Heykəl adam

esse

Pul nədir, onun cəmiyyət və insan münasibətlərindəki rolu nədən ibarətdir? Tarixi mənbələrə müraciət etsək, bəlli olur ki, pul heç də insan cəmiyyətinin yaranması ilə eyni zamanı bölüşmür. Bəşər cəmiyyətinin yaşı milyondan artıq olmasına baxmayaraq, pulun yaşı daha azdır, vur-tut 6-8 min il... İlk pul maldarlıqla məşğul olan tayfalar arasında, ilk əskinaslar isə Çində yaranmışdır. Latın sözü olan "Pekuniya" da pul mənasını verən "pekus", yəni mal-qara sözündən götürülmüşdür...

Çoxsaylı funksiyaları olan pulun modern bir funksiyası da var-nüfuz aləti olmaq... Pul haqqında çoxlu sayda dəyərli, həm də mübahisəli deyimlər vardır. Dünyanın maddi və mənəvi zəngin insanları pulun xarakter xüsusiyyətlərini izah etməyə, simasını göstərməyə çalışmışlar. Olduqca müxtəlif və ziddiyyətli fikir bolluğu var pul barədə...

Alman şair və filosofu Artur Şopenhauer "dünyanın ən yoxsul insanı puldan başqa heç nəyi olmayandır", - desə də, F.Dosteyevski bunun tamamilə əksini düşünür, "Pul heçliyi belə birinci yerə gətirən yeganə yoldur" - söyləyir...

Təəssüf ki, pul gündəlik mübadilə proseslərində də əvəzsiz və vacib bir yeri tutur. Yəni sadə dillə desək, pulsuz yaşamaq mümkün deyil! Pul özü də onunla düzgün rəftarı, doğru münasibəti sevir. Pulu pulqabında saxlamağın da öz qaydaları var... Deyirlər pulun qədrini iki insan bilməz, bir çox kasıb, bir də çox varlı... Bir də pulla alınmayan bir çox şeylər də var ki, bunu hər insan özü üçün fərdi olaraq da müəyyənləşdirə bilər. Mənə görə, pul bütün münasibətlərdə az və ya çox dərəcədə rol alır...

Barış Demirhan İstanbula Ağrıdan gəlib, düz yeddi ildir ki, "Lona park"da "heykəl"lik edir, günün 16 saatını burada canlı heykəl olaraq insanlara, əsasən də uşaqlara sevinc yaşadır. Əynində gümüşü rəngi xüsusi materialdan hazırlanmış kostyum, ayağında eyni rəngli "dəmir" ayaqqabı var, əlləri və üzü də gümüşü makiyajdadır. Gözünə isə qara eynək taxan bu uca boylu oğlanın 38 yaşı var. Ata-anasını uzun illər öncə avtomobil qəzasında itirib. Ailənin yeganə övladı olan Barışa həyat öz sərt üzünü məhz o gündən göstərib. Taekvondo üzrə idman ustası olan oğlan həyata davam etmək üçün elə sevdiyi aktyorluq peşəsindən davam etməyə qərar verib və beləcə gəlib çıxıb "Lona park"a...

- Gündə nə qədər para qazanırsınız?

O, qarşısında qoyulan üstü açıq, iri, bəzəkli qutunu göstərib:

- Günə 180-200 lirə qazancım olur, amma bu sənətə olan sevgim saxlayır məni...

- Nə vaxta qədər davam edəcəksiniz?

- Bu il son ilimdir, artıq növbəti ildən elə bu parkda güvənlikdə çalışacam - deyir...

- Bəs qışda harada işləyirdiniz?

- Qışı da"Cəvahir" AVM-də işləmişəm, eyni işi görürəm orada da...

Təbəssümlə, inamla danışır, hələ subay olan Barışın heç öz evi də yoxdur, amma gələcəyə işıqlı baxışlarla baxır, sevgi varsa, hər şey var deyir, sevgi olmazsa, bu dəmir kimi bərk, canımı yayda isti, qışda soyuq tutan geyimi geyə bilərdimmi?!.

... Mən, sadə bir ailədə böyümüşəm, maddiyyat sarıdan bəxtim gətirməsə də, sevgidən yarımışam. Üstümdə anamın qayğı və ümid dolu baxışları olub həmişə, kasıb süfrəmizdə yediyim şoru da bal hesab etmişəm. Heç vaxt, heç kəsdən utanmamışam, dərslərimi yaxşı oxumuşam, məktəbin nümunəvi şagirdi olmuşam. Məktəbi bitirən ildə də Azərbaycanın sayılıb seçilən öncül ali məktəblərindən birinə - ATU-ya daxil olmaqla rayonumuzda, eləcə də kəndimizdə yaranmış o mifi - Tibb Universiteti kasıbların yeri deyil - sındıra bilmişəm...

Bütün ictimai-siyasi formasiyalarda dəyər funksiyasını yerinə yetirən pulun özünə məxsus aurası da var. "Pul və insan arasında münasibətlər qarşılıqlıdır" - deyir Benjamin Franklin, "insan pulun saxtasını düzəldər, pul da insanın..." O yerdə dayanma ki, pul insan sevgisindən önə keçmiş olsun...

Zamanla cəmiyyətdə təbəqələşmə getmiş, və yəqin ki, həmişə də olacaqdır. Sərvət, var-dövlət insana nə verir, nə alır, insanlar arasında münasibətləri necə dəyişir? Əlbəttə bu suallara hər kəs özünə məxsus cavab verəcək. Anam isə deyirdi ki, pul adamın canını da isti tutur, özünə də inamlı saxlayır...

M.Ə.Sabir də yaşadığı zəmanənin pul ilə bağlı dərdlərini özünə xas nəzmə çəkib:

...Fəhlə, özünü sən də

bir insanmı sanırsan?!

Pulsuz kişi, insanlığı

asanmı sanırsan?!

Bəli, əmtəə istehsalı və mübadiləsi prosesində yaranan insanlararası münasibətlərdə pul mübadilə növlərindən biridir. Pul, müasir dövrdə hər kəsin maddi, sosial və mədəni maraqlarının həyata keçməsində aparıcı rol oynayır. İnsanlar, ölkələr, dövlətlər arasında iqtisadi və mədəni əlaqələr məhz pul vasitəsilə həyata keçirilir.

Deməli, pul hamının həyatında həmişə öz yeri olan vasitədir... İnsanlar müxtəlif işlərdə çalışır, yaşayış səviyyəsini yüksəltmək, ailəsinin maddi ehtiyacını təmin etmək üçün əziyyətlərə qatlaşır, əmək sərf edirlər. Bu, alqışlara layiqdir, amma gəlin pulun köləsi yox, onun dostu və ağası olaq... Hind müdriklərinin dediyi kimi, pulun yeyilməyən bir şey olduğunu son çay qurumadan, son ağac yox olmadan, son balıq ölmədən anlayaq...

Şahnaz ŞAHİN

525-ci qəzet.- 2022.- 24 noyabr.- S.14.