Aclar məmləkəti

Yenə iş yoldaşlarımın iynəli sözlərindən, müdirin tənələrindən təngə gəldiyim günün sonunda evə tələsirdim. Hava qaranlıq idi. Arabir yağış damlaları eynəyimə çırpılır, yolu görməyimə mane olurdu. Küçə boyunca uzanan şam ağaclarının budaqları islanmış, ağırlaşmışdı. Bu vaxt mənim kimi evində olmayan tək-tük adamın da qaş-qabağı yerlə gedirdi. Ayaqqabılarımın dabanı bir azca aralanmışdı deyə corablarım suyun içində idi. Elə bil çəkmələrimin içində ayaq yerinə buz kimi, yaş iki balıq oynaşırdı. Birtəhər özümü evə çatdırdım. Elə acmışdım ki... Corablarımı çıxarıb atan kimi mətbəxə keçdim. Mən evdən çıxandan bəri insan nəfəsi dəyməyən otaqlarda bir kimsəsizlik vardı. Pilətəni stulumun qarşısına yerləşdirib soyuducuya cumdum. Bomboş idi... Dünən yemək bişirməyi unutmuşam. Bir tərəfdən aclıq, bir tərəfdən üşüməyim məni o qədər əsəbiləşdirdi ki, çırtma vurulsa, qan çıxardı. Kor-peşman, özümü söyə-söyə iki kartof atdım qazana. Qoydum qaynamağa. Tərslikdən yumurta da qalmamışdı ki, tez bişirim. Termosdan çay süzüb stuluma keçdim. Boş mədəyə ilıq çayı qurtumladıqca pilətə də ayağımı qızdırırdı. İstilik canıma yayıldıqca xoşhallanırdım. Amma aclığımı unuda bilmirdim. Sanki mədəm mənə savaş açmış, rahatlıq tapmağıma imkan verməməyə and içmişdi. Aclıqdan içim qarışa-qarışa, qarnım quruldaya-quruldaya özüm də bilmədən fincanımı kənara qoydum...

Ayaqlarım... Ayaqlarım yanırdı. Tez gözlərimi açdım. İlahi mən harda idim? Sıx-sıx əkilmiş ağacların əhatəsində yerə uzanmışdım. Heyrətdən ağzım açıq qalmışdı. Necə bura gəlib çıxmışam? Bu nə deməkdir? Birdən ayaqlarımın daha da şiddətlə yandığını hiss etdim. Nəhayətsiz meşənin vahiməli qaranlığından gözümü çəkib ayağıma baxdım. Onlar az qala közərən ocağın ortasına çatmışdılar. Dik atılıb geri çəkildim, ayaqlarımı qucaqlayıb bir xeyli elə qaldım. Baş verənlərdən dəhşətə gəlmişdim... Heç nə başa düşmürdüm. Birdən xoruz banlaması diqqətimi yayındırdı. Deməli, yaxınlıqda insan yaşayır. Tez ayağa qalxıb səs gələn tərəfə boylandım. Bir şey gözə dəymirdi, başqa yolum da yox idi. Ancaq qaranlıqdan qorxurdum, uşaqlıqdan bəri bu xasiyyətimi dəyişə bilməmişəm. Hərəkət etmək üçün dan yerinin ağarmasını gözlədim. Yaxşı ki, bu elə də uzun çəkmədi, yoxsa ağlımı itirərdim.

Hava azca işıqlanan kimi irəlidəki evlərin damları göründü. Sən demə insanlara çox da uzaq deyilmişəm. Amma bura hara idi? Yaxınlaşdıqca evlərin bir-birindən nə qədər fərqli olduğunu gördüm. Bəziləri çoxmərtəbəli, parlaq örtüklü saraylar, bəziləri alçaq komalar, bəziləri sadə, səliqəli evlər, bəziləri sınıq-salxaq kirəmitli xarabalar. Hamısı da yan-yana... Nəhayət, kəndə gedən körpüyə çatdım. Taxtaları köhnə görünsə də möhkəm idi. Körpüdən sonra içəri aparan arkanın altından keçəndə meydanda insanları gördüm. Hər birinin özünəməxsus görkəmi var idi. Bəziləri sadə kətan, bəziləri yumşaq yun, bəziləri daş-qaşlı ipək parçadan geyimdə idi. Mənim görünüşüm isə heç birinə oxşamırdı. Sanki aramızda bir neçə əsrlik məsafə var idi... Maraqla bu qeyri-adi insanları müşahidə edərkən onlar da məni görmüşdülər. Sual dolu baxşılarla bir-bir, iki-bir yanıma axışdılar. Görünür kimliyim, qiyafəm onların marağına səbəb olmuşdu. Artıq tamamilə yad olduğum dünyanın tanış olmayan üzləri ilə əhatə olunmuşdum. Onlardan biri cəsarət edib irəli çıxdı. Bu ağ saqqallı, əmmaməli, yun əbalı qoca idi:

- Siz, deyəsən, buralı deyilsiniz?

- Elədir, - dedim.

- Gəlişinizin səbəbini öyrənə bilərikmi?

- Mən...mən...mən əslində heç özüm də bilmirəm, bura necə gəlib çıxmışam.

- Yəni siz yolunuzu itirmisiniz?

- Hə...

- Narahat olmayın, sizi qonaq etməkdən şərəf duyarıq.

- Təşəkkür edirəm.

- Buyurun, sizi ölkəmizlə tanış edim.

Bura bütöv bir məmləkət imiş. Mən kənd olduğunu düşünmüşdüm. Hər şey getdikcə mürəkkəbləşirdi. Qoca yol aça-aça məni gəzdirməyə başladı. Sən demə, gəlib çıxdığım yer bazar meydanı imiş. Bura tam da kitablarda oxuduğum antik dünyanı xatırladırdı. Qəssablar, pinəçilər, dərzilər, yeşik-yeşik meyvələri qarşısına düzüb alver edən satıcılar... Meyvələr çox gözəl görünürdü. Sulu, təzə, ləzzətli almalar... Mədəm qaval çalmağa başladı. Ağsaqqal meydan haqqında məlumat verərkən insanlar da maraqla mənə baxır, hər hərəkətimi diqqətlə izləyirdilər. Bu qədər adamın içində acam deməyə utanırdım, mədəm isə şirə dönüb diafraqmamı cırmaqlayırdı.

Sanki Tanrı səsimi eşitdi. Qoca baxışlardan narahat olduğumu görüb bir-iki yağlı söyüş söyüb onları uzaqlaşdırdı. Tək-tük cavan şıltaqlıq edib izləməyə davam etdi. Daha fərqi yox idi, dözə bilmirdim. Yanımda addımlayaraq böyük bir zövqlə ölkəsini tərifləyən qocaya azca yaxınlaşıb utanaraq:

- Bağışlayın, buna sonra davam edə bilərikmi? Çünki mən çox acımışam.

- Ah, əlbəttə. Bilmək olar, nəyə acsan?

Bir an duruxdum. Bu nə demək idi? Yəni nə yemək istədiyimi soruşurdu?

- Heç fərq etməz, narahat olmayın. Elə də seçici insan deyiləm.

- Necə yəni fərq etməz? Axı sənin nəyə ac olduğunu bilmədən doyura bilmərəm.

Qoca eyni şeyi təkrarlayanda bir az şübhələndim. Bəlkə də, bu sualın başqa mənası var idi. Mənim bilmədiyim bir məna...

- Nəyə acam? Əlbəttə ki, yemək-içməyə. Ayaqda durmağa taqətim qalmayıb.

- Ooo, bəs bunu bayaqdan niyə demirsən? Bura gəl.

Ağsaqqal məni çəkə-çəkə bir masaya çatdırdı. Deyəsən, bura restoran idi. Qarşısında əyləşdiyimiz alçaq tavanlı, kiçik pəncərəli yer komadan fərqlənmirdi. Bələdçimin göstərişi ilə süfrəni bəzəməyə başladılar. On iki-on üç yaşlarında saçları pırtlaşıq, sifəti kirli iki oğlan uşağı çiynimin üstündən qabları uzatdıqca hərisliklə hər yeməkdən bir tikə götürürdüm. Yəqin ki, aclıqdan elə gəlirdi, amma ömrümdə o qədər ləzzətli yeməklər dadmamışdım. Bir tərəfdən yeyirdim, kefim kökəlirdi. O biri tərəfdən ayağımda bir ağrı, yanma hiss edirdim. Əyilib masanın altına baxdım. Hər şey qaydasında idi, yanan heç nə yox idi. Qəribə də olsa, burnuma tüstü iyi də gəlirdi. Yeməkarası qocadan his qoxusunu duyub-duymadığını soruşdum. O isə meydanda ocaq qalamağın qəti qadağan olduğunu dedi.

