dururdu. Onun tanıdığı, bələd olduğu, fəaliyyət və mübarizəsilə baş-başa dayandığı insan... O, insan həyatını bütün incəliklərinə qədər çözələyə bilir, onun ilahi və sosial təbiətini geniş, zəngin həyat təcrübəsi işığında əks etdirməyi yaxşı bacarırdı. O, obraz və qəhrəmanlarını keçmişdən alırdısa, onların mənəviyyat və zəkasını gələcəyə yönəldirdi. Beləliklə, əsərlərilə həyatın dinamizminə və dialektik inkişafına yeni töhfələr verirdi. Bu, ədəbiyyatda Əli İldırımoğlu idealı idi.

Xalq şairi Ramiz Rövşən Əli İldırımoğlunun məhz, bu dünyəvi dəyərlər üzərində qurulmuş yaradıcılığına işarə vuraraq yazır: "90-cı illərin əvvəllərində Əli müəllim sözün həm hərfi, həm də məcazi mənasında müxbirlikdən, qəzetçilikdən tədaüdə çıxdı. Və o vaxtdan bir yorulmaz, peşəkar yazıçı kimi fəaliyyətə başladı... Və bu əsərlərdə ("Mənim rəncbər atam", "Qarlı gecələr" və s.) o, öz yaddaşının, təxəyyülünün gücünə zaman etibarilə də daha uzaq məsafələrə, 50-ci, 40-cı, 30-cu illərin kəndinə səyahət edir, çoxdan unudulmuş, yoxluğa qovuşmuş insanları, hadisələri bədii sözün köməyilə diriltməyə, yaşatmağa can atır, o illərin təkcə bədii deyil, həm də mənəvi-əxlaqi mənzərəsini göstərməyə çalışır. Və onun əsərlərinin, məhz, həmin 50-ci, 40-cı, 30-cu illərdə "isti-isti" yazılmış, orta məktəb dərsliklərinə salınmış məhşur kənd romanlarından əsas fərqi də, təsvir olunan hadisələrin və insanların o dövrün sovet ideologiyası baxımından yox, xeyir və şər, haqq və nahaq, vicdan və əxlaq kimi əbədi dəyərlər baxımından qiymətləndirilməsindədir".

Doğrudan da, Əli İldırımoğlu mövzusundan asılı olmayaraq müraciət elədiyi həyat hadisələrinə vicdan və mənəviyyat ölçüləri ilə yanaşmışdır. Ömrü zəhmət və mübarizələrdə keçmiş bu insan həyat tərbiyəsi nəticəsində hər cür dar düşüncəli məhdudiyyətə, ehkama çevrilmiş sxolostik təfəkkürə, hər cür qəddarlığa və amiranəliyə köklənmiş mənəviyyata qarşı çıxmışdır. O, bunları ruhunda, canında tam varlığı ilə yaşadaraq yaratdıqları obrazların təbiətinə də hopdurmuşdur. Ədib öz yaradıcılığında mənəviyyat məsələlərinə, insanın dəyişkən və kommunikativ təbiətinə həssaslıqla yanaşmış, yaratdığı obrazları milli-mənəvi dəyərlərlə zəngin personalar kimi təqdim etmişdir. Onun müraciət etdiyi hadisələrin təbiətində, xarakterində, daxili dinamizmində, qəhrəmanlarının həyat tərzində, düşüncəsində, iç dünyasında və sərgilədiyi sosial psixologiyada bütün parametrlərilə milli həyatımızın dolğun cizgiləri yaşayır. Bu cizgilər tamlaşdıqca, bütövləşdikcə vahid bir ideya, estetik mahiyyət kimi üzə çıxır. Müəllif bu ideyaları, bu fikir və yaşantıları uzaqda axtamır - özündə, öz kənd-kəsiyində, millətin bir parçası olan nəsl-nəcabətində, bir az da genetik kodunda...

