Peşənin cinsi
PEŞƏNİN KİŞİSİ-QADINI OLMAZ...
Cəmiyyətin adətən, kişilərin
çalışdığına adət elədiyi elə peşə və sənət növləri var ki, orada qadınların
işlədiyini görəndə
ilk baxışdan insanlarda
təəccüb yaranır. Halbuki bu işlərdə çalışan və kifayət qədər uğur qazanmağa müvəffəq olmuş
xeyli qadın da var. Eyni zamanda,
elə peşə və sənət var ki, cəmiyyət
onları əsasən,
qadınların "boyuna
biçsə də",
həmin sahədə
də kişilər az deyil. Əvvəllər həkim, müəllim olmaq xanımların ən sevimli peşəsi sayılırdı.
İndi isə qızlar texniki peşələrə,
əsasən oğlanların
seçdiyi sahələrə
böyük maraq göstərirlər. Müasir dövürdə
texniki peşələrə,
əsasən də kompyuter texnologiyaları üzrə mütəxəssislərə
ehtiyac duyulur. Bu istiqamət üzrə təklif olunan ixtisasların çoxluğu,
daha gəlirli və asan iş
tapmaq imkanı qızların da diqqətini cəlb edir. Bu gün
Azərbaycana yaxşı
mühəndislər lazımdır.
Müasir memarlıqla qədim
mədəniyyəti öz
yaradıcılığında birləşdirən, fərqli
düşüncə sahibi
memarlar isə azlıq təşkil edir. Bir sözlə, böyük
tikinti bumu yaşayan Bakıda yaxşı inşaat mütəxəssisini əl-əl
gəzirlər.Və bu
gün ölkədə
mühəndis peşəsini
seçən qızların
sayı ildən-ilə
artır.
Mühəndislik ixtisasını seçən
Ləman Nəbiyevanın
dediyinə görə,
o, mühəndis olmaq
qərarını hələ
9-cu sinifdə oxuyarkən
verib: "Mənim mən olacağım, özümü kəşf
edə biləcəyim
peşə mühəndislik
idi. Mühəndislik üzrə təhsil
pilləsinə gəldiyim
müddət ərzində
ölkəmizdə yaşayan
bir çox qadının eşitdiklərini
mən də təcrübə etdim.
Valideynlər, müəllimlər,
qonşular, qohumlar, onlardan gələn yüksək təzyiq və qəribə baxışlar məni ilk baxışdan qorxutsa da, arzumu reallaşdırmaq
yolunda əngəl ola bilmədi.
Qərarımdan tam əmin olduğum
vaxt artıq valideynlərimlə danışmaq
qərarına gəldim.
Gərgin söhbət olacağını
anlamışdım və
valideynlərimi bu ixtisası həqiqətən
istədiyimə inandırmalı
idim. Düzgün vaxt seçib
onlara yeni qərarımı açıqladım.
Atam susmuşdu, anam isə "Fikrindən əminsən? Sən qızsan,
axı gələcəkdə
problemlərlə üzləşə
bilərsən" kimi
reaksiyalar verirdi.
Söhbətin sonu pozitiv olmadı və mənə fikirləşmək
üçün əlavə
vaxt verildi. Ancaq mən fikirimdən dönmədim və bu ixtisası seçdim. Mühəndislik sənəti qadınların
da dünyadan təcrid olunmayaraq yenilikləri anında öyrənmək, bir çox sahədə təcrübəli olmaq, kreativlik bacarıqlarını
gücləndirmək üçün
seçilmiş ən
effektiv fürsətdir.
Bu sahədə qadınlar heç də qarşı cinsdən geri qalmadıqlarını açıq
şəkildə sübut
edə bilərlər".
Pirotexniki
vasitələrin texnologiyası
üzrə təhsil alan Günel
Məmmədzadə deyir
ki, silahlar üzrə mühəndis
olacaq. Bu ixtisası özü seçib və yüksək balla qəbul olunub: "Silahları açıb-yığır, ixtisasımı
dərindən öyrənməyə,
oğlan tələbə
yoldaşlarından geri
qalmamağa çalışıram:
"Bu sahədə işləyəcəyəm.
Bu sənəti sevirəm. Uşaqlıqdan hərbi sahəyə
meylim olub və bununla bağlı inşa müsabiqələrinə qatılırdım.
Məktəbi qurtaran vaxtlarda
öyrəndim ki, belə bir fakültə
var".
Dövlət İmtahan Mərkəzinin
Direktorlar Şurasının
sədri Məleykə
Abbaszadə deyir ki, son illər ali məktəblərə
qəbul zamanı texniki ixtisasları seçən qızların
sayı xeyli artıb: "Dövlət
İmtahan Mərkəzi
tərəfindən mütəmadi
olaraq hər il qəbul imtahanlarından
sonra gender aspektləri
ilə bağlı təhlillər aparılır.