Mədəmi susdurub özümə gələndən sonra qocanın bayaqkı sualını xatırladım: "Nəyə acsan?" Bu nə demək idi axı? Mənə güləcəyindən ehtiyatlanıb çəkinərək soruşdum:

- Sizdən bir şey soruşmaq istəyirəm.

- Buyur.

- Mən acdığımı deyəndə siz nəyə ac olduğumu soruşdunuz. Bu nə deməkdir?

Qoca gözlərini qıyııb şübhə ilə mənə baxdı. Sanki onu ələ saldığımı düşünürdü. Üzündə sərt bir ifadə ilə:

- Sən bu ölkənin adını eşitməmisən?

- Yox, mən...mən axı dedim ki, bura necə gəlib çıxdığımı bilmirəm...

Deyəsən, çarəsizliyim, məyusluğum ürəyini yumşaltdı. Əvvəlki sərt ifadə üzündən silinib getdi:

- Oğlum, əgər doydunsa, gəl sənə hər şeyi göstərərək başa salım.

Mənə nə göstərəcəkdi? Sualımın cavabının bu ölkənin adı ilə nə əlaqəsi var idi? Öyrənmək üçün sorğusuz-sualsız bələdçimin yanınca addımlamağa başladım.

- Sən, yəqin ki, buranın insanlarının müxtəlif geyimlərdə olduğunu gördün.

- Bəli.

- Evlərin də bir-birindən yerlə-göy qədər fərqləndiyi göz qabağındadır.

- Elədir.

- Bax, bu ölkənin adı Aclar ölkəsidir. Burada hər kəs acdır. Daha doğrusu, hərənin özünəməxsus aclığı var. O pəncərəsi kilidli evləri görürsən?

- Görürəm.

- Pula ac insanlar oğruların qorxusundan evlərini o cür tikirlər. Onların geyimi ən ucuz parçadan olur. Yeməkləri, gündəlik ehtiyacları ən aşağı xərclə yola verirlər. Çünki aclıqları puladır və heç bir şey ondan dəyərli deyil. Belə bir rəvayət var ki, keçmişdə ölkənin başına pula ac bir hökmdar keçib. O qədər ac imiş ki, bir gün bütün insanları ayaqlarından asmağı əmr edib. Silkələyərək ciblərini dibindəki tük topalarına qədər boşaldıb. Ölkədə ondan başqa heç kimdə pul qalmayıb. Ancaq o yenə də doymayıb. Aclığı o qədər başına vurub ki, bir gün ailəsinin əlindən çıxıb dəli kimi küçəyə atılıb. Qarşısına çıxan itləri, pişikləri ayaqlarından tutub silkələməyə başlayıb. Saray işçilərinin köməyi ilə birtəhər onu evinə qaytarıb pulların saxladığı otağa kilidləyiblər. Sonra isə... necə olduğu məlum deyil, amma yüzlərlə külçə qızıl üstünə aşıb. Qapını açanda onu qanlı qızılların arasında ölü tapıblar...

- Dəhşətlidir...

- Elədir. Bu hekayəti pula aclara tez-tez danışırlar. Faydası yoxdur, onlar yenə də öz bildiklərini edirlər. İnsanın bir şeyi təcrübə etmədən inanması çətindir.

- Bəzən təcrübə etdiyimiz şey sonumuz olur.

- Düzdür... Bax, orda qızılı sütunları olan sarayları görürsən?

- Hə.

- Onlar dəbdəbəyə, təmtərağa ac olanlarındır. Paltarları hər zaman daş-qaşla bəzədilir. Evlərinin mərtəbələrini mümkün qədər artırırlar. Hər şeyi göstəriş naminə edirlər. Həyatları parıltılı görünə bilər, ancaq istisnasız hamısı bədbəxtdir. Otaqların sayını çoxaltdıqca daha varlı görünəcəklərini düşünürlər, sonra isə bir-birindən uzaqlaşırlar. Uçuq daxmalarda bir yatağa sıxılıb yatan ailələr onlardan qat-qat xoşbəxt olurlar. Deyəsən, xoşbəxtlik kiçik yerləri sevir...

Mən birtərəfdən qocanın söhbətinə ağzıaçıq qulaq asır, bir tərəfdən də evləri, insanları nəzərdən keçirirdim. Tüstü qoxusu burnumdan çəkilmirdi. Bir neçə dəfə qocadan hiss edib-etmədiyini soruşmuş, mənfi cavab almışdım:

"Burda ocaq qalamaq qadağandır. Bu mümkün deyil".

Hava mülayim idi, özümü yaxşı hiss edirdim, amma nədənsə, ayağım elə hey yanırdı. Bir təhər ağrımı içimdə yaşayıb bələdçimə qulaq asmağa davam etdim:

- Bax, ordakı sadə evlər də yeməyə ac olanlara aiddir. Onlar gecə-gündüz zəhmət çəkir, tarlada işləyir, zor-zülmlə ailələrini dolandırırlar. Yazıqların o qədər dərdləri olur ki, özlərini unudurlar. Elə hey aclıqlarını yatırmağa çalışaraq həyatlarını başa vurur, bu dünyada həqiqətən yaşamağın nə olduğunu heç vaxt öyrənə bilmirlər... Yox, yox, kefini pozma. Onlar acların ən məsumudurlar. Bir də var, şan-şöhrətə, yaltaqlığa aclar. El arasında "qara günlər" deyilən bir vaxt varmış. Şan-şöhrətə ac olanlar məşhurlaşmaq üçün ağlasığmaz əməllər törədirmişlər. Ən dəhşətlisi isə onlardan birinin qoca, xəstə atasını meydana gətirib hamının içində döyməsi ilə başlayıb. Təbii ki, günlərlə insanlar bu mövzunu danışıblar. Digər şan-şöhrət düşkünləri bunu görüb analarını, atalarını, arvad-uşaqlarını bazara çıxarıb kötəkləməyə başlayıblar. Fərqi yox imiş yaxşı, yoxsa pis, onlar üçün əsas tanınmaq imiş. O günlər tariximizin utanc səhifələridir.

Bələdçim o qədər maraqlı danışırdı ki, ağrıdan ayaqlarımı sürüdüyümü çox gec hiss etdim. Tüstü qoxusu burnumu qıcıqlandırırdı. Qoca elə hey aclıqdan danışırdı. Birdən içimdəki şir oyanıb kükrəməyə başladı. Bu necə ola bilərdi axı? Elə indicə doyunca yemişdim. Ayaqlarımdan yuxarı od qalxırdı. Diz üstə çöküb son dəfə əlini çiynimə qoyub necə olduğumu soruşan qocaya baxdım. Gözlərim dumanlandı və üzü üstə boşluğa yuvarlandım... Qəfil başımı qaldırıb ətrafıma baxdım. Mətbəxdə idim. Bu qoxu... Pilətə yun çəkələklərimi yandırmış, corablarımı əritmişdi. Yalnız o vaxt ətrafdakı tüstünü gördüm. Dik atılıb ayaqlarımı soyundum, yanan çəkələkləri suyun altına tutdum, yaxşıca cızıldadılar, tüstü daha da artdı. Pəncərəni açdım, yağışın təmizlədiyi sərin havanı acgözlüklə ciyərlərimə doldurdum. Səma aydın idi, Ay sakit-sakit işıq saçırdı. Qaynayan suyun pıqqıltısını eşidib kartofları xatırladım. Yaxınlaşıb odu bağladım. Kartoflar yupyumşaq bişmişdilər, öz-özünə qabıqları da soyulmuşdu. Birdən bütün olub keçənlər: meşədə oyanmağım, qaranlıq, xoruz banı, köhnə körpü, qəribə geyimli insanlar, qoca bələdçinin uzun, buruq saqqalı, uşaqların kirli sifətləri, Aclar ölkəsinin bədbəxt sakinləri gözümün önündən keçdi. Bu yuxu idi, yoxsa həqiqət bilmirəm. Ancaq qocanın dediklərini xatırlayanda sanki mədəm öz-özünə doldu. Kartoflarımı yanmış çəkələklərimlə baş-başa qoyub tüstü qoxan mətbəxi tərk etdim. Mən ac deyildim...

Gülşən NAİL

525-ci qəzet.-2022.- 13 sentyabr.- S.14.