Fənn olimpiadaları: gələcəyə geniş yol açan bilik yarışları

Ölkədə istedadlı uşaqların aşkara çıxarılması, onların elmi biliklərə həvəsləndirilməsi və rəğbətləndirilməsində müxtəlif fənn olimpiadalarının, bilik yarışlarının mühüm əhəmiyyəti var. Təhsil Nazirliyi tərəfindən istedadı və yaradıcı təfəkkürü ilə fərqlənən şagirdləri aşkar etmək üçün keçirilən fənn olimpiadaları istedad və qabiliyyətləri ilə xarici ölkələrdən olan həmyaşıdlarından geridə qalmayan gənclərimiz üçün bilik yarışları, olimpiadalar həm də bir növ həyat məktəbidir. Onların uğurlarının təməli məhz bu məktəbdə qoyulur.

Sinqapur Milli Universitetinin tələbəsi Nəriman Şirinli hazırda Sinqapurun Milli Universitetində (NUS) "Kimya mühəndisliyi" və "Kimya elmləri" ixtisasları üzrə təhsil alır. O, bir sıra beynəlxalq olimpiadalarda ölkəmizi təmsil edərək uğurlar qazanıb. Olimpiada hərəkatına ilk marağı da hələ orta məktəbin aşağı siniflərindən başlayıb.

Onun dediyinə görə, VII sinifdən 11-ci sinfə qədər kimya fənni üzrə yerli və beynəlxalq olimpiadalarda iştirak eləmişəm. Kimya fənni üzrə Azərbaycanın qatıldığı 3 beynəlxalq kimya olimpiadasının hər birindən 2 medal olmaqla, toplam 6 medal qazanaraq ölkəmizi uğurla təmsil etmişəm. 2018-ci ildə IV Respublika Fənn müsabiqəsində gümüş, 2019-cu ildə Respublika fənn olimpiadasında gümüş, 2020-ci ildə Respublika fənn olimpiadasında qızıl, 2021-ci ildə "Sabahın alimləri" Respublika müsabiqəsində qızıl, 2021-ci ildə Respublika fənn olimpiadasında qızıl medallar almış, 2022-ci ildə isə Respublika fənn olimpiadasında qızıl medalla yanaşı, "Birincilərin birincisi" nominasiyasının qaliblərindən olmuşam.

Bundan əlavə, 2020-ci ildə Beynəlxalq Meqapolislər olimpiadasında bürünc, 2021-ci ildə Beynəlxalq Mendeleyev Kimya olimpiadasında bürünc, 2021-ci il Dünya Kimya olimpiadasında bürünc, 2021-ci ildə Beynəlxalq Meqapolislər olimpiadasında gümüş, 2022-ci ildə Beynəlxalq Mendeleyev Kimya olimpiadasında gümüş və nəhayət, 2022-ci ildə Dünya Kimya olimpiadasında gümüş medala layiq görülüb: "7-ci sinifdə ilk dəfə biliyimi sağlam rəqabət mühitində yoxlamaq qərarı verəndə bir gün beynəlxalq olimpiadaya qatılmağı qarşıma məqsəd olaraq qoymuşdum. 10 və 11-ci siniflərdə beynəlxalq olimpiadalardan medal qazanaraq bu məqsədimə nail oldum. Bu olimpiadalardan qazandığım medallar məni seçdiyim ixtisas olan "Kimya mühəndisliyi" üzrə dünya reytinq sıralamasında ilk 3-lükdə yer alan NUS universitetinə qəbul prosesində çox köməkçi oldu. Lakin mənim fənn olimpiadalarına olan sevgim, sadəcə nüfuzlu universitetlərə qəbulu asanlaşdırmaq ilə bağlı deyil. Qeyd etdiyim kimi, bu yola başlayanda 7-ci sinif şagirdi idim və onda hələ ki, universitet barədə düşünmürdüm. Fənn olimpiadaları şagirdlərə sağlam rəqabət mühitində öz istedadlarını kəşf etmək imkanı yaratmaqdan əlavə, sizinlə eyni fənnə marağı olan şagirdlərlə əlaqələr qurmağa, onlarla çətin məsələlər və ya mövzuları müzakirə etməyə, məktəb proqramında olmayan ali mövzularla bağlı çətinləşdirilmiş məsələlər üzərində düşünməyə imkan yaradır. Bu da öz növbəsində sizin gələcəyin tədqiqatçısı kimi formalaşmağınıza gətirib çıxarır".