Əli İldırımoğlunun yaratdığı qəhrəmanlar vətənə, torpağa bağlı olan layiqli və namuslu həmvətənlərimizdir. Bu qəhrəmanlar xalqımızın min illərdən üzübəri formalaşmış yaddaşını, həyat tərzini, yaşam formasını, əxlaqını, mənəvi dəyərlərini ləyaqətlə yaşadıb çağdaş dövrümüzə qədər çatdıran insanlardır. Onlar kimdir? Namuslu əməyini ən uca bayrağa çevirən, dəhnə bağlayan, zəmi biçən, ot çalan, toxum səpən, bununla bərabər müdrikliyi, ağayanalığı və alicənablığıyla nümunə olan İldırım kişi ("Mənim rəncbər atam"), mərd, mübariz, sözübütöv, gözü-könlü tox Nazim İlham, Qaçaq Qabil ("Zorən jurnalist"), Höcət Cahangir, Sücəddin ("Aqibət"), Nəcəf ("Daş yağan gün"), Mürşüd kişi ("Qoca macgəl"), Əmrah, Mövlamverdi ("Əmrahsız qalan dağlar"), "Kişi Tavat", Cəbrayıl, İbadulla ("Közərən sətirlər") və başqaları... Bu obrazlar - vətənin layiqli övladları xalqı təmsil edir, öz şəxsiyyətində, daxili yaşantısında və təmizliyində ötən nəsillərin mərdliyini, mübarizliyini, əxlaqi saflığını, mənəvi ucalığını qoruyub saxlayır. Onlar müəyyən bir rakursdan cəmiyyətin güzgüsünə çevrilir və toplumda, birlikdə yazıçının öz ümumiləşmiş obrazını formalaşdırır. Bu qəhrəmanlar xalqın ən nəcib cəhətlərini özündə yaşadan subyektivləşmiş xalqdır, vətəndir. Subyektivləşmiş fərdlər həm də ümumi toplumun, xalqın xüsusiyyətlərini yaşadan ictimai faktorlardır. Filosof Şükran Dədəyev "Psixika" əsərində fikirləri bu məqama yönəldərək yazır: "Subyektivləşmə, insanlaşma ilk növbədə, insan psixologiyasının, mənəviyyatının və xarakterinin yaranmasını tələb edir. Məlumdur ki, yaşamaq üçün mənəvi əsaslar, təhrikedici xüsusiyyətlər mühüm əhəmiyyətə malikdir. Çünki yaşamaq üçün fərdə lazım olan fundamental subyektivləşmə prinsipləri, yaşamağa əsaslandıran xüsusiyyətlər, məhz, insan psixologiyası daxilində olan mənəviyayatda cəmləşir". Əli İldırımoğlu da cilalanmış, saflaşmış bu mənəviyyatı ortaya qoyur, qəhrəmanlarını vicdan qanunları ilə sınağa çəkir, subyektivləşmiş şəxsiyyətləri əsərlərinin baş qəhrəmanı kimi təqdim edir.

Azərbaycan insanının subyektivləşməsi, özünü, öz şəxsiyyətini araşdırması, öz mənəviyyatını, əxlaqını, ruhi yaddaşını, psixoloji yaşantılarını dövrə adekvat kökləməsi zamanın tələbi kimi ortaya çıxır. Çağdaş ədəbiyyatımızın, o cümlədən, Əli İldırımoğlunun baş qəhrəmanları da, məhz, subyektivləşmə prinsiplərini fərdi və milli düşüncə müstəvisində mənəvi məcrada fundamental şəkildə birləşdirməyi bacaran insanlardır.

