Şekspir dünyası
(Əvvəli
ötən cümə sayımızda)
Ümumilikdə zəhmət adamları
yığışırlar ki, öz "Piram və Tisba"
pyeslərinin məşqini planlaşdırsınlar. Bu tamaşa
Teseyə "onun toy günündəki gecədə baş
verənləri" göstərəcəkdi. Bir sevən
adam sevgisi naminə özünü
öldürür.
Yaxşı kral olan Oberton Afina
yaxınlığındakı meşədə gecə bir
ziyafət təşkil etmişdi. Lakin kral öz
kraliçası Titaniyaya qarşı hirsli idi, qadın bir
oğlan uşağını öz oğlu kimi saxlayır.
O, bu hindli uşağı övladlığa
götürmüşdür. Titaniya gedəndə,
Pak məhəbbət ovsunlaması üçün olan bitkini
Obertonun yadına salır. O, Pakı göndərir ki, həmin
bitkini ona gətirsin, bu sehrli çiçəyin şirəsi
ilə Oberton Titaniyanı özünə valeh edə bilər.
Adamların gözünə görünmədən
Oberton eşidir ki, Demetra təkid edir ki, Helenanın
gözündə bərpa olunmuşdur. Lakin
Helena deyir ki, ölərəm, ancaq onunla getmərəm.
Göndərdiyi
adam sehrli çiçəklə
qayıtdıqda, Oberton hazırlaşır ki, Titaniyaya hiylə
gəlsin və həmçinin həmin adamı təlimatlandırır
ki, o, gözəl ledinin məhəbbətini rədd etmiş
gənc afinalıya da təsir göstərmək
üçün həmin şirədən istifadə etsin. Lakin Oberton ona olduqca cüzi bir məlumat vermişdi.
"Sən həmin adamı tanıyırsan.
Afinalı paltarı geyinmişdir". Bu vaxt Titaniya gözəl bir musiqi eşitdi. Oberton cadunu elə vermişdi ki, Titaniya yaxında gəzən
yad bir kişini sevməyə başladı.
Xoşbəxt cütlük - Lisandr və Hermita bəkarətlərini
pozmamaqla bir-birinin yanında yatmışdı. Obertonun
göndərdiyi Pak onun dediklərinə inanaraq, oğlanı
"afinalı gənc" kimi qəbul etdi və sehrli şirəni
Lisandrın göz bəbəyinə tökdü. Demetri Helenanı axtaranda, yorulmuş qız dincəlməyinə
fasilə verib, Lisandrı oyatdı. Sehrli
şirənin hesabına Lisandr dəlicəsinə Helenaya
vuruldu, ağlı qarışdığına görə
qız çıxıb getdi. Lakin Lisandr
tam səmimi qaydada onu inadkarlıqla izləyirdi. Hermita gördüyü dəhşətli yuxudan
oyananda, bundan hali oldu və qayğı mühitində
itmiş Lisandrı axtarmağa başladı.
Sənətkarlar meşədəki öz məşq
yerlərinə valeh olmuşdular. Pak məşqin
aparıldığını öyrəndi. Mahnı oxunmasından oyanan Titaniya qəflətən
və ehtiraslı şəkildə, cəngəllikdə tək
olduğundan aktyorlara qoşulan eşşək başlı
Bottoma vuruldu. Titaniya öz köməkçilərinə
göstəriş verdi ki, həmin adama
xidmət etsinlər.
Pak
Obertona Titaniyanın yeni sevgisi barədə xəbər verdi. Həm də təsdiq etdi
ki, afinalı oğlan da onun verdiyi təlimata əsasən bir
qıza vurulmuşdur. Lakin elə bu vaxt
Demetri ilə Helena buraya gəlib çıxırlar. Hermita Demetrini onun sevgilisi Lisandra xətər
toxundurmaqda ittiham edir. Oberton gördü
ki, Pak afinalı gənc kimi Demetrini deyil, səhv olaraq
Lisandrın qıza vurulmasını təşkil etmişdir.
