Gülüş də bir silahdır

"Hap-gop tayms" agentliyinin xoruz səsi eşidən xəbərlər blokundan seçmələr"

"Molla Nəsrəddin 66"nın müəllifi

Xalq yazıçısı Anara

SƏN DEMƏ, SÜLEYMAN RÜSTƏM İLK DİSİDENT ŞAİRİMİZ İMİŞ

Oxucularımızı belə bir xoş xəbərlə muştuluqlayırıq ki, Azərbaycanın xalq tənqidçisi və əməkdar ədəbiyyatşünası Sözbilməzov uzun illər Xalq şairi Süleyman Rüstəmin yaradıcılığındakı qaranlıq cəhətləri işığa bələyib kişinin halal haqqını özünə qaytarmaq, tarixi xidmətlərini xalqa çatdırmaq istiqamətində özünün fundamental, monumental, konseptual tədqiqatlarını başa çardırmışdır. Bu münasibətlə müxburimiz Ə.Haqsevər onunla görüşüb eksklüziv müsahibə almışdır. Alim müxbirimizə demişdir:

- Uzun illər boyu xalqa Partiya, Lenin, Oktyabr şairi kimi təqdim olunan Süleyman Rüstəmin əslində son dərəcə milli bir şair olduğunu, onun öz əsərlərində tətbiq etdiyi orijinal poetik fəndlərin oxucular tərəfindən düzgün başa düşülməməsini uşaqlıqdan hiss etmişdim. Ona gorə də əlim qələm tutduğu günün səhərisi həvəslə bu işə girişdim, saysız-hesabsız lüğətlərə, tədqiqat əsərlərinə baş vurub nəhayət ki, həqiqəti ortaya qoya bildim.

Məsələn, şairin

Şimaldan Günəş doğmaz deyir təbiət elmi,

Lenin Şimaldan doğdu, Lenin Günəş deyilmi?

misralarından çıxış edən mənəqədərki ədəbiyyatşünaslar göstərirdilər ki, guya şair bu misralarda Rusiyada doğulan gorbagor Lenini vəsf edib. Halbuki düzgün rakursdan baxanda vəziyyət başqa cür görünür. Məsələ burasındadır ki, burada şair nəinki Lenini tərifləyib, əksinə, cinsi mənsubiyyətini faş efərək, rüsvay-cahan edib. Mənim daşdan keçən arqumentim ondan ibarətdir ki, Azərbaycan dilində "doğ" sözündən əmələ gəlmiş "doğmaq" feili yalnız qadınların icra edə bildikləri bir missiyanı əks etdirir və dünya hələ istisna hal kimi də olsa, doğa bilən kişi tanımır. Əgər şair köhnə tədqiqatçıların dediyi kimi, Lenini vəsf etmək istəsəydi, onda gərək "doğulmaq" feilindən istifadə edəydi. Lakin o, bundan imtina etmiş, Leninin əslində kişi yox, kişi qiyafəsində zühr edən qadın olması ilə bağlı müdhiş bir həqiqəti bədii obrazların dili ilə xalqa çatdırmaq üçün cəsarətli addım atmışdır.

Leninin nə, yaxud kimləri doğması isə ayrı söbətin mövzusudur (Buradakı Günəş obrazının əslində bununla həmqafiyə olan başqa bir sözə işarə olması barədə də ehtimallar var).

Mənə şairin

Oxuyun, bir qızıl kitabam mən,

İnqilab oğlu İnqilabam mən

misraları ilə etiraz etmək istəyənləri isə özümün belə bir arqumentimlə susdura bilərəm ki, burada söhbət heç də Oktyabr inqilabından getmir. Şair İnqilab adı daşıyan ulu babasına olan sevgisini sadəcə olaraq bu misralarla ifadə etmişdir.

Keçək şairin ən çox mübahisə doğuran

Ömrüm, günüm, səadətim Oktyabr yaşındadır,

Partbiletim sol cibimdə, ürəyimin başındadır

misralarırına. Təəssüf ki, mən şairin bu misraları yazarkən əslində ürəyində nəyi nəzərdə tutduğu, partibileti hansı səviyyədə aşaladığı barədə həqiqəti abrıma qısılıb burada açıqlaya bilmirəm. Hələlik təkcə onu deyə bilərəm ki, şair "sol cibim" deyəndə heç də pencəyinin cibini nəzərdə tutmayıb - bu cib şalvarın da cibi ola bilərdi. Maraqlananlara personalnı şəkildə izahat verə bilərəm.