İnsanın həyat və yaşam uğrunda mübarizəsi, onun bu yolda nümayiş etdirdiyi mərdlik, dönməzlik, cəsarət, qorxmazlıq və bu kimi keyfiyyətlər Əli İldırımoğlunun əsərlərində həmişə qəhrəmanın mənəvi-psixoloji mükəmməlliyi kimi önə çəkilib. Onun yaratdığı psixoloji cəhətdən güclü, mənən zəngin insanlar mübarizliyi və qətiyyətilə həyatda son anda qələbə qazanmış olurlar. Eləcə, fundamental milli-mənəvi və sosial dəyərləri də öz şəxsiyyətində onlar yaşadırlar. Müdriklər deyir ki, insanın insandan gücü yox, iradəsi artıq olur. Məhz, insanı da bu iradə, təpər, daha doğrusu, psixoloji dözümü qələbəyə aparır. Biz məşhur, sanballı, bədii cəhətdən mükəmməl əsərlərin, hətta əfsanələrin, dastanların, mif və nağılların qəhrəmanlarını da belə görmüşük. İnsanın bir şəxsiyyət kimi formalaşmasının əsasında da daxili dəyanət, dözüm, iradə və digər ciddi psixoloji amillər dayanır. İnsanı güclü edən də bu eleksirdir, bu mənəvi cövhərdir. Əli İldırımoğlu qəhrəmanlarının xarakteri də bu mənəvi-psixoloji keyfiyyətlərlə zəngindir. Psixoloji cəhətdən yenilməz və səbatlı olan bu insanlar öz "mən"ləri, həm də cəmiyyət, mənsub olduqları xalq və millət qarşısında özlərini daim məsuliyyətli hiss edirlər. Onları sonadək mübariz əhval-ruhiyyədə, döyüşkən ovqatda saxlayan bu ruhi müvazinət, psixoloji dözüm və şəxsiyyətlərinə, ləyaqətlərinə hörmət, doğma xalqının dəyişməz-pozulmaz mənəvi dəyərlərinə, adət-ənənəsinə ehtiramdır.

Əli İldırımoğlunun əsərləri süjet və fabula cəhətdən təzadlı hadisələr üzərində qurulur. Bunun özü, bu bədii vasitələr, insan pixologiyasının araşdırılması, qəhrəmanların bitkin bir obraz kimi canlandırılmasına şərait yaradır. Burada milli özünəməxsusluq sosial psixologiya ilə qoşalaşır və qovuşur. Məsələn, "Aqibət" romanında hadisələrin təzadlı inkişafı ziddiyyətlər fonunda bir-birini aşkarlayan zaman və məkanın vahid məntiqdə birləşərək harmoniya yaratması yazıçının poetik axtarışları kimi təzahür edir. Bağırla Sülək Şahnəzərin qarşıdurması, Lüt Qasımın oğlu Lovğa Səftərlə bağlı səhnələr, Qənirənin uğursuz taleyi, Höcət Cahangirin Sibirə sürgün edilməsi, oğlu Sücəddinin tale yolunun da bu ünvandan keçməsi, Sücəddinin həbsxanadan qaçıb vəfasız nişanlısı və onun anasını qətlə yetirməsi belə bədii priyomlarda aşkarlanan məntiqi təzadlarıdır. Yazıçının "Zorən jurnalist", "Mənim rəncbər atam", "Qarlı gecələr", "Daş yağan gün", "Əmrahsız qalan dağlar" və başqa əsərlərinin süjetində, fabulasında da belə təzadlı, lakin bir-biri ilə sıx bağlı olan, bir-birini tamamlayan hadisələr, insan taleləri dayanır.

Azərbaycan xalqı əsrlər boyunca formalaşmış zəngin və dərin təfəkkürü, elmi-mənəvi, ədəbi-kulturoloji fəaliyyəti ilə həm regionda, həm də geniş götürdükdə dünyada yaxşı tanınmış, öz varlığını zaman-zaman sübut etmiş, daim özünəməxsus üstün keyfiyyətləri ilə fərqlənmişdir. Bu dəyərlər və mədəni təcrübələr isə vaxtaşırı, məhz, dillə, şifahi, yazılı ədəbiyyat və sənətin digər növləri vasitəsilə ötürülmüşdür. Odur ki, dil faktoru mədəni təzahür kimi bütün dövrlərdə öz aktual mövqeyini büruzə vermişdir.