Nəriman Şirinlinin sözlərinə əsasən, olimpiada hərəkatı çox uzun bir prosesdir: "Tələbələr demək olar ki, hər ay Təhsil İnstitutu tərəfindən hazırlanmış beynəlxalq olimpiadalara seçimlər və ya dərslərə qatılmaq üçün keçirilən imtahanlarda iştirak edirlər. Bu imtahanların bir neçəsində uğursuz olsanız, bu o demək deyil ki, bu yolu davam edə bilməyəcəksiniz. Hər kəs ən azı bir imtahanda uğursuz olur. Məni rəqiblərimdən fərqləndirən bugünkü uğursuzluğuma sabahkı uğurumun başlanğıcı kimi baxmağımdır. Riyaziyyat fənni üçün VI, təbiət elmləri üçün VII və humanitar fənlər üçün VIII-IX siniflərdən başlamaq şagird üçün üstünlükdür. Çünki qeyd etdiyim siniflərdən olan şagird Respublika fənn müsabiqə və olimpiadalarında iştirak edə bilir. Gec başlamaq rəqiblərinizin sizdən "1 il daha çox məsələ işləməsi deməkdir". Şagirdlərə çalışmalarından əlavə tək tövsiyəm əzmli olmalarıdır. Kimya fənnindən olimpiadalara qatılan şagirdlərə isə tövsiyəm ingilis dili bacarıqlarını da inkişaf etdirmələridir. Çünki ölkəmizdə hələ ki, kimya fənnindən olimpiada resursları məhduddur. Xarici olimpiadaların suallarının işlənilməsi inkişafınız baxımından çox önəmlidir".

Müxtəlif səviyyəli beynəlxalq olimpiadalarda medal qazanan, hazırda dünyanın ən yaxşı universitetləri siyahısında 12-ci yerdə olan Sinqapurun Nanyanq Texnologiya İnstitutunda (NTU) təhsil alan Məshəti Piriyevadır. Təkcə Sinqapurun deyil, həm də dünyanın ən reytinqli ali təhsil müəssisələrindən birində ali təhsil imkanı qazanmış M.Piriyeva Azərbaycanın olimpiada hərəkatında uğurları ilə seçilən gənclərimizdəndir. Gəncə şəhər Fizika, riyaziyyat və informatika təmayüllü liseyin məzunu olan M.Piriyeva orta təhsilini xüsusi nailiyyətlərlə başa vurduğuna görə qızıl nişanla təltif olunub. Məktəb illərində kimya fənni üzrə respublika və bir neçə beynəlxalq olimpiadalarda iştirak edib. Respublika fənn olimpiadalarından 1 gümüş, 2 qızıl, beynəlxalq fənn olimpiadalarından isə 3 bürünc medal qazanıb. Bilik yarışlarında əldə etdiyi uğurlar onu ali təhsilini xaricdə davam etdirməyə stimullaşdırıb. Hazırda "Gənclərin xarici ölkələrin nüfuzlu ali təhsil müəssisələrində təhsil almalarına dair 2022-2026-cı illər üçün Dövlət Proqramı" çərçivəsində 2022-2023-cü tədris ilindən Sinqapurun Nanyanq Texnologiyalar Universitetində Kimya mühəndisliyi ixtisası üzrə təhsil alır: "Fənn olimpiadaları mənim üçün ayrıca bir məktəb olub. Həm oxu vərdişlərimi, araşdırma bacarığımı, akademik bacarıqlarımı müsbət mənada dəyişib. Beynəlxalq olimpiadada daha dərin konseptləri bilməyimiz tələb olunur. Elmin daha dərinliklərini öyrənmək mənim bu yola olan həvəsimi artırdı və xaricdə Kimya mühəndisliyi üzrə təhsil almağı qərar verdim. Olimpiadada qazandığım uğurlarda məktəbimizin və beynəlxalq olimpiada mərkəzinin müəllimlərinin rolu əvəzsizdir. Həvəsli olduğumuz sahəni tapıb ona doğru əzmlə irəliləsək, o sahədə uğur qazanmaq qaçılmazdır. Ölkəmizdə 6-7- ci siniflər üçün hər il fənn müsabiqələri təşkil olunur. Bu yaşdan olimpiadalarda iştirak etmək böyük üstünlükdür. Öz olimpiada təcrübələrimi məktəbimizin şagirdləri ilə bölüşürəm. Onlarla birlikdə vaxt tapdıqca məsələlər həll etməyə çalışırıq".