Nəhayət, o ki qaldı şairin

Oxuma tar, oxuma tar,

Səni sevmir proletar

misralarına, şair sadəcə olaraq burada poetik vurğunu "proletar" sözünün üzərinə keçirərək xalqda proletariata nifrət hissi aşılmaq istəmişdir. Təəssüf ki, oxucular bu poetik kəşfi də qiymətləndirə biməmişlər.

Və nəhayət, ustadın Əlisəfdər adlı birisinə bağışladığı kitabdakı avtoqrafında getmiş orfoqrafik səhvlərə istinad edərək şairin Azərbaycan dilində yaza bilməməsi qənaətinə gələn tədqiqatçılara bu məntiqlə cavab verirəm ki, bu fakt əslində şairin kirill əlifbasına olan nifrətinin təzahürüdür.

Bütün bu deyilənlərdən belə çıxmırmı ki, S.Rüstəm Azərbaycan ilk sovet şairləri içərisində həm də ilk disident şairdir?

"XÖRƏKLƏRİN SAVAŞI" POEMASININ ƏLYAZMASI TAPILIB

(təcili bütün qəzetlərin 1-ci səhifəsinə)

Təəccüb və heyrətlə, eyni zamanda qürur və fəxarətlə nəzərinizə çatdırırıq ki, görkəmli mətnşünas alimimiz Mətn Mətnli özünün "Əsrin kəşfi" statusuna layiq kəşfi ilə dünyanı mat qoymuş, Azərbaycan mətnşünaslığına yeni, parlaq bir səhifə yazmışdır. Oxucuları çox intizarda qoymamaq üçün müxbirimizin ondan aldığı eksklüziv müsahibənin əsas hissəsini təqdim edirik:

- Məlumdur ki, Azərbaycan ədəbiyyatında qalmaqallı müzakirələr, dartışmalar mövzusuna dəfələrlə müraciət olunmuş, meyvələrdən tutmuş heyvanlara qədər müxtəlif canlı və cansız varlıqların bəhsindən bəhs edən onlarla parlaq əsər yaradılmışdır. Təbii ki, bu əsərlər bizim 1000 illik ədəbi irsimizin qızıl fonduna daxildir. Təəssüf ki, xalqımızın kulinariya mədəniyyətinin nailiyyətlərini dünyaya nümayiş etdirən milli xörəklərimizin bu siyahıdan kənarda qalması uğurlarımızın əhəmiyyətinə müəyyən dərəcədə kölgə salırdı. Mən xeyli vaxt idi, bu aktual məsələ ətrafında fikirləşib belə nəticəyə gəlmişdim ki, milli mentalitetimizdə yeməyə bu qədər bağlı olub, xörəklərimizin poetik obrazını yaratmamaq mümkün olası iş deyil və çox güman ki, dünyanın hansı kitabxanasındasa xörəklərimizin də dava-dalaşından bəhs edən klassik bir poetik nümunənin əlyazması toz içində mürgü döyür, həsrətlə öz tədqiqatçısını gözləyir. Xoşbəxtəm ki, həmin tədqiqatçı olmaq şərəfinə məhz mən qovuşdum, uzun əsrlər boyu Zənzibar adalarında yerləşən Dünya Xalqlarının Kulinariya Kitabxanasında yatıb qalmış həmin əlyazmanın tozunu silib işığa çıxarmaq mənə nəsib oldu. Amma təəssüflə bildirməliyəm ki, əlyazmanın 1-ci və sonuncu vərəqələrinin itməsi onun janrını və müəllifinin kimliyini müəyyən etməkdə problemlər yaradır. Bu istiqamətdə araşdırmalarımı davam etdirirəm.

Sonda əlavə edim ki, bu əsər də klassik poeziya ənənələrimizə sadiqlik ruhunda yazılmışdır. Lakin müəllif novatorçuluq missiyasını da unutmamış, sələflərindən bir addım irəli getmişdir. Belə ki, əvvəlki əsərlərdə tərəflər 1-cilik uğrunda mübahisə edib sonda sülh ilə ayrılırlarsa, bu əsərdə mübahisə fiziki mübarizə - qadın cinsindən olan xörəklər arasında saçyoldu, kişi xörəklər arasında isə şillə-təpik mərhələsinə daxil olur.

Nəhayət, əsərin mətnini sizin mühakimənizə verirəm:

Kəlləpaça kəllə atdı dolmaya,

Qorxusundan dovğa girdi torbaya.