Sələflərinin müqəddəs yolunu ləyaqətlə davam etdirən Əli İldırımoğlu da əsərlərində təsvir etdiyi real olaylara estetik mövqedən yanaşmış, Azərbaycan dilini inkişaf etdirərək onun hüdudlarını genişləndirmişdir. Onun dili, obrazlı ifadə tərzi nəsrimizdə özünü hadisə kimi büruzə vermişdir. O, jurnalist kimi uzun müddətli təcrübədə öz dilini daim cilalamış və təkmilləşdirmişdir. Bu dil milli düşüncə təcrübəsinə əsaslanan folklor dilidir. Bu dil dəyərlərinə sadiqliklə yazıçı özünü novator kimi sübut edə bilmişdir. Tədqiqatçılar, elm adamları yazıçının ədəbi dilinin xüsusiyyətlərindən, leksik tərkibindən, frazeoloji vahidlərindən, dialekt və şivələrə ədəbi dil ahəngi gətirməsindən, onları ədəbi dil normalarına uyğunlaşdırmasından geniş bəhs etmişlər. Müəllifin zəngin dili, çevik, işlək və professional üslubu, şirin təhkiyəsi barədə akademik Nizami Cəfərov "Köhnə kişinin dili" adlı məqaləsində yazır: "...Xalq dilindən gələn bu mükəmməllik müəllif tərəfindən o qədər təbii mənimsənilmiş və əsası, o qədər təbii təqdim olunmuşdur ki, bütövlükdə mətnin həndəsi sxemini çəkmək mümkündür. ...Etnoqrafik-əxlaqi kanonlarla yanaşı, müasir ictimai həyatı, təbii (və süni) prosesləri bir publisist istedadı ilə dərindən bilən Əli İldırımoğlunun dil həssaslığı nə qədər ənənəvidirsə, o qədər müasirdir. Və nə qədər müasirdirsə, o qədər ənənəvidir".

Əli İldırımoğlu əzəli-əbədi torpaqlarımızla bağlı daim bir nigarançılıq yaşamışdır. Torpaqlarımız düşmən əsarətində olan dövrdə erməni vandalları o yerlərə qəddarcasına divan tutmuşdur. Belə məkanlarımızdan biri də müəllifin ana yurdu Qubadlıdır. Oralarda təbiət də təbiilikdən çıxmışdı. Erməni vandallarının amansız fəaliyyəti nəticəsində təkcə ev-eşiklərimiz dağılmamış, insanlarımız qırılmamış, çaylarımız, göllərimiz, bulaqlarımız da ekoloji tarazlığını itirmişdi. Bəli, müqəddəs torpaqlarımız sahibsiz qalmışdı, insanla təbiət arasında harmoniya pozulmuşdu. Yazıçı daim, xəyalən o yerlərdə idi, içindəki zaman içində yaşatdığı o guşələrə məlhəm axtarır, xəyalən o yerlərə səyahət edirdi. O yazırdı: "Sahildəki qara daşın üstünə çıxıb çaya göz yaşı axıtdım. Çay ağlayanını, axtaranını tapıbmış kimi dirçəldi, çalxalandı, qıvrıldı, ilıq dalğaları əl-ayağımı yaladı, şahə qalxıb yanaqlarımda gilələnən göz yaşımı yudu. Axı doğmasını, istəyənini, sevənini, pasibanını tapmışdı..."

Azərbaycan xalqı 44 günlük zəfər mühari

bəsində o torpaqları murdar düşmən işğalından azad etdi. Böyük yazıçı bu şad xəbərləri ömrünün son günlərində eşitdi. İndi onun ruhu şaddır.

Əli İldırımoğlu yaradıcılığının mühüm bir qanadı jurnalistikadır. Həyatın dərin qatlarından, ictimai-siyasi olayların özəyindən süzülüb gələn jurnalistika bədii yaradıcılığın enerji mənbəyi, başqa sözlə, akkumilyasiyasıdır. O, sovet dönəmində respublikanın əsas aparıcı qəzeti olan "Kommunist"in uzun illər bölgə müxbiri kimi həyatla sıx təmasda olmuş, onun sosial-siyasi məntiqinə varmış, insanların xarakter xüsusiyyətlərini dərindən öyrənərək onları publisistikamızın (əsasən, oçerk və felyetonlarda) baş qəhrəmanına çevirmiş, jurnalistikamızı yeni nümunələrlə zənginləşdirmişdir. Onun publisist yazıları müxtəlif illərdə kitab şəklində çap edilmişdir. "Mayaklar" (1975), "Çinarlı" (1984), "Silinməz izlər" (1997) oçerklər, "Yazım, yazmayım" (1982), "Telepat" (2011) adlı felyeton kitablarında seçilmiş publisistik nümunələri toplanmışdır.

