Dul qadının tənhalığı

(Əvvəli ötən şənbə sayımızda)

Ruhiyyənin təəccübə səbəb olan yeni görüşləri

Ruhiyyə televiziya kanallarından əlavə nəşriyyatlara da e-mail göndərib, onlara öz əməkdaşlığını təklif etmişdi. İlk reaksiya verən "Ədalət" nəşriyyatı oldu, çünki son illərdə xeyli tərcümə ədəbiyyatı çap edib, satışa çıxarmışdı. Nəşriyyat, əsasən Tərcümə Mərkəzi ilə əməkdaşlıq edir, orada isə türk dilindən doğma dilə çevrilən əsərlərə üstünlük verilir, İran müəlliflərinin də yazılarının türkcədəki tərcüməsindən istifadə edilirdi. İlk görüşə dəvət edən isə "Qadiroğlu" nəşriyyatı oldu. Onun sahibi görüşdə maliyyə vəziyyətlərinin ağır olduğundan şikayətlənməyə başladı və təklif etdi ki, sizə əvvəlcədən qonorar verə bilməyəcəyik, kitablar satıldıqdan sonra əldə etdiyimiz puldan sizin haqqınızı ödəyəcəyik və əvvəldən bildirmək istəyirəm ki, o da elə yüksək rəqəm olmayacaqdır.

Ruhiyyə bu izahatı eşitdikdən sonra dedi ki, sizinki Molla Nəsrəddinin lətifəsinə bənzəyir, qoyunun tökülən yunundan pul qazanmaq vədi verilir.. Mən elə şərtlə razılaşa bilmərəm, bu, fəhləyə məhsul satılandan sonra firma sahibinin əməkhaqqı verəcəyi barədə vədinə bənzəyir, belə firmada heç kəs işləməyə razılıq verməz. Mən də tərcümə işini fəhlənin zəhmətinə bənzədirəm, tərcüməni sizə verdiyim anda mənə çatacaq qonorarın ləngimədən verilməsini istəyirəm. Kitab satışından sonra qonorarın ödənməsi nisyə pul verməyə bənzəyir, belə zəhmət haqqı verilmir, görülən iş öz kəmiyyətinə və keyfiyyətinə görə haqqını almalıdır.

Ona görə də Ruhiyyə "Qadiroğlu" nəşriyyatının sahibindən çox narazı qaldı və onunla görüşə gəlməsinə də peşman oldu, görünür, bu adam nəşriyyat işi ilə çoxdan məşğul olmasına baxmayaraq, ciddi adam deyildir, güman edir ki, onun qazanc əldə etməsi üçün başqaları haqqı ödənilmədən işləməli, kefi istəsə o qazancın kiçik bir hissəsini də muzdlu işə götürdüyü yaradıcı adamlara verməlidir. Bu, həmin qələm sahiblərinin istismarından başqa bir şey olmadığından, belə şərtə yalnız gülmək olardı. Zəhmət layiq olduğu qiymətlə mükafatlanmalıdır.

"Ədalət" nəşriyyatının sahibi həm də hüquqi biliklərə həsr olunan jurnal da buraxırdı və burada səviyyəsi o qədər də yüksək olmayan nəzəri-praktiki xarakterli məqalələr dərc olunurdu. Ən primitiv məqaləyə belə bir neçə alim rəy verib, onun guya yüksək elmi dəyərə malik olduğunu tərifləyirdi.

Nəşriyyatın direktoru ziyalı adam idi. Özü də yazırdı, ona görə də əsər müəllifinin və tərcüməçinin əməyini qiymətləndirməyi bacarırdı. İlk şərti bu oldu ki, biz bir ildə sizin tərcümədə 2-3 kitabı ancaq nəşr edə bilərik, çünki bazarda tələbatı yoxlamalıyıq, əgər tələbat artsa, gələcəkdə biz də nəşrin sayını artıra bilərik. Hələlik tərcümə əsərləri ləng satılır, çünki ümumiyyətlə, mütaliənin kütləviliyi yoxa çıxmışdır. Universitetlərdə və məktəblərdə də kitabın təbliğatına, mütaliənin vacib olduğunu tələbələrə və məktəblilərə təlqin edilməsinə lazımi fikir verilmir. Səviyyənin aşağı olması, mütaliəyə vaxt ayrılmaması və bütövlükdə laqeyd münasibət, hətta bu sahə ilə bilavasitə məşğul olan adamların biliyinin aşağı olmasını nümayiş etdirir. Orhan Pamuk rus yazıçılarının, xüsusən Dostoyevskinin və Tolstoyun əsərlərini elmi qaydada, tədqiqatçı məharəti ilə araşdırdığı halda, bizim yazıçılar söhbətlərində də daha çox məişət məsələlərinə yer ayırır, bədii səviyyəyə diletant qiymət verməklə, əsərlərin dəyərini obyektiv qiymətləndirə bilmirlər. Ekrana dəvət olunmuş filologiya professoru Artur Konan Doylu detektiv deyil, fantastik əsərlərin müəllifi kimi xarakterizə edir. Şeir deməklə gözə girmiş bir aktrisa Şekspirin qəhrəmanlarını oynadığı halda, onlar barədə adi təsəvvürə belə malik olmadığını göstərir. Mərhum məşhur aktrisanı guya tərifləmək qaydasında oynadığı rola görə "dahi qayınana" adlandırırlar. Görən, qayınana obrazı nə vaxtdan dahilik zirvəsinə yüksəlmişdir.

Yerindən qalxan ancaq Nəsimini, Füzulini tədqiq etməklə məşğul olur, əslində, heç bir yeni söz deyilmir, Cəlil Məmmədquluzadənin yaradıcılığı elmi qaydada araşdırılmaq əvəzinə, onun hansısa məişət müstəvisindəki hərəkəti böyük ədəbi tapıntı kimi qələmə verilir. Naşir, görünür, ədəbiyyatımızda, ədəbi tənqiddə gedən proseslərlə heç cür razı deyildi və ən böyük titullara sahib olmuş nasirlərin və şairlərin yaradıcılığında durğunluğun hökm sürməsini, ədəbiyyata marağı artıra bilən əsərlərin yaranmamasını ədəbi aləmimizdəki çox saydakı qüsurlardan biri hesab edir.

Ruhiyyəyə onun fikirləri xoş gəlirdi, bu sahənin adamlarında rast gəlmədiyi vəziyyətlə razılaşmamaq, tənqidi cəhətdən yanaşmaq bu adamın ümumi saxtakarlıqdan uzaq olmasına, ona qoşulmamasına dəlalət edirdi.

Sonra naşir onun ailə vəziyyəti ilə maraqlandı, bir qədər əvvəl ərinin vəfat etdiyi barədə məlumatlı olduğunu bildirdi. Sözarası onu da dedi ki, dul olmaq kişi üçün nə qədər çətindirsə, bunu mən öz təcrübəmdə hiss edirəm, qadın üçün, yəqin ki, ikiqat çətindir. Mən başa düşürəm, ürəyə əmr etmək də olmur, gözləməli olursan ki, yaxşı birisi ürcahına çıxacaqdır, xeyli müddət ərzində bu baş verməyəndə, artıq qocaldığını güman edirsən, elə düşünürsən ki, donmuş bulaqdan bir daha heç vaxt su gəlməyəcək, ailə həyatı sənə bir də qismət olmayacaqdır. Birdən ayılan kimi oldu və həmsöhbətinə baş vermiş bədbəxtlik probleminə müdaxilə etdiyinə görə üzrxahlığını qəbul etməyi xahiş etdi.

Onlar mehriban şəkildə ayrıldılar, bir neçə gündən sonra nəşriyyatın bir qadın redaktoru onunla görüşmək istədiyini dedi. Onlar xeyli abadlaşdırılmış Sahil bağında görüşdülər. Nəşriyyat işçisi dedi ki, siz işçilərimizə olduqca yaxşı təsir bağışlamısınız. Direktorumuz isə yaradıcı işçilərin müşavirəsində sizin yüksək intellekt sahibi olduğunuzu qeyd etdi və əlavə etdi ki, tərcüməçi xanımın geniş bilikləri bizə ümid verir ki, oxucuları dilimizə çevriləcək daha maraqlı əsərlərlə təmin edə biləcəyik. Gizlətmirəm ki, son vaxtlar tərcümələrin səviyyəsi barədə çoxlu narazılıqlar eşidilir. Bəzi tərcüməçilər tarixə bələd olmadıqlarından ciddi səhvlərə yol verirlər. Adi bir misal göstərmək istəyirəm. ABŞ-ın Cənub ştatlarında olan zəncilər ağır iş şəraitinə və qul sahiblərinin vəhşiliyinə dözmədiklərinə görə gizli qaydada quldarlığın mövcud olmadığı Şimal ştatlarına qaçırdılar. Onlara bu təhlükəli işdə Harriyet Tabmen adlı zənci qadın köməklik göstərirdi. Onun tətbiq etdiyi gizli yol "underground" - "yeraltı" adlanırdı. Bisavad tərcüməçi isə onu "metropoliten" kimi tərcümə etmişdir. Qulların Cənubdan qaçması və Harriyet Tabmenin fəaliyyəti 1850-ci illərdə, Vətəndaş müharibəsindən xeyli əvvəl baş vermişdi. O vaxtlar ABŞ-da hansı metro ola bilərdi, 1861-ci ildə dünyada ilk dəfə Londonda metropoliten tikintisinə başlanmışdı.

Redaktor Ruhiyyəyə onu da çatdırdı ki, direktorun sizdən həm də bir qadın kimi xoşu gəlir. Sizin rəğbətinizi qazanmaq üçün hər güzəştə getməyə hazır olduğunu bildirir. Özü də karıxıb, səni "Roma kanikulları" filmindəki şahzadə obrazı ilə məşhurluq qazanan aktrisa Odri Höpbern adlandırır.

Ruhiyyəni gülmək tutdu, yaxşı ki, məni Merilin Monro adlandırmayıb, axı mənim Odri Höpbernə heç bir oxşarlığım yoxdur.

Redaktor gülümsünüb dedi:

- Bu, sizə görə belədir, sizdən xoşu gələn, sizə bir andaca vurulan adam sizi hətta Vivyen Li, Cina Lollabricida, Elizabet Teylor da adlandıra bilər. Adətən, kişilər bir qadına vurulanda, onun gözəlliyini şişirtməkdən çəkinmirlər, onu Bricit Bordoya, Ancelina Joliyə də bənzədir, gözəllikdə onların rəqibi kimi qələmə verirlər. Zövqlər müxtəlifdir və qadın ürəyə yatdıqda, o, qeyri-adi cəzbedici cizgilərə yiyələnir, gözəllik etalonları ilə bir cərgəyə qoyulur. Vurulmuş kişi məşhur italyan filmi "Malena"da Monika Beluççinin oynadığı qəhrəmana vurulan yeniyetmə oğlan kimi, onu ilhamlandıran qadını daim izləməklə də razılaşır. Kişi cinsindən olanlar vurulduğu qızı, qadını göylərə qaldırır, gözəllikdə onların tayı-bərabəri olmadığı kimi, hətta həqiqətdən uzaq olan bir fikrə gəlməyi də qəbahət hesab etmirlər.

Sizi kiməsə oxşatmağından asılı olmayaraq, direktorumuz ilk görüşdə sizə necə aludə olmuşdursa, sizin adınızı çəkəndə bir qədər özünü itirir, danışığında hətta fikir ardıcıllığı da pozulur.

Ruhiyyə qadının bu sözlərinə güldü və dedi:

- Heç nə başa düşə bilmirəm. Kim ağlını itirmişdirsə, ona görə mən cavab verməliyəmmi? Mən direktorunuzla söhbətdə onun başqa fikrə düşməsinə heç bir əsas verməmişdim. Əgər kabinetinə gələn hər qadına bu gözlə baxsa, mən qorxuram ki, nəşriyyatın işi bərbad günə düşə bilər.

Redaktor onun sözünü kəsdi:

- Siz səhv edirsiniz. Özünüzü günahkar hesab etməməyiniz də düzgün deyildir. Kimə qadağan etmək olar ki, sən hansısa qadınasa valeh olma, hətta o qadın heç gözəl olmasa da. Bu barədə isə sizin özünüzü təvazökar aparmağınız da, inciməyin, cavab şəklindəki münasibətiniz də bir qədər yersizdir. Bəlkə, üstünüzdə bir banner gəzdirəsiniz ki, mənə heç kəs vurğunluq qaydasında baxmasın, mən başqa planetdən gəlmişəm, sizin qaydalarınız mənə bütünlüklə yaddır.

Ruhiyyə redaktor qadının arqumentlərini qəbul etsə də, direktorun ona qarşı ilk görüşdən oyanan hisslərinin bu səviyyədəki coşqunluğunu başa düşmürdü. Axı onlar söhbəti sırf iş barədə aparmış, bəzi fikir mübadiləsi etmişdilər. Ona görə də həmsöhbətinə dedi:

- Direktorunuz mənimlə söhbətdə özünü çox nəzakətli apardı, gələcək əməkdaşlığımızın yollarını müzakirə etdik. Mən açığı, ondan, ingilislər demişkən, heç bir harrasment - yaxınlıq məqsədi güdən təcavüz cəhdi hiss etmədim. Bircə onu bildirdi ki, o da subaydır, bu, heç də əsla "sənə elçi düşmək istəyirəm" mənasını vermir. Mənim sivilla ilə də elə bir ünsiyyətim olmamışdır ki, bu təcrübəyə əsaslanaraq hansısa qeyri-müəyyən bir işarəni yozub, bunun mənə yaxınlaşmaq əlaməti kimi qəbul edim. Mən ərimin matəmini hələ başa vurmamışam ki, kiminsə ailə qurmaq istəyinə cavab verə bilim. Məni indi yalnız öz dərdim məşğul edir, kiminsə daha uzağa gedən xoşuna gəlmək imkanım haqqında heç fikirləşmirəm də. Mənim köksüm qəm-qüssə ilə dolu olduğundan, o məkana nəyinsə daxil olması qeyri-mümkündür. Ürəyə hökm etmək mümkün deyildir, hələlik isə mənim ürəyim mərhum ərimə mənsub olduğunu qoruyub saxlayır və ov quşu deyildir ki, ona bir, ya iki güllə atmaqla məsələni həll edəsən və güman edəsən ki, şam yeməyində qızardılmış vəhşi ördək ətinə qonaq olacaqsan.

Bu dövrdə mənə belə təkliflə müraciət etmək yox, bu barədə fikrə düşməyin özünü də şəxsi hisslərimə qarşı bir hörmətsizlik əlaməti hesab edirəm, bu, onların mövcudluğuna bir növ məhəl qoymamaqdır. Mən özümü ömür sirdaşını itirmiş qu quşuna və ya dişi canavara bənzədirəm, adamlardan fərqli olaraq onlar ölənə qədər özlərinin dul statusunu qoruyub saxlayırlar.

Ruhiyyə belə anlarda Hüseynlə söhbət etmək istəyirdi, ondan məsləhət alacağını düşünürdü, lakin bu fikirlərdən ayrılıb başa düşürdü ki, artıq o yoxdur, həyatdan getmiş, onu tərk etmiş, bu çətin dünyada onu tək və müdafiəsiz qoymuşdur. O, Hüseynlə ailə quranda elə bilirdi ki, daha doğrusu, düşünürdü ki, onun sığınacaq tapdığı bu qala möhkəm olacaq, uzun müddət sarsılmazlığını saxlayacaq, nə qədər ki, bu qala var, ona hansısa bir düşməni belə həmlə etməyə cəsarət etməyəcəkdir. O, sevgi aləmində yaşamaqla, heç vaxt tənha qalmayacaqdı. Onun əri ona ata, qardaş olacaq, onu bütün ağıla gələn və gəlməyən hücumlardan müdafiə edəcək, onun ləyaqətinə hansısa bir xətər toxunacağına, zərbə vurulmasına yol verməyəcəkdi. Hüseyn onun arzuladığı və nəhayət, gəlib çataraq yetişdiyi bir Kanaan (Kənan) torpağı idi.

(Ardı var)

Telman ORUCOV

525-ci qəzet.- 2022.- 22 yanvar.- S22.