Sehrli şirəni Lisandrın göz bəbəyinə
tökdüyündən, oyanan kimi o, Helenaya qarşı
eşqə düşmüşdü, qız da indiyədək
onu sevirdi. Helena Lisandrla gəldi, lakin o, elə
bilirdi ki, onu ələ salırlar. Hermita gəlib,
Lisandrdan izahat tələb etdi. Lakin Helena
başa düşdü ki, hətta Hermita da ona düzəldilən
oyundan ibarət olan bir qəsdin sadəcə
iştirakçısıdır. Hermita
Helenanı Lisandrı şirnikləndirməkdə ittiham etdi.
Oğlanlar Helenanın üstündə dueldə
vuruşmağa getdilər. Hermita tək
qalıb, bu vəziyyətə təəccüb edirdi.
Oberton Paka əmr etdi ki, oğlanların
vuruşmasının qarşısını alsın. Həm də
Pak cadunu Lisandrdan uzaqlaşdırmalı idi ki, o, baş verənlərin
yuxu olduğunu güman etsin. Oberton arvadı Titaniyaya
yaxınlaşmaq istədi desin ki, "hər şey
yaxşı olacaqdır". Lisandr və Demetri
vuruşmağa başlayanda, Pak onların öz səsləri
ilə onlara hiylə gəldi. Onlar yuxuya
dalanda, Pak Lisandrın gözlərindən sehrli şirəni
sıxıb çıxardı ki, təsadüfən işlənmiş
cadunu ondan uzaqlaşdırsın.
Həm də
eşşək başlı Bottom ona göstərilən dəbdəbəli
xidmətdən şadlanırdı və Titaniya
özünü onun bədəni ətrafında
fırladırdı ki, necə ki, "qadın cinsi belə
adi məxmərdir./ Qaraağacın
budaqlarında olan kimi qabığı ilə cingildəyir".
Oberton zəfər çalmış qaydada Paka xəbər
verir ki, o, qısqanclıq göstərdiyi hindli oğlana qalib
gəldi, axı o, Titaniyanı cadu etmişdi. Oberton Titaniyanın
gözlərindən cadunu uzaqlaşdırdı.
Qadın dedi: "Mənim Obertonum, mən necə bir
görüntüləri görmüşdüm./
Ardıcıl olaraq mən eşşək tərəfindən
minilirdim". Hökmdarlar yaxşı rəqs
etdilər və olub keçənlərə düzəliş
verdilər.
Tesey və
digərləri may günündə ov etmək
üçün meşəyə girdilər və sevişənləri
oyatdılar. Tesey maraqlandı ki, necə
olmuşdur ki, gənc afinalı da oraya gəlmişdir. "Mən, doğrusu, deyə bilmərəm ki,
buraya necə gəlmişəm". Lisandr cavab verdi ki, Demetri etiraf edir ki, o, özü
Hermitanın arxasınca gəlmişdi, Helena isə ondan sonra
bura gəlib çıxmışdır. Sonra
onun Hermitaya məhəbbəti "qar kimi əridi".
Elan etdilər ki, hər iki cütlük evlənəcəkdir.
Tesey çıxıb getdi. Sevgililər
mistik olunan kimi qaldılar. "Mənə belə gəlir
ki,/ biz həm də yatmışdıq, yuxu
görürdük". Demetri qeyd etdi ki, Bottom də həmçinin
utandı: "Ardıcıl olaraq mən idim /Heç kəs
deyə bilməz ki, bu nə idi".
Toy mərasimi üçün Tesey çox sayda
variantları seçdi. Filostratın məsləhətinin ziddinə,
Tesey darıxdırıcı bir qısa səhnəni
seçdi.
Bottom təklif etdi ki, epiloqu icra etsin, lakin Tesey rəqsi
seçdi. Gecə yarısı Tesey elan etdi ki, bu "gözəl
bir vaxtdır" və ziyafətdə iştirak edənlər
yatmağa getdi. Pak bu vaxt sehrli "gecə
vaxtı" və "qapının arxasındakı tozu
silmək" təşəbbüsü ilə
çıxış etdi.
Titaniya və Oberton Teseyin şərəfli
otağına yenidən girdilər. Pak bu vaxt təklif etdi
ki, pyes, bəlkə də, bir "yuxu imiş".