Toxmağını qapıb qalxdı xəmraşı,

O ki var ki, əzişdirdi bozbaşı.

Küftə vurdu şişkababın gözündən,

Vurhavurda quymaq getdi özündən.

Qovurmanın rəngi dərhal dəyişdi,

Piti dedi: "Mamoçka, bu nə işdi?"

Plov qorxub gözlərini bağladı,

Dəsmal çəkib zırhazırnan ağladı.

Aş əl atıb yoldu xaşın saçını,

Sonra vurub sındırdı qol-qıçını.

Tikəkabab tutub boğdu lüləni,

Sup umaca tutuzdurdu şilləni.

Borş xəngələ necə atdısa şişi,

Sındı ağzınakı sonuncu dişi.

Tavakabab kotletə təpik atdı,

Sonra vurub ağzın-burnun qanatdı.

Bozartma heç başlamamış sözünə,

Maşa ilə köz qoydular gözünə.

Nə zərbə aldısa kələm dolması,

Sınıb şikəst oldu əyri ombası.

Hələlik bu qədər. Yeni kəşflər ümidi ilə.

QEYRİ-ADİ, POSMODERNİST MÜSAHİBƏ

(Yaxud "yaxşı" nədir, "pis" nədir)

Təsəvvür edin ki, evinizdə olduğunu çoxdan unutduğunuz televizoru yandırırsınız və kanalların birində aparıcı ilə onun sənətşünas tərəf-muqabili arasında belə bir söhbətin şahidi olursunuz

A.: Hörmətli, filankəs müəllim, qısaca deyə bilərsinizmi, kino nədir?

S.: Necə yəni kino nədir? Lütfəli Abdullayev demişkən, kino elə kinodur da.

A.: (bir az çaşqın halda): Yox ey, yəni bilmək maraqlı olar ki, kino incəsənətin, yaradıcılığın digər sahələrindən nə ilə fərqlənir?

S.: O ilə fərqlənir ki, məsələn, bəstəkarın yazdığı musiqi əsərini biz dinləyirik, rəssamın çəkdiyi tabloya baxırıq, yazıçının yazdığı romanı oxuyuruq, kinoya isə tamaşa edirik.

A. (artıq dilxor olub): Maraqlıdır, biz kinoya niyə baxmalıyıq?

S.: Onda mən də soruşum: "Biz romanı niyə oxumalıyıq, musiqiyə niyə qulaq asmalıyıq?"

A.: (pərt vəziyyətdə): Ümumiyyətlə, biz tamaşaçılar hansı filmlərə tamaşa etməliyik?

S.: Əlbəttə ki, yaxşı filmlərə...

A. (sevincək): Bəs yaxşı filmlər hansı filmlərdir? Vaxtımız azdır, xahiş edirəm qısa deyəsiniz.

S.: Qısası budur ki, bütün yaxşı filmlər - yaxşı filmlərdir.

A. (yenə özünü itirir): Üzr istəyirəm, tamaşaçılar necə müəyyən etsinlər ki, bu, yaxşı filmdir, bu, pis?

S.: Bu, nə çətin məsələdir ki? Əgər film onların xoşuna gəlirsə, deməli, yaxşı filmdir, yox əgər gəlmirsə, deməli, pis filmdir.

A.: Onda qısaca deyə bilərsinizmi sizin nəzərinizdə hansı filmlər yaxşı fiilmlərdir?

S.: Mənim yaxşı hesab etdiyim bütün yaxşı filmlər yaxşı filmlərdir.

A.: Bəs siz onları nəyə görə yaxşı film hsab edirdiniz ki?

S.: Necə yəni nəyə görə? Yaxşı filmlər olduğuna görə.

A.: İcazə verin, sonda soruşum: "Siz nə üçün bu peşəni seçib özünüzü incəsənətə həsr etdiniz, onun fədaisi oldunuz?

S.: Xanım, burda təəccüblü nə var ki? Elə mən də soruşa bilərəm ki, siz nə üçün bu şərəfli peşəni - teleaparıcı peşəsini seçib teleulduza çevrildiniz? İnanın ki, mənim cavabım sizin cavabınızdan heç nə ilə fərqlənməyəcək

A. (üzündə süni təbəssüb ifadəsi): Hörmətli filankəs müəllim, dəvətimizi qəbul edib gəldiyinizə və dəyərli fikirlərinizi bizimlə bölüşdüyünüzə görə təşəkkür edirik...

Əlisəfdər HÜSEYNOV

525-ci qəzet.- 2022.- 14 oktyabr.- S.15.