Ədib bədii-publisistik yaradıcılıqla yanaşı, ədəbiyyatımızın nəzəri məsələləri ilə də məşğul olmuş, onun inkişaf meyllərini təyin edən fikirlər söyləmişdir. O yazır: "Servantesin fikrincə, "sənət insan həyatının aynası, əxlaq nümunəsi və həqiqətin timsalı olmalıdır". Yazıçılıqdan əlavə, sadə bir oxucu kimi bu müdrik fikirlər mənə əsas verir, deyim ki, bədii əsər belə bir təsir gücünə və məna dərinliyinə sahib deyilsə, o, lazımsız söz yığımından başqa bir şey deyildir. Məncə, əsl bir ədəbiyyat oxucunu tərbiyə etməli, onu mənən təmizləməli, nöqsanlardan çəkindirməlidir. İdeoloji baxımdan ədəbiyyatın vəzifəsi dilimizin, dinimizin, əxlaqımızın, milli-mənəvi dəyərlərimizin saflığına yönəlməlidir. Bir məsələni də söyləyim: dövlətin idrak, intellekt potensialı nə qədər güclü olarsa, onun inkişafı da getdikcə sürətlənər. Hər hansı bir silah-sursatın gücü, maddi zənginlik idrakın yerini doldura bilməz. İdrak varsa, deməli, yerdə qalan hər şey vardır. Bu xəzinənin dayaq nöqtələrindən biri də ədəbiyyatdır. Idrakın açarı yazıçıların əlindədir. Bu, mənim bir yazıçı, ziyalı və vətəndaş kimi qənaətimdir".

Deyirlər, Tac Mahal sarayının belə bir xüsusiyyəti var: ondan uzaqlaşdıqca bina insanın gözü önündə getdikcə böyüyür. Mən Əli İldırımoğlu kimi şəxsiyyətləri belə təsəvvür edirəm. Biz zaman etibarilə, məsafəcə ondan uzaqlaşdıqca, onun siması, şəxsiyyəti gözlərimiz önündə daha da böyüyür, əzəmətli bir yenilməzlik qazanır. Əbədilik, ölməzlik, əlbəttə ki, budur...

Əli İldırımoğlunun yaradıcılığını, onun qəzet səhifələrindəki çıxışlarını maraqla izləyirəm. Bu müəllifin yazılarında məni ən çox qane edən cəhət təsvir etdiyi hadisələrin, lövhələrin mərkəzində duran canlı həyatdır, səfərbərlik duyğusudur.

Mirzə İbrahimov, Xalq yazıçısı

lll

Əlinin bədii yaradıcılığa meyli güclüdür, duyğuları, müşahidələri zəngindir. Həyatı bilməyən, ondan uzaq düşən, mövzunu göylərdə, xəyalarda axtaran qələm sahiblərinə məsləhət görərdim ki, Əli İldırımoğlunun yazılarını oxusunlar, oradakı həyat materialını, həyatın öz parçalarını, öz problem və istəklərini görsünlər, bəhrələnsinlər.