"Venetsiya
taciri"
"Venetsiya taciri" Şekspirin ən uğurlu
komediyası idi. Burada həyat və məhəbbət yalnız
onların itirilməsinə risk etdikdə qalib gələcəyi
fikri vurğulanır. Pyes 1594-1597-ci illərdə
yazılsa da, onda I Elizabet hökmranlığı ərzindəki
tamaşaların heç bir izi yox idi. Pyesdə
Covanni Florentinin "Sadəlövh və Kristoffor Marlou"
adlı əsərindəki əhvalatdan bəhs edilir. Marlounun "Malta yəhudisi" əsərində
isə Barabas adlı dəli yəhudinin xarakteri təsvir
edilir. Şekspir dövründə Londonda
antisemitizm geniş yayılmışdı. Holokostdan (XX əsr) sonra isə ancaq "Venetsiya
taciri" köhnə vaxtlardakı yəhudi karikaturasına
bir çağırış kimi səslənirdi. Pyesdə
belə sözlər vardır: "Məgər yəhudinin
gözləri yoxdurmu? Məgər yəhudi əllərə,
orqanlara, ölçülərə, hisslərə malik
deyildirmi?"
"On
ikinci gecə" pyesi
"On ikinci gecə və ya sən nə olacaqsan?"
pyesi Şekspirin yeganə əsəridir ki, onun ikiqat adı
vardır, həmçinin personajları da ayrıca göstərir. Pyes insan
arzularının müxtəlifliyini nəzərdən
keçirir, yoxlayır. Aşağı səviyyədə
olanlar qida, içki, seks və qisas üstündə, ədalətli
və məhəbbəti ehtirasla arzu edən yüksək
adamlarla mübahisə edirlər. Baxmayaraq ki, pyes final səhnədə
komik həll yolunu seçir, Malvolionun son sözü xəbərdarlıq
kimi səslənir: "Mən bütün sizin qrupdan intiqam
alacağam".
İlliriya hersoqu Orsino sağalmaz romantik olmaqla, qrafinya
Oliviya ilə sevişir. Qardaşının ölümünə Oliviyanın
matəm saxladığına görə kişi məclisindən
imtina etdiyini öyrəndikdə, Orsino öz məhəbbətindən
geri çəkilir və özünü sentimentallığa daha
çox həsr edir.
Bu vaxt Viola və onun əkiz qardaşı Sebastyan, tufan
onların gəmisini məhv edən vaxt ayrı
düşürlər. Viola sahilə çıxır, qorxur ki,
qardaşına pis nəsə ola bilər.
Ona məlum olur ki, İlliriyadadır və
yadına salır ki, atası axırıncı dəfə
buradakı hələ evlənməmiş həmin hökmdar
Orsinonu tərifləmişdi. Onun xoş
münasibətini qazanmaq üçün Viola
özünü "Sezario" adlı paj oğlan kimi
maskalayaraq, hersoqun yanına getməyə hazırlaşır.
Orsinonun yeni pajdan çox xoşu gəlir, onu
yoxlamağa başlayır ki, Oliviyaya olan "məhəbbət
ehtirası onun könlünə dəymir ki". "Sezario" vəd edir ki,
çalışacaqdır, ancaq Viola artıq Orsinoya
vurulmuşdu.
Dərd çəkən Oliviyanı saraya gəlməyə
həvəsləndirirlər. Lakin o, məhəbbət
əhval-ruhiyyəsində deyildir. Onun səbirliliyinə
təlxək, ağıllı, iti sözlərlə
müdaxilə edib, onu yoxlayır. "Sezario"
gələndə isə Orsinoya görə ona xüsusi diqqət
göstərir, müqavimət hiss etməyən paja Oliviya
güzəştə gedir. Gənc
oğlan Orsinonun hədiyyəsini qoyub getməsini süni
olaraq quraşdırdığından, Oliviya göstəriş
verir ki, "Sezario"nu tapsınlar ki, Orsinonun hədiyyəsi
olan üzüyü ona qaytarsınlar və ona deyilsin ki,
qız hersoqun məhəbbətindən imtina edir. Lakin əgər
paj sabah gəlsə, o, öz imtina bəyanatını
özü ona şərh edəcəkdir.
Violanın əkiz qardaşı Sebastyan da İlliriya
sahilinə gəlib çıxdı. O, öz dostu Antoniyə təkid edir
ki, ikisi bu qaydada bir-birindən ayrı olmalıdır, "Mən
özümün dəliliklərimə yalnız təkcə
dözə bilərəm". Sebastyan Orsinonun
sarayına yanaşır, Antonio isə ona deyir ki, Orsinonun
sarayında onun düşmənləri vardır.
