"Püstə ağacı"

"Bir rəsmin dedikləri" rubrikasının budəfəki qonağı sənətşünas Ülkər Əliyevadır. Ülkər xanımla Xalq rəssamı Rasim Babayevin "Püstə ağacı" əsərindən danışmışıq.

XX əsrin ikinci yarısında Azərbaycan rəngkarlıq məktəbinin inkişafında bir sıra yeni meyllər özünü büruzə verməyə başlayır. Bu da fərqli yöndə inkişaf demək idi ki, bu inkişaf xəttinin əsasında o dövr üçün yenilik, hətta dönüş nöqtəsi olan Abşeron rəngkarlıq məktəbi dururdu. Rasim Babayev də bu məktəbin əsas nümayəndələrindən biri idi. Məktəbin digər rəssamları kimi Rasim Babayevin də yaradıcılığı orijinal rəng duyumu, unikal obrazlar və kompozisiyalarında yeni ifadə üsullarından istifadə ilə zəngin idi. Onun əsərlərinin mövzusunun mərkəzində Abşeron, onun sərt landşaftı, yerli əhalinin gündəlik həyatının təsviri olmaqla yanaşı, Azərbaycan folkloru-nağıl və dastanlar, xeyirlə şərin, işıqla zülmətin mübarizəsi dururdu. Təbiətin əzəli və əbədi əzəmətinin bədii dərkini ifadə edən rəssam insan-təbiət münasibətlərini araşdırır, insan əli ilə təbiətə vurulan zərərləri konkret bədii dillə izləyicisinə çatdırır. "Torpaq", "Səma" , "Sahil", "Dağlar", "Püstə ağacı", "Bahar haqqında xatirə" kimi əsərləri bu düşüncələrinin əksidir.

- Ülkər xanım, söhbətimizə elə o ağacın hekayəsindən başlayaq.

- "Püstə ağacı" tablosu rəssamın ən tanınmış əsərlərindəndir. Tablonun əsas qəhrəmanı elə mərkəzdə geniş və xaotik budaqları ilə əks olunan püstə ağacıdır. Deyilənə görə, əsərin yaranmasının belə bir maraqlı tarixçəsi var. Rəssamın o zamankı emalatxanası Milli Kitabxananın yaxınlığında yerləşirmiş. Emalatxanasının qarşısında duran püstə ağacı rəssam üçün çox doğma imiş. O, bu ağaca tamaşa edər, xəyallara dalarmış. Lakin bir gün bu püstə ağacı kəsilir və yerinə yeni tipli ağac əkilir. Hadisədən xəbərsiz olan Rasim Babayev gördüyü mənzərədən təsirlənir. O, belə bir qərara gəlir ki, hər gün tamaşa etdiyi "köhnə dostu"nun xatirəsini kətan üzərində əbədiləşdirsin.

- Əsər hazırda harda saxlanılır?

- Tablo Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyinin kolleksiyasına daxildir.

- Əsərin rəng koloriti necədir?

- Əsərin fonu və yeganə təsvir obyekti olan ağacın rəng koloriti bir-biri ilə səsləşir. Mavi rəngin fonda verilməsi rəssamın keçmişinə bağlılığını, sadiqliyi göstərir. Açıq və tünd qəhvəyi rənglərdə təsvir olunan püstə ağacının üzərindəki faktura isə sanki keçmişin və illərdir mövcud olduğu yerdə bir çox həyat fraqmentlərinə etdiyi şahidliyin izləridir. Ümumiyyətlə, qeyd etmək lazımdır ki, Rasim Babayevin yaradıcı işləri üçün seçdiyi rəng koloritində hər zaman əsərin məzmunu ilə uyğunluğu müşahidə edə bilərik. Hətta deyilənə görə, rəssam sifariş əsərləri üçün fərqli palitradan istifadə edirmiş ki, yaradıcı işləri üçün apardığı rəng eksperimentləri öz individuallığını itirməsin.

- Bəs kompozisiya?

- Əsərin kompozisiya quruluşu yetərincə sadədir. Biz mərkəzdə hekayənin əsas qəhrəmanı olan püstə ağacını görürük. Lakin onun gövdəsinin və köklərinin torpağa necə güclü bağlı olduğu hissi rəssam tərəfindən bizə ötürülən bir nüansdır. Ağacın bir-birinin içindən keçən hərəkətli budaqları göyə doğru uzanır. İzləyicinin də baxışını aşağıdan- torpaqdan göyə doğru yönəldir.

- Diqqətlə baxanda tablonun sağ tərəfinə doğru artıq budaqların uzanmadığını görürük. Rəssam bununla nə demək istəyir?

- Amma sol tərəfə doğru baxdığımız zaman ağacın budaqlarının davam etdiyinin, kətanın hüdudlarını aşdığının şahidi ola bilərik. Püstə ağacının bizim görmədiyimiz hissədə də bu cür şaxələnərək uzanıb gedən budaqları həyata, yaşama olan bağlılıq hissi oyadır. Həmçinin əsərin ölçüsünün yalnız bizim gördüyümüz kətandan ibarət olmayıb daha böyük ölçülərdə mövcudluğu fikrini oyadır. Xalq yaradıcılığına, folklora da bədii fəaliyyətində əhəmiyyətli yer ayıran rəssam ümumiləşdirmələr, alleqorik təsvirlər vasitəsilə bəzən mövcud sistemin problemlərinə işıq tutur, bəzən isə xeyir-şər mübarizəsi müstəvisində öz fəlsəfi düşüncələrini bizimlə bölüşür.

- Bu rəsm bizə nə deyir?

- Bu əsər rəssamın çox sevdiyi ağacı artıq görə bilməyəcəyi hissinin yaratdığı hüzndən doğan bir əsərdir. Sadə bir ağac təsviri görsək də, əsərin hekayəsini bildiyimiz zaman tablo lirik və drammatik bir ab-havaya bürünür. Digər tərəfdən də bu əsər müəllifin keçmişə və həyata güclü bağlarını əks etdirir. Həyatımızda bizə doğma olan hər kəsin və hər bir şeyin dəyərini onlar həyatımızda olduğu zaman bilməliyik.

Aytac SAHƏD

525-ci qəzet.- 2023.- 12 aprel.- S.13.