Sinqapurun dünya şöhrətli ali təhsil müəssisələrindən olan Nanyanq Texnologiya Universitetində təhsil alan Vaqif Əliyev bildirib ki, orta məktəbdə oxuyarkən öncədən riyaziyyata və fizikaya böyük marağı olub: "VII sinifdə fənn müsabiqələrində uğur qazandıqdan sonra beynəlxalq olimpiadalara marağım daha da artdı. IX sinifdə Respublika fənn olimpiadalarından qızıl medal aldıqdan sonra beynəlxalq olimpiadalara hazırlaşdım. X sinifdə 51-ci Beynəlxalq Fizika Olimpiadasında (IPhO 2021) iştirak etdim. XI sinifdə isə Qazaxıstanın Almatı şəhərində keçirilən 18-ci Beynəlxalq Jautikov Olimpiadası (IZhO 2022) və Sloveniyanın paytaxtı Lyublana şəhərində keçirilən 6-cı Avropa Fizika Olimpiadasından (EuPhO 2022) bürünc, Gürcüstanın Kutaisi şəhərində keçirilən 15-ci Beynəlxalq Astronomiya və Astrofizika Olimpiadasında (IOAA 2022) həvəsləndirici mükafat qazandım. Ümumilikdə, orta məktəbi Respublika fənn olimpiadalarından 2 qızıl, 1 gümüş, beynəlxalq olimpiadalardan 3 bürünc, 1 həvəsləndirici mükafatla bitirdim. Olimpiadalarda iştirak etməyimin həyatımda rolu çox böyükdür. Bəlkə də məktəbdə oxuyarkən verdiyim ən düzgün qərarlardan biri olimpiadalara hazırlaşmaq, qatılmaq idi. Mənim fikrimcə, olimpiadalarda iştirak etməyim fizika və əlaqəli sahələrdə daha dərin biliklərə sahib olmağıma kömək etdi, bir növ, təbiətin qanunlarını, kainatı daha yaxşı anlamağım və məsələləri daha ətraflı düşünməyim üçün faydalı oldu. Həmçinin, beynəlxalq olimpiadalarda iştirak etmək dünyanın müxtəlif yerlərindən istadadlı şagirdlərlə görüşmək, yarışmaq, vaxt keçirmək, məsələləri müzakirə etmək və dünyagörüşünü inkişaf etdirmək kimi fürsətlər yaradır. Digər tərəfdən isə olimpiada iştirakçısı olmağım universitetlərə qəbul prosesində faydalı oldu və hazırda universitet dərslərimdə də faydasını görürəm".

Onun dediyinə görə, olimpiadalara 6-ci və ya 7-ci sinifdə başlamaq lazımdır. Çünki o yaşlarda şagirdlərin olimpiadalara hazırlaşmaq üçün kifayət qədər riyaziyyat bilikləri olur və artıq təbiət elmlərini öyrənməyə başlayırlar: "Olimpiadaya hazırlaşan şagirdlərə bir neçə dəfə uğursuz olduqda hazırlığı dayandırmaq yerinə daha çox hazırlaşmağı tövsiyə edərdim. Hazırlıq prosesində məncə, ilk öncə nəzəri hissənin mükəmməl öyrənilməsi vacibdir. Son 2 ildir, Beynəlxalq astronomiya və astrofizika olimpiadasına hazırlaşmağa və iştirak etməyə başlamışıq. Ölkəmizdə bu sahə də inkişaf edir. Ancaq bu olimpiadaya hazırlaşarkən dilimizdəki elmi mənbələrin az olması mənim bir neçə xarici kitablardan, internetdəki mənbələrdən hazırlaşmağıma, daha çox araşdırma etməyimə səbəb oldu. Nəticədə, müəyyən mövzuları öyrənməyə daha çox vaxt sərf etməli oldum. Vaxtın limitli olduğunu nəzərə alsaq, bu, nəticəyə mənfi təsir göstərdi. Bu il həmin olimpiadaya hazırlaşacaq Azərbaycan komandasına hazırlıq prosesində kömək etməyi, iştirak etdiyim və hazırlaşdığım dövrdəki təcrübələrimi onlarla bölüşməyi düşünürəm".

Sevinc QARAYEVA

525-ci qəzet.- 2022.- 19 oktyabr.- S.12.