Malvolio "Sezario"nu tapır və üzüyü
ona qaytarmağa cəhd edir. Təklikdə Viola belə
qərara gəlir ki, oğlan kimi maskalandığına
görə Oliviya ona eşq hissləri bəsləyir.
Xidmətçi Mariya Oliviyadan qisas almaq üçün
onun adından məhəbbət məktubu yazır ki, Malvolio
bunu tapsa, Oliviyanın onu sevdiyinə inanacaqdır.
Hersoq sarayında Orsino ilə "Sezario" məhəbbət barədə söhbət edirlər. Viola güman edir ki, öz kimliyi açılmadan hersoqa olan onun hissləri məlum olmayacaqdır. Hersoq Orsino "Sezario" üçün olan üzüyü Oliviyaya göstərmək istəyir.
Oliviyanın bağında Mariya və digərləri
gizlənirlər. Onlar Malvolioya qarşı casusluq edirlər. Malvolio isə
öz təxəyyülündə düşünür ki,
artıq "Qraf Malvoliodur". O, həm də Oliviyanın
adından yazılmış məhəbbət məktubunu
oxuyur. Mümkün olan qədər tez-tez
gülümsəyir. Məktubun ona
yazıldığına inanan Malvolio öz gələcək
sosial statusuna görə sevinməyə başlayır.
Viola "Sezario" kimi təlxəklə birlikdə ov
edir, təlxək o qədər müdrikdir ki,
özünü səfeh kimi göstərir. Bağda
Oliviya "Sezario"ya onu sevdiyini açıb deyir. Viola qızın sözlərini
qayğıkeşliklə seçərək,
özünü dəyişmə yolu ilə manevr edir.
Antonio Sebastyana qoşulur ki, ona Orsinonun gəmilərinə qarşı keçmiş döyüşünü izah etsin, o vaxt o, hersoqu təhqir etmişdi, əgər Antonio İlliriyada tanınsaydı, burada qan töküliməsi baş verəcəkdi. Antonio Sebastyana pul kisəsi verir ki, gözəl yerləri görmək üçün istifadə etsin və İlliriyada özünə paltar alsın. Onlar sonralar kiçik mehmanxanada görüşəcəklər.
Oliviya Malvolionu çağırır ki, onun "qüssəli və vətəndaş" davranışının onun üçün yaxşı olacağını bildirsin. Onun sarı corab geyindiyini görəndə şoka düşür. Bu vaxt Oliviya "Sezario"ya qoşulmaq üçün onu tərk edir. Malvolio hər şeyi öz xeyrinə olduğu kimi izah edir.
Dostu ser Endryunu öz rəqibi "Sezario" ilə vuruşmağa təhrik edir, "Sezario"ya deyir ki, ser Endryu böyük vuruş ustasıdır. Lakin Viola onun belə rəqibi olmasından hali deyildir. Ser Endryu "Sezario"nu özünün qorxulu düşməni olmaqda ittiham edir. "Sezario" və ser Endryu qılınclarını çıxaranda, Antonio onu Sebastyanla dəyişik salıb, Violanı xilas edir. Hersoqun göstərişi ilə onu kənara aparırlar və o, Violanı Sebastyan adlandırır. Viola bu vaxt anlayır ki, qardaşı sağdır.
Təlxək də səhvən Sebastyanı "Sezario" hesab edir və ikisi mübahisə edirlər. Ser Endryu Sebastyanla vuruşmağa gəlir. O da həmçinin səhvən onun "Sezario" olduğunu güman edir. Oliviya da səhvən Sebastyanı "Sezario" hesab edir, onu öz evinə dəvət edir. Sebastyan sevinir, Oliviyanı sevməyə başlayır.
Malvolio təlxəkdən kağız, qələm və mürəkkəb istəyir ki, Oliviyaya öz hisslərini yazılı şəkildə bildirsin. Sebastyan isə Oliviyanı sevdiyini keşişə etiraf edir və onların üçü də evlənmə mərasimi üçün kilsəyə gedir.
(Ardı var)
Telman
ORUCOV
525-ci qəzet.- 2023.- 29 aprel.- S.22.