Bayram Bayramov, Xalq yazıçısı

lll

Əli İldırımoğlunun əsərləri içərisində "Mənim rəncbər atam"ın yeri ayrıcadır. Bu roman Əli İldırımoğlunun ömür, tale kitabıdır. Bu əsər Əli İldırımoğlunun "Heydərbabaya salam"ıdır. Bu əsəri dünyada Əli İldırımoğludan savayı, heç kim yaza bilməz. Çünki hər sözü, hər cümləsi, hər yaşantısı ilə bu, onun özünün yaşamış olduğu həyatdır, hər qırpımı acısı və şirini ilə ona əziz olan ömürdür. Orta çağda böyük qələm adamları öz övladlarına ünvanladığı öyüd, tərbiyə kitabları yazırdılar. Qabus İbn Vəşmgir "Qabusnamə"ni öz balasına tövsiyələr, hikmətlər toplusu kimi qələmə aldı. Nəsirəddin Tusi "Meyar ül-əşar"ı öz oğluna şeiriyyət, ədəbiyyat dərsliyi kimi ərsəyə gətirdi. Vəhid Təbrizi "Cəmi-müxtəsər"i babasına əruz vəzninin sirlərini anlatmaq üçün yazdı, Abbasqulu ağa Bakıxanov "Nəsihatnamə"sini öz uşağına əxlaq bələdçisi kimi qoşub-düzdü... Amma bu kitablar hamısı bütöv Millətin kitabları oldu. Əli İldırımoğlu da bu kitabı ən əvvəl öz balalarına, nəvə-nəticələrinə bir yaddaş dərsliyi olaraq, kökün, əslin, yurdun və onun köksündəki hər nəsnənin qədrini bilməkçün ağıl, öyüd, ibrət aynası kimi yazıb. Amma daha bu kitab yalnız onun öz övladlarının deyil..

Rəfael Hüseynov, Akademik

lll

...Xalq dilindən gələn bu mükəmməllik müəllif tərəfindən o qədər təbii mənimsənilmiş və əsası o qədər təbii təqdim olunmuşdur ki, bütövlükdə mətnin həndəsi sxemini çəkmək mümkündür... Çünki bu mətn mənşəyi etibarilə yazılı təfəkkürün hadisəsi deyil. ...Etnoqrafik-əxlaqi kanonlarla yanaşı, müasir ictimai həyatın, təbii (və süni) prosesləri bir publisist istedadı ilə dərindən bilən Əli İldırımoğlunun dil həssaslığı nə qədər ənənəvidirsə, o qədər müasirdir və nə qədər müasirdirsə, o qədər ənənəvidir.

Nizami Cəfərov, Akademik

lll

Əli İldırımoğlunun əsərləri aşıladığı nəcibliyə, xeyirxahlığa, humanizmə, bir sözlə, ali insani dəyərlərə görə durma çırağına bənzəyir. Ancaq o, həmin çırağı bəni-adəm üçün yandırır ki, iblisə aldanıb, nəfsə uyub yolunu azmasın. Onun yandırdığı xeyirxahlıq çırağı niyə mələklərdən üstün yaranmasını insanın yadına salır? Yada salır ki, insan yeganə şüurlu varlıq olduğu üçün dünyanı da, özünü də qorumaq vəzifəsi onun çiyninə düşür. Və işıqlı ədəbiyyatın vəzifəsi budur: dünyanın, insanlığın gələcəyinə çıraq tutub şölə salmaqdır.

Bəsti Əlibəyli, Ədəbiyyatşünas

lll

Belə bir yaradıcılıq təcrübəsinə, həyat biliyi və müşahidəsinə malik nasirin indi janrın iri formalarına keçmək təşəbbüsü təbii və qanunauyğundur. Zəngin həyat müşahidəsi və xatirələrini roman şəklində ifadə etdiyi "Həmin adam" əsəri ilə tanışlıq bu qənaəti möhkəmləndirir. Əsər hər gün, hər addımda üz-üzə gəldiyimiz ciddi maneələri, cəmiyyətin inkişafını ləngidən psixoloji sədləri ibrətamiz hadisələr, canlı xarakterlər təzadında açıb göstərir. Jurnalistlərin ictimai-mədəni həyatda mövqeyi, xalq mənafeyinə ləyaqətlə xidmət yolunda qarşılaşdıqları çətinliklər əsərdə hadisələrin iştirakçısı olan müxbirin yaşadığı aləmin bədii inikasıdır. Buradakı konflikt və insanların taleyi ilə bağlı epizodlar Əli İldırımoğlunun illər boyu qarşılaşdığı, şahidi olduğu redaksiya həyatının özünəməxsus daxili dünyasıdır.

Qasım Qasımzadə, Filologiya elmləri doktoru

Loğman RƏŞİDZADƏ

yazıçı-publisist

525-ci qəzet.- 2022.- 17 noyabr.- S.10-11.