Hacıbaba Həsənovun musiqi dünyası

Bu dünyanın sirli-soraqlı qapılarını açmazdan əvvəl gəlin bir anlığa keçən əsrin ikinci yarısında çəkilən və kütləvi şəkildə geniş ekranlarda nümayiş etdirilən "Ögey ana" filmindən, ucqar dağ kəndlərinə yol tikintisində çalışan fəhlələrə, mühəndislərə nahar fasiləsi zamanı verilən konsertlə bağlı epizodu yada salaq. Hələ o dövrdə hamı tərəfindən sevilən Xalq artisti Əbülfət Əliyevin ifa etdiyi "Eşqimin novrağı" mahnısından "o, körpəmin anasıdır, öz körpəmin anasıdır" misralarının musiqiylə yaratdığı təsirli ahəngi həyəcansız dinləmək olmur. Yarım əsrdən çoxdur ki, "Ögey ana" filmi dünyanın ən məşhur kinoteatr salonlarında, televiziya ekranlarında nümayiş etdirilir. Heyrət-heyranlıq yaradır və belə suallar da meydana çıxır: Bu mahnının müəllifi kimdir? Bu ilhamı pərvazlandıran yollar haradan başlanıb? Minlərlə, milyonlarla tamaşaçıdan çox az bir qismi bilir ki, həmin ecazkar və bəstəkarın özünün dediyi kimi, yerinə düşən mahnının müəllifi Hacıbaba Həsənovdur. Bakının mərkəzinin lap yaxınlığında olan milli ənənələrilə tanınan Əhmədli kəndindən - el ağsaqqallarından sayılan Əbdüləli kişinin ailəsindən. 13 sentyabr 1922-ci ildə dünyaya gəlib. İllər bir-birini əvəz etdikcə şirindilliyi, ətraf aləmə, xüsusilə müxtəlif janrlı musiqi nümunələrinə göstərdiyi emosional marağı ilə daha çox diqqəti cəlb edirdi. Aşağı siniflərdə oxuyanda simli musiqi alətlərində çalmağı öyrənməyə başladı. Əvvəlcə mandolinada bir sıra xalq mahnılarını öyrənmək, müstəqil ifa etmək üçün səylə çalışdı. Tanınmış musiqi pedaqoqu, bəstəkar, tarzən Adil Gərayın böyük qardaşı Əmrulla Məmmədbəyli tarda, kiçik qardaşı Nadir Məmmədbəyli isə kamançada mükəmməl ifaçılıq qaydalarını öyrətdi. Əmrulla müəllim eyni zamanda kənddəki mədəniyyət evində fəaliyyət göstərən tar dərnəyinə rəhbərlik edirdi. Yeniyetmə Hacıbaba bu dərnəyin ən fəal üzvlərindən idi. Hələ o dövrdə musiqi ifaçılıq qabiliyyətlərinin inkişaf edərək parlaq şəkildə nəzərə çarpması kənddə onun tez bir zamanda tanınmasına səbəb oldu. Hacıbaba Həsənovun nümunəsində musiqiyə, ayrı-ayrı musiqi alətlərində ifaçılıq qabiliyyətləri ilə tanınmağa maraq göstərənlərin sayı ildən-ilə artırdı.

Əhmədli kəndindəki özfəaliyyət musiqi dərnəkləri təşkil etmək zərurəti yarandı. Əslində, bu da musiqi sənətinin təbliğində, kənddə musiqi mədəniyyətinin inkişafında əsas və təsirli vasitələrdən sayılırdı. Bədii təfəkkür enerjisi, istedadı ilə tanınan gənc Hacıbaba bu işin əsas ağırlığını da öz üzərinə götürdü. Belə bir işi görmək isə keçən əsrin ən ağrılı-acılı 30-cu illərinin sonuna və 40-cı illərin qanlı-qadalı illərinə təsadüf edirdi. Ehtiyac, qəm-kədər dolu illər öz işini görürdü. Belə bir anda ruhdan düşmək də olmazdı. Müntəzəm, sistemlə keçirilən konsertlər, ifaçılıq müsabiqələri, müxtəlif mövzulu festivallar vasitəsilə kənd adamlarının ruh düşkünlüyünü aradan qaldırmaq lazım idi. Həmin işlərin həyata keçirilməsinin əsas təşkilatçısı, öndə gedəni də Hacıbaba Əbdüləli oğlu idi. Bununla belə, kənd ağsaqqalları, ictimai təşkilatların nümayəndələri o dövrdə kənddə alitəhsilli tibb işçisinə olan ehtiyacı nəzərə alaraq H.Həsənovun Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunda təhsil almasını məsləhət bildilər. Beləliklə, o, 1942-ci ildə Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunun müalicə-profilaktika fakültəsinə daxil oldu. Ancaq musiqidən də ayrılmadı. Özünün təşkilatçılığı ilə yaradılan və kənddə fəaliyyət göstərən xor, xalq çalğı alətləri ansamblına dərsdən sonrakı asudə vaxtlarında da inamla rəhbərlik etdi. İstedadlı musiqiçilərin, kənddəki özfəaliyyət musiqi dərnəklərində iştirak etmək istəyənlərin sayı daha da artırdı. Bütün bunlar isə musiqiyə qəlbən bağlı olan gənc mütəxəssisi daha da sevindirirdi. Ancaq necə deyərlər, iki yolun ayrıcında qalmışdı. Həkimlik, yoxsa musiqiçilik?

Yaxınların, doğmaların tənəsindən uzaq olmaq üçün inamla çalışdı. 1947-ci ildə Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunun müalicə-profilaktikası fakültəsində təhsilini uğurla başa vurdu. Kənddəki xəstəxanada həkim, baş həkim kimi yurddaşlarının sağlamlığı keşiyində durdu. Ancaq musiqiyə olan marağı, məhəbbəti onu bir an belə tərk etmirdi. İşdən sonrakı vaxtlarını da kənddə musiqi-özfəaliyyət işlərinin genişlənməsinə həsr edirdi. Xalqımızın qəzəl, məhəbbət şairi Əliağa Vahidin "musiqiylə ola hər xəstəyə aləmdə əlac, bu təbabət yenə min çarəyi loğmana dəyər" beytli dillər əzbəri olan qəzəlini xanəndələrin ifasında radio ilə verilən konsertlərdə dinlədikcə musiqiyə olan marağı, məhəbbəti günbəgün, anbaan artırdı. Necə deyərlər, musiqi təbabəti tibbi təbabətə üstün gəlirdi. Hələ yeniyetməlik illərində xalqımızın qədim və sehrli musiqi alətlərindən olan kamançada ifa etdiyi muğamlar, rəqs melodiyaları rəğbətlə qarşılanırdı. İkinci Dünya müharibəsindəki tarixi qələbədən sonra hər yerdə, bütün sahələrdə, o cümlədən, kütləvi musiqi tədbirlərinin həyata keçirilməsi sahəsində də qarşıya yeni-yeni vəzifələr qoyulurdu. Bütün bunlar müharibədən qayıtmayan, döyüş meydanlarında qəhrəmanlıqla həlak olan oğulların, hələ də gözləri yol çəkən ata-anaların, bacı-qardaşların könlünü oxşamaq, qəmini dağıtmaq məqsədilə həyata keçirilirdi.

1947-ci ildə respublika üzrə özfəaliyyət musiqi kollektivlərinə keçirilən baxış da bu məqsəddən irəli gəlirdi. Repertuara ancaq yeni yazılan, ilk dəfə ifa olunacaq vokal və instrumental əsərlər daxil edilməli idi. Heç şübhəsiz, bu tələb ansamblın rəhbəri, gənc musiqiçi Hacıbabanı da orijinal yaradıcılıq fəaliyyətinə istiqamətləndirirdi. Olduqca lirik, orijinal səslənən "Özfəaliyyət marşı"nı və "Mənim səsim" (Sözləri Əliağa Vahidindir) mahnısını yazdı. Münsiflər heyəti həmin musiqi nümunələrinin orijinallığını və professional ifa səviyyəsini nəzərə alaraq kollektivi Fəxri Fərmanla təltif etdi, mükafata layiq gördü.

İllər bir-birini əvəz etdi. Ancaq onu da duyurdu ki, daha uğurlu nəticələr əldə etmək üçün hökmən musiqi təhsili almaq lazımdır. Buna görə də 1952-ci ildə Moskvadakı Ümumittifaq Xalq Yazıçılığı Evində fəaliyyət göstərən ikiillik musiqi təhsili kursunu, bundan bir qədər sonra isə Ü.Həcıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası nəzdində fəaliyyət göstərən Xalq Konservatoriyasının bəstəkarlıq şöbəsini əla təhsil göstəriciləri ilə başa vurdu. Hər hansı melodiyanı notla yazmağı, nota köçürmək sistemini mükəmməl öyrəndi. Geniş yaradıcılıq əzmi ilə çalışdı. Şəxsi arxivindəki materiallar, müxtəlif janrlı musiqi nümunələrinin not yazıları və digər qeydlər göstərir ki, o, keçən əsrin 50-ci illərinin sonuna qədər yüzdən çox irili-xırdalı musiqi əsəri qələmə almışdı. Onlar təkcə mahnılardan ibarət deyildi. Müxtəlif mövzuda suitalar, rəqs melodiyaları, hətta musiqili komediyalar da vardı. Həvəslə işləyirdi, qəlbən musiqiyə bağlanmışdı. Umacağı nə idi? Radio və televiziya ilə səslənən mahnıların musiqi müəllifi kimi adını eşitsin. Məmnunluq hissi keçirsin. Lakin Hacıbaba Həsənov da o dövrdə bir-birindən dəyərli olan, musiqinin ilk cümləsindən dinləyiciləri, tamaşaçıları ələ alan qəlb oxşayan mahnıları ilə tanınan Ələkbər Tağıyev, Qulu Əsgərov, Əlibaba Məmmədov, Şahid Əbdülkərimov, Bəhram Nəsibov, Qafar Namazəliyev kimi sənətkarlar özlərinin yazdıqlarına sahib çıxa bilmirdilər. Onların günlərlə, aylarla şair dostları ilə birgə üzərində işlədikləri mahnıları "Xalq mahnısı", "Segah təsnifi", "Şur təsnifi" və sair müvafiq muğam adları ilə səsləndirirdilər.

Görəsən, xalq tərəfindən sevilən, geniş populyarlıq qazanan yüzlərlə (bəlkə də çox) mahnının müəlliflərini, tamaşaçıların nəzərinə çatdırmaq nə böyük problem imiş? "Gərək Bəstəkarlar İttifaqının üzvü olsunlar, sonra onlar efirdə, ekranda səslənsin" kimi primitiv, heç bir hüquqi əsası olmayan fikri, əgər belə demək mümkünsə, nahamar kötüyü ortaya çıxaranların məqsədi nə olub?..

(Ardı var)

Vidadi XƏLİLOV

Əməkdar müəllim, pedaqogika üzrə elmlər doktoru, professor

525-ci qəzet.- 2022.- 8 sentyabr.- S.14.