Aparılan təhlillər
göstərir ki, son illərdə ali
məktəblərə qəbul
zamanı texniki ixtisasları seçən
qızların sayı
xeyli artıb. Bu isə o deməkdir ki, kişi
ixtisası stereotipləri
artıq pozulur. "Qızlar sırf
onlara aid ixtisasları
- müəllimliyi, həkimliyi
seçməlidir" fikri
artıq aradan qalxıb".
Azərbaycan Memarlıq və
İnşaat Universitetinin
rektoru Gülçöhrə
Məmmədovanın sözlərinə
görə, indi elə bir sahə,
ixtisas yoxdur ki, qızlar ona maraq göstərməsinlər:
"İllər öncə
universitetimizdə qızların
sayı cəmi 10 faiz idisə, indi 30 faizdir. Bəzi fakültələrdə hətta
50 faizədək yüksəlib.
Bunu nəzərə alaraq deyə bilərəm ki, artıq bəzi ixtisaslarımızı təkcə
"kişi ixtisasları"
hesab etmək olmaz. Elə ixtisaslarımız var ki, orada
təkcə oğlanlar
yox, qızlar da təhsil alırlar. Zəmanə çox dəyişib
və elə bir sahə yoxdur
ki, qızlar ona maraq göstərməsin.
Sovet dövründə
universitetimizdə qızların
sayı cəmi 15 faiz idisə, indi 30 faiz, bəzi
fakültələrdə hətta
50 faizədək yüksəlib.
Ona görə deyə bilərəm ki, artıq ixtisaslarımızı
"kişi ixtisasları"
hesab etmək doğru deyil. Qızların oğlan ixtisası
sayılan sahələrə
meyl göstərməsi
bizi çox sevindirir. Fikrimcə,
kişi ixtisası, qadın ixtisası deyilən bir şey yoxdur.
İstənilən sahə üzrə
peşəkar kadr həm oğlanlardan, həm də qızlardan yetişir.
Qızların sayının artması
universitetin xeyrinə ab-havanı dəyişib.
Hətta
bir qrupda qızların olması belə, oradakı mühitə təsirsiz ötüşməyib. Müşahidələrimiz
və uzun illərin təcrübəsi
göstərir ki, qızların təmsil olunduğu qrupda oğlanlar özünə
qarşı daha diqqətli olurlar. Belə qruplarda oğlanlar daha tərbiyəli, daha nəzakətlidirlər.Universitetdə
dərs deyən hər müəllim bunu təsdiq edə bilər. Qızların sayının artması
hər cəhətdən
müsbət prosesdir.
Bu, sadəcə ab-havanın dəyişməsinə
deyil, həm də təhsilin keyfiyyətinə təsir
edir. Təsirin iki tərəfini
vurğulamaq istərdim.
İlk növbədə qızlar
oğlanlara nisbətən
daha çox oxuyur, daha səliqəli,
daha məsuliyyətlidirlər,
təhsilə daha həvəslidirlər. Bu da ilk növbədə universitetdə verilən təhsilin keyfiyyətində
özünü göstərir.
İkinci bir tərəfdən, bayaq qeyd etdiyim kimi,
qızlarla birgə təhsil alan
oğlanlar özünü
daha yaxşı təqdim etməyə, daha ağıllı göstərməyə çalışdığından
dərslərinə qarşı
daha məsuliyyətli
olurlar. Nəticədə onların da
təhsil göstəriciləri
yaxşılaşır və
bu, təhsilin keyfiyyətində də özünü büruzə
verir".
Təhsil
üzrə ekspert Elşən Qafarovun fikrincə, qızların
texniki ixtisaslara üstünlük verməsinə
səbəb orada balın aşağı olmasıdır: "Qəbul
imtahanlarına hazırlaşan
abituriyentlər ailənin
büdcəsi hesabına
repetitor yanına gedirlər. Hazırlığa isə kifayət
qədər vəsait
xərclənilir. Ailəsini
ikinci dəfə xərcə salmamaq üçün abituriyentin
bir seçimi var, nə olur-olsun
ali məktəbə
qəbul olunmaq. Bu səbəbdən də bəzən qızlar balı nisbətən
aşağı olan texniki ixtisaslara üstünlük verirlər.
Artıq
ailənin sosial vəziyyəti elə deyil ki, ikinci
dəfə uşağa
müəllim tutsunlar.
Digər tərəfdən,
ictimai qınaq var ki, filankəsin
uşağı ali məktəbə daxil ola bilmədi.
İlk növbədə fikirləşək
ki, bu gün
həmin sənəd verən, texniki sahəni seçən qızların neçəsi
uşaqlıqdan arzu edib ki, bu
ixtisası seçsin".
Ekspert bildirib ki, qadınlar bu
gün istər ictimai, istər iqtisadi iş həyatında geniş mövqelərə malikdirlər. Dövlət, özəl sektorlarda çalışan qadınların sayı getdikcə artmaqdadır. Bu, yalnız bizim ölkədə deyil, bütün dünyada gedən prosesdir. Bir çox idarə və təşkilatların rəhbərləri xanımlardır. Qadınların ictimai-sosial-iqtisadi həyatda rolu, mövqeləri getdikcə genişlənir. Reallıq budur ki, Azərbaycan mühitində müxtəlif sahələrdə ildən-ilə qadınların çoxluğu artır.
Milli Məclisin Ailə, qadın və uşaq məsələləri komitəsinin sədri, millət vəkili, professor Hicran Hüseynovanın sözlərinə əsasən, illərlə "qadın peşəsi", "kişi peşəsi" adı altında ixtisasların ayrılması sonrakı mərhələlərdə vətəndaşlara, xüsusilə qadın və uşaqlara, ümumi halda isə genefonda mənfi təsir edə bilər: "Əvvəl qızların peşə seçimi ilə bağlı müəyyən stereotiplər var idi. Qadın və kişi peşələri ayrılırdı. Məsələn, qızlara müəllim və ya həkim peşələri daha uyğun hesab edilirdi. Ancaq bu gün görürük ki, iqtisadiyyat, idarəetmə, texniki və texnologiya ixtisas qrupları üzrə təhsil alan qızlarımızın sayı ildən-ilə artır. Bu, bizi sevindirir".
Komitə sədri deyib ki, orta ixtisas və ali təhsil müəssisələrində təhsil alan qızlar onlar üçün ənənəvi olmayan peşələrə daha çox maraq göstərirlər: "Lakin gender stereotiplərinin aradan qaldırılması və peşə seqreqasiyasının daha düzgün tənzimlənməsi çox vacibdir. Gənclərimiz birmənalı olaraq peşə seçiminin onların cinsindən deyil, bacarıq və biliklərindən asılı olduğunu bilməlidirlər. Digər tərəfdən isə peşələrin əmək bazarına, onun tələbatına uyğun seçilməsi də mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu da gələcəkdə gənc qızların işlə təmin olunmasına müsbət təsir göstərəcək".
Millət vəkili Məlahət İbrahimqızı bildirib ki, bu gün ölkədə qadınlara istənilən ixtisası, peşəni seçmək imkanı yaradılıb. Əgər bir xanım texniki ixtisasları seçirsə və özünü bu ixtisaslarda görürsə, gələcəkdə bu ixtisas üzrə işləyə biləcəksə niyə də olmasın: "İxtisasların, peşələrin fərdlərə görə ayrılmasının əleyhinəyəm. Bu peşə kişi peşəsidi, bu ixtisas sırf oğlanlar üçündür, qızların bu ixtisası seçməsi düzgün olmaz fikri ilə qətiyən razı deyiləm. Əsas bacarıqdır. Əgər xanım bir ixtisas seçirsə və onun öhdəsindən gələcəyinə, işi bacaracağına əmindirsə niyədə olmasın? Ancaq bəzi peşələr var ki, neft buruqlarında, mədən sənayesində və tikintidə yalnız kişilər çalışmalıdırlar. Bu gün hüquq, iqtisadiyyat, idarəetmə ixtisasları üzrə çalışan qadınların sayı kifayət qədərdir. Onlar çalışqanlığı, bacarığı, uğurları ilə heç də kişilərdən geri qalmırlar. İstənilən peşə üzrə çalışmaq və bu sahədə uğur qazanmaq üçün insanda savad, bilik, bacarıq, iradə, qətiyyət, prinsipiallıq lazımdır. Bugünün xanımlarında isə sadalanan bu keyfiyyətlər var və bu səbəbdən də onlar istənilən ixtisası, peşəni rahatlıqla seçə bilərlər. Azərbaycan qadını həmişə öz zəhmətsevərliyi, intellekti, bacarığı ilə seçilib. Hazırda qadınlarımız həm ictimai-siyasi həyatında zərif çiyinlərinə düşən ağır yükün öhdəsindən bacarıqla, layiqincə gəlirlər. Fikrimcə, biz istənilən sahə üzrə nə qədər təhsilli, intellektli qadın yetişdirsək, bir o qədər sağlam cəmiyyət qura bilərik".
Sevinc QARAYEVA
525-ci qəzet.- 2023.- 15 aprel